Tweet
Ճամփեդ ո՞րն է, Գյումրի քաղաք
Մեր զրուցակիցն է Արցախյան շարժման առաջին մասնակիցներից մեկը՝ Հայաստանի Պետական Ճարտարագիտական Համալսարանի Գյումրիի Մասնաճյուղի փոխտնօրեն, 1991-95 թվերին Գյումրիի քաղաքային խորհրդի նախագահության անդամ, Ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր Վլադիմիր Հարությունյանը
Պարոն Հարությունյան, սեպտեմբերին Հայաստանում կայանալու են ՏԻՄ մարմինների ընտրությունները, եւ Գյումրին այսօր, փաստորեն, հայտնվել է այդ ընտրություններին առնչվող քաղաքական գործընթացների կիզակետում: Ըստ Ձեզ, ինչո՞վ է պայմանավորված այդ ամենը:
Եթե Ձեզ թվում է, թե ես սկսելու եմ թվարկել Գյումրիում առկա հիմնախնդիրներն ու քաղաքապետի՝ վերեւից իրականացրած պաշտոնազրկումը պայմանավորել ու բացատրել քաղաքի անմխիթար վիճակով, ապա պետք է Ձեզ հիասթափեցնեմ. նման բան չկա:
Այսինքն, ի՞նչը չկա: Գյումրիում հիմնախնդիրներ չկա՞ն, կյանքի վատ պայմաններ չկա՞ն:
Այդ ամենը, ցավոք սրտի, առկա է, եւ առկա է, ավաղ, իր ծայրահեղ դրսեւորմամբ: Ինչպես որ գաղութում, որը ինքնին արդեն պատիժ կրելու մի դաժան վայր է, բայց այնտեղ կան նաեւ առավել խիստ ու դաժան ռեժիմով պատժախցեր, այնպես էլ Գյումրին ամբողջ երկրում առկա բազմաթիվ հարցերի ֆոնին առանձնանում է առավել սոսկալի հիմնախնդիրներով: Առանց բացառության՝ բոլոր բնագավառներում: Բայց, կրկնում եմ դրանք չեն այդ իշխանափոխության պատճառը: Գյումրիի քաղաքապետարանում «նավապետի» փոփոխության պատճառներն ու շարժառիթները գտնվում են հենց իշխող համակարգի ներսում: Այնպես որ, ավելի ճշգրիտ կլինի խոսել ոչ թե Գյումրիում քաղաքական գործընթացների աշխուժանալու մասին, այլ ընդամենը քաղաքական ինտրիգները Գյումրի տեղափոխելու եւ Գյումրին այդ ինտրիգների լուծման համար որպես հարմար թատերաբեմ ընտրելու մասին:
Եւ քաղաքապետ Ղուկասյանի աշխատանքում էլ, մեղմ ասած, վրիպումներ, սխալներ, բացթողումներ չե՞ն եղել
Նշեք գոնե մեկը: Լավ, դուրս բերեմ Ձեզ դժվար իրավիճակից: Նշեք գոնե մեկ փաստ, որ նրա քաղաքապետության տասներեք տարիների ընթացքում որեւիցե պաշտոնական կառույցի կամ համապատասխան անձի կողմից նրա գործունեության վերաբերյալ հնչած լինի գոնե մեկ քննադատական, էլ չենք ասում՝ դատապարտող արտահայտություն: Զուր մի լարվեք, նման բան չեք գտնի, որովհետեւ նման բան չկա, չի եղել:
Բայց հայտնի են բազում աղաղակող դեպքեր՝ իրենց բնույթով բացահայտ կրիմինալ դեպքեր, որոնց առնչությամբ մի անգամ չէ, որ հիշատակվել է Ղուկասյան ազգանունը:
Ինչպես մի անգամ լրագրողներից մեկին հակադարձեց Պուտինը. Адреса? Явки? Квартиры?: Հիմա, մատնանշեք, խնդրեմ, դատավարությունը, պատժաչափը, պատիժ կրողը: Կա՞ն: Չկան: Ուրեմն հավատարիմ մնանք անմեղության կանխավարկածին եւ զուր տեղը չմեղադրենք մարդկանց:
Բայց այդ դեպքերի մասին գիտեն բոլորը:
«Գիտեն բոլորը» միայն այն դեպքում է դառնում գործոն, իրավական, օրենքի շրջանակների մեջ տեղավորվող նորմ, երբ այդ «բոլորի» կողմից այդ «գիտեցածը» ամրագրված է պատկան մարմնում համապատասխան ձեւով: Կարո՞ղ եք մտաբերել դրվագ, որ Ձեր կողմից ակնարկվող այդ դեպքերից գոնե մեկին ընթացք տրված լինի:
Ոչ:
Ուրեմն չեն էլ եղել: Եւ փակենք այդ թեման: Եւ առհասարակ, նման իրավիճակներում, անկախ համակրանքից թե հակակրանքից, անհրաժեշտ է հարցին չափազանց նրբորեն մոտենալ եւ հանկարծ չհայտնվել հայտնի ասացվածքի «դանակավորներից» մեկի կարգավիճակում:
Ստացվում է, որ Վարդան Ղուկասյանը բացարձակ անմեղ, եւ ինչ-որ տեղ, նույնիսկ հալածված մի անձնավորություն է:
Քաղաքացուն, առավելեւս պաշտոնատար անձին, ինչ-ինչ հարցերով մեղավոր կարող է ճանաչել միմիայն դատարանը: Այդ առումով նա, իրոք, բացարձակ անմեղ է: Այլ հարց է, որ նա մեղավոր է ճանաչվել համակարգի կողմից: Այն համակարգի, որի բաղկացուցիչ մասն ու հարվածային օղակներից մեկն այսքան տարիներ հանդիսացել է ինքը: Եւ այդ համակարգն է այժմ իրեն պատժում: Եւ դրա համար էլ ամեն ինչ կատարվեց «լավագույն ավանդույթներին հավատարիմ». Մայրաքաղաքից եկան, «պլենում» արեցին, մարզկոմի առաջին քարտուղարին փոխեցին՝ տեղը իրենց ուզած մարդուն դրեցին: Սեպտեմբերին էլ ընտրություն կանցկացնեն եւ քաղաքապետի պաշտոնում էլ նույնպես իրենց ուզած մեկ այլ մարդուն կանցկացնեն: Ինչպես ասում են՝ finita la comedia:
Ձեր այս ասածների հետ կարելի է համաձայնվել, կամ համաձայնվել ինչ-ինչ վերապահումներով, բայց այդ ամենի հետ մեկտեղ հանրահայտ փաստ է չէ՞, որ Գյումրիի ներկայիս քաղաքապետը իշխանության մեջ առավել օդիոզ անձերից է եւ նրան իրոք անհրաժեշտ էր փոխել:
Պատասխանեմ հերթով: Նախ, «օդիոզ անձերի» առումով: Ինչն է շատ այսօրվա մեր իշխանական կառույցներում, դա այդ օդիոզ կոչվող անձերն են: Դրանց այդտեղ հայտնվելը ամենեւին էլ կարեւոր չէ, նշանակման թե ընտրություն կոչվածն անցկացնելու միջոցով, պայմանավորված եւ թելադրված է ձեւավորված ու գործող պետական-քաղաքական համակարգի էությամբ, այդ էության ամբողջ տրամաբանությամբ ու փիլիսոփայությամբ: Այդ փիլիսոփայությունն է, որ մագնիսի նման անջատում-հանում է զանգվածի միջից այդ որակին բավարարողներին ու համապատասխանողներին: Այդպես են ի հայտ գալիս բարձր պաշտոններում այդ «օդիոզ անձ» կոչվածները: Այդ համակարգ կոչվածն ահավոր մի բան է: Համակարգի կողմից համապատասխան պայմանների ձեւավորման ու պահանջարկի պարագայում անգամ Բալտազար Կոսայի նման ավազակն ու բացարձակ անբարո կերպարը կարող է օծվել որպես Հռոմի Պապ եւ բազմել սուրբ Պետրոսի գահին: Էլ ինչ մնաց ինչ որ «օդիոզ անձեր»:
Այսինքն, Վարդան Ղուկասյանը պարզապես իշխանության մեջ ինչ-ինչ եղանակներով ներթափանցածներից մե՞կն է:
Եթե «ներթափանցել» ասելով Դուք ի նկատի ունեք իշխանության մեջ նրա հայտնվելը որպես պատահականություն, կամ առավել եւս` թյուրիմացություն, ապա ես համամիտ չեմ: Իսկ եթե՝ որպես միանգամայն օրինաչափ երեւույթ՝ պայմանավորված գործող համակարգի պահանջարկով, ապա համամիտ եմ: Բայց այդ նույն համակարգի տրամաբանությունն ու փիլիսոփայությունը ունեն նաեւ մեկ այլ, չափազանց էական առանձնահատկություն. որքան որ անսպասելի հաջողակ եւ շռնդալից կարող է լինել այդտեղ հայտնվելն ու հետագա վերելքը, առավել սրընթաց ու նույնիսկ ողբերգական կարող են լինել անկումն ու ամեն ինչի ավարտը այնտեղ: Նման համակարգերն իրենց էությամբ, ամեն բացասականի հետ մեկտեղ, նաեւ «ինքնախժռող են»: Ու՞ր են այսօր ժամանակին երկրում անսահման իշխանությամբ օժտված Վազգեն Սարգսյանը, Վանո Սիրադեղյանը, ջահել-ջահել սրընթաց կարիերա արած Արծրուն Մարգարյանը, սպանված եւ ինքնասպանված դատախազները, այլ պաշտոնյաներ: Ցուցակն, ինքներդ գիտեք, Հայաստանի նման փոքր երկրի համար, ավաղ, բավական ծավալուն է: Եւ այդ դուրսմղումը համակարգից, ինչ ձեւով էլ այն դրսեւորվի, կարող է տեղի ունենալ ամենաանսպասելի պահին եւ ամենաանսպասելի՝ արտաքնապես նույնիսկ ոչ էական թվացող դիպվածի առնչությամբ: Բայց հատուկ պետք է նշել, որ մյուս բոլոր «օդիոզ անձերից» Վարդան Ղուկասյանին առանձնացնում է կարեւորագույն մի փաստ:
Ո՞րն է այդ փաստը:
Դա, ի տարբերություն շատ շատերի, պաշտոնը զբաղեցնելու առումով նրա բացարձակ եւ անվիճելի լեգիտիմությունն է: Որը խարսխված է երկու հուժկու գործոնների վրա: Մեկը իր կողմից միանգամայն համոզված լինելն է, որ ինչու մեկ ուրիշը, եւ ոչ թե հենց ինքը, պետք է ստանձնի Գյումրու քաղաքապետի՝ «քաղաքի տիրոջ» պաշտոնը: Մի առիթով նա անկեղծացել է՝ «այսինչին, այնինչին, մյուսին ես դեպուտատ ու պատգամավոր մեր գոմում եմ դարձրել: Եթե այդքանը կարող եմ, ի զորու եմ, իսկ ինչու ինձ չպետք է դարձնեմ»: Եւ դա իրականություն է: Համաձայնվեք, որ այդ փաստարկը վիճարկելը բավական դժվար է: Մյուսը՝ ավելի հզոր գործոնը, դա նրա՝ Գյումրիի քաղաքապետի պաշտոնում քաղաքի բնակիչների ճնշող մեծամասնության համար միանգամայն ընդունելի լինելու փաստն է: Մեկին կարող է դուր գալ, մյուսին ոչ, բայց փաստը մնում է փաստ. գյումրեցիներից շատերի կողմից Վարդան Ղուկասյանը ոչ միայն ընդունված է, այլ նույնիսկ՝ սիրված:
Ըստ Ձեզ, ինչո՞վ է դա պայմանավորված:
Իմ համոզվածությամբ՝ միայն ու միայն քաղաքի բնակչության բարոյական եւ ինտելեկտուալ հետընթացով: Երեւույթին բացարձակ առումով մոտեցման ու գնահատման պարագայում, նույն գյումրեցիները, բնականաբար, կցանկանային, որպեսզի քաղաքապետի պաշտոնի հավակնորդը օժտված լիներ միանգամայն այլ կարողություններով ու հատկություններով: Բայց մեր քաղաքական վերնախավի կողմից խիստ հետեւողական կերպով, երկու տասնամյակ անընդմեջ եւ շարունակաբար, վարվեց այնպիսի քաղաքականություն, որ երկրի կեսն արտագաղթեց ու հայրենազրկվեց, իսկ այստեղ մնացած կեսն էլ հայտնվեց խիստ խեղված ու նույնիսկ այլասերված արժեհամակարգի ճիրաններում: Գյումրիում էլ, որտեղ հասարակության շրջանում դեռեւս խորհրդային ժամանակներից առկա էին մի շարք չափազանց ցավոտ պրոբլեմներ, բնականաբար, այդ ամենը դրսեւորվեց առավել ցցուն: Պահերով՝ նույնիսկ այլանդակ տեսքով:
Ես չեմ ցանկանում օգտագործել ցավը, վիշտը եւ նման բառեր, բայց հավատացեք, որ այս քաղաքի պրոբլեմներն իրենց խորությամբ եւ ամբողջ էությամբ, եւ ոչ մեկը այդպես էլ չցանկացավ եթե ոչ ընկալել, գոնե ուսումնասիրել ու պատկերացում կազմել: Առանց այն էլ գավառականության վարակակիր հանդիսացող այդ հասարակությունն ավելի դեգրադացվեց, եւ արդյունքում այսօր ունենք այն, ինչ որ ունենք:
Արդյոք չափազանց խիստ չեք դնում հարցերը: Ի վերջո Գյումրին մնում է Գյումրի...
Շարունակեք. «արհեստների եւ արվեստների քաղաք, հանճարների բնօրրան, դուցազների դարբնոց», հետո՞... Իսկ գուցե ժամանակն է վերջ տալ արդեն մաշված ու ձանձրույթ առաջացնող այդ տրաֆարետների գործածմանը, ապրել ոչ թե սին միֆերով, գունազարդված եւ շատ հաճախ ոչ այքան հավաստի ու ոչ այնքան երանելի անցյալով, այլ անդրադառնալ այսօրվա կործանարար իրականությանը: Հասարակությունն էլ կենդանի օրգանիզմ է: Բայց նույնիսկ ամենահզոր, ամենաառողջ օրգանիզմում, եթե այն ախտահարված է եւ ենթարկվել է երկարատեւ հյուծման, ի վերջո սկսում են ի հայտ գալ արդեն այնպիսի վտանգավոր երեւույթներ, որոնք օրգանիզմն արդեն ի զորու չէ միայնակ հաղթահարել, եւ առանց արտաքին միջամտության դրանք մահացու սպառնալիք են արդեն այդ օրգանիզմի բուն գոյության առումով: Գյումրին արդեն հիվանդ էր դեռեւս խորհրդային տարիներից: Դեռեւս այն տարիներին այստեղ առկա էր ուղեղների արտահոսքը, ինչը հանգեցրել էր, մասնավորապես, տարիների ընթացքում քաղաքում «գողականի» պաշտամունքի հաստատմանը: Հաջորդ տարիներին իրականացված պետական քաղաքականությունն էլ բերեց հասցրեց այսօրվա վիճակին:
Կուզենայի անդրադառնալ հենց Ձեր կողմից նշված այս վերջին՝ այլաբանական օրինակին:
Խնդրեմ, ի՞նչ առումով:
Այն առումով, որ Ձեր ասած այդ կենդանի օրգանիզմը իրականում պայքարում է:
Նշեք, խնդրեմ, Ձեր, այդ «պայքար» ասածի կոնկրետ դրսեւորումը:
Օրինակ, գյումրեցիների նամակ-բողոքը, ուղղված երկրի նախագահին:
Հաա՜, «հույսով եւ հավատով՝ անոնիմ գյումրեցիներ»: Իսկ իմ համոզմամբ, հենց այդ նամակը պարզորոշ արտացոլում է բացարձակ բարոյազուրկ շերտի առկայությունը «նամուսի ու թասիբի համար մեռնելու պատրաստ» մեր քաղաքում: Նախ՝ նամակը անստորագիր է, այսինքն՝ իր էությամբ սովորական մի «դանոս» է: Երկրորդը, այն հրապարակ է նետվել այն օրերին, երբ մայրաքաղաքի հասարակությունը լայնածավալ բողոքի ակցիաներ էր անցկացնում ՀԱՐՍՆԱՔԱՐԻ դեպքերի կապակցությամբ: «Դանոսչիկների» հաշվարկն ավելի քան պարզ էր՝ օգտագործել ՀԱՐՍՆԱՔԱՐԻ դեպքերի առնչությամբ բարձրացրած բողոքի ալիքը սեփական նպատակների համար: Բացի բարոյազուրկ, բացարձակ ախտահարված մտածելակերպի դրսեւորումից, այստեղ եւ ոչ մի առողջ գիծ անգամ չկա: Սա մեկը մեկին հիշեցնում է խորհրդային ժամանակների письма трудящихся: Դա էլ ասենք, որ այսօր Գյումրիում արդեն հայտնվել են «քննադատողներն» ու, անգամ Վարդան Ղուկասյանի դեմ, իբր՝ դեռ «այն օրերին պայքարողները»: Հենց սրանք են ներկայացնում ամենամեծ վտանգը հասարակության համար՝ նոր տիրոջ թերմացքից բաժին ստանալու համար նախորդին ծախողները:
Լավ, նույն Ձեր բերած օրինակին համաձայն, առկա է նաեւ արտաքին միջամտությունը: Վարդան Ղուկասյանին փոխում են վերեւից:
Շարունակենք նույն ոճով: Իսկ ո՞րն է այդ միջամտության «բուժական էֆեկտը»: Չէ որ ամեն մի միջամտություն չէ, որ բերում է ապաքինման: Չէ որ լինում է եւ լրիվ հակառակը: Ասված է չէ. «մի վնասիր»: Տվյալ դեպքում, որն է այդ աղմկոտ «պաշտոնանկության» իրական պատճառը: Հասարակությունը տեղյակ չէ, իրազեկված չէ: Նշվա՞ծ է գործունեության գոնե մեկ փաստ, մեկ պարագա, որը համատեղելի չէ այդ անձի` քաղաքապետի պաշտոնը զբաղեցնելու հետ, կամ էլ հակասում է հանրային շահերին, կամ էլ մատնանշված է որեւիցե օրինախախտում: Ոչ: Կամ, ասպարեզից մեկին հեռացնելով, ում են բերում փոխարենը: Սա է հարցերի հարցը: Խոսքն այստեղ անձերի մասին չէ: Խոսքը նրա մասին է, թե քաղաք մուտք գործելո՞ւ է ՕՐԵՆՔԸ, թե ոչ: Ինչ է, նոր նշանակվածը իր հետ բերելու է օրենքի գերակայությո՞ւն: Անձամբ ես խիստ կասկածում եմ: Այս պահին համակարգին չբավարարող մեկը փոխարինվեց այդ նույն համակարգի մեկ այլ ներկայացուցիչով, որը տվյալ պահին ավելի ձեռնտու է: Համակարգն իր հարցերն է լուծում: Ոնց որ իրենց պետք է: Եւ ամեն ինչ ընթանալու է ոչ թե օրենքի, այլ համակարգի կանոնների թելադրանքով: Եւ վերջ: Էլ խեղճ գյումրեցիների վրա «լավություն քյառթելը» որն է: Հավելենք, որ եթե իշխանափոխությունից հետո օրենքը շարունակեց չաշխատել, քաղաքում կարող է իրավիճակն ավելի վատթարանալ: Ինչպես լինում է, օրինակ, գաղութներում, երբ գաղութում վերանում է «գաղութ նայողը», որն ուներ որոշակի դրվածք, եւ ինչ-ինչ մեխանիզմներով ապահովում էր որոշակի կարգ ու կանոն բռնավորների միջավայրում: Այդ «հաստիքի» վերանալուց հետո գաղութում սկսում են գործել ոչ թե պետական օրենքները, այլ սկսվում է այն խառնաշփոթը, որի անունն է «բեսպրեդել»: Այդ երեւույթի սաղմերն այսօրվա «նախընտրական» Գյումրիում արդեն կարելի է նկատել:
Պարոն Հարությունյան, բայց չանտեսենք, որ առկա է միջկուսակցական պայքար, կամ մրցակցություն:
Նման բան չկա: Հայաստանյան կյանքը մեզ ամեն օր նորանոր ապացույցներ է բերում առ այն, որ քաղաքական կուսակցություններ կոչվող միավորումները, որոնք «ի պաշտոնե եւ ըստ սահմանման» կոչված են եւ ստեղծվում են հասարակության իրական առաջընթացը խթանող որոշակի քաղաքական ծրագրեր մշակելու, առաջարկելու եւ իրականացնելու համար, իրականում այսօր նմանվում են արդեն հնամաշ, բազմիցս հագած ու չթարմացված մի վերնազգեստի, որով այսօր կարող են հետաքրքրվել ընդամենը հատուկենտ մարդիկ: Այն էլ՝ նեղ անձնական օգուտի՝ ինչպես կասեր գյումրեցին՝ «թամաքյարության» ակնկալիքով: Չնայած մեր պետության չափազանց երիտասարդ տարիքին, քաղաքական կուսակցությունները նրանում միանգամայն սպառված են եւ այլասերված: Եւ հասարակության հետ որեւիցե կապ ու առնչություն չունեն: Եւ հենց այդ համատեքստում էլ պետք է դիտել ու գնահատել Գյումրիի այս «քաղաքական աշխուժացումը»:
Կա հուսադրող հանգամանք. Գյումրիում այսօր փաստ է նաեւ քաղաքացիական շարժման առկայությունը, որը որոշել է ակտիվորեն մասնակցել ավագանու ընտրություններին, ներկայացնելով յոթ թեկնածուներ:
Ինչ խոսք, դա ինքնին արդեն դրական տեղաշարժ է: Ինչ վերաբերում է բուն առարկայական հաջողությանը, ապա, այդ առումով, մեղմ ասած, մի քիչ թերահավատ եմ: Գյումրիում հոգեբանությունն այսօր այնպիսին է, որ նման անձանց համար գյումրեցիները հարմար ու արժանի են գտնում միայն հենց այդ «գործը»՝ խոսելն ու քննադատելը: Իսկ իսկական գործի ու պաշտոնի համար կան ավելի հարմար, ավելի «արժանի ու լուրջ» մարդիկ՝ թաղի տղեքը: Որքան էլ որ կարող է զարմանալի, անգամ անհավանական թվալ, բայց այդ ամենը պայմավորված է նրանով, որ օրենքի գերակայությունն ընկալվում է որպես անիրականանալի մի բան: Որովհետեւ Գյումրիի հասարակությունն այսօր հասցված է ախտահարման այն աստիճանի, որ մարդիկ ձգտում են ոչ թե օրենքի գերակայությանը, այլ իրենց համար էլ անպատիժ ձեւով այդ օրենքը խախտելու հնարավորության ձեռքբերմանն ու օգտագործմանը: Ի դեպ, ինչպես եւ, հիմնականում, ամբողջ Հայաստանով մեկ:
Վլադիմիր Հարությունյանի հետ զրույցը ստացվեց բավական ծավալուն, եւ որոշեցինք այն ներկայացնել շարունակելի տարբերակով
Մեր զրուցակիցն է Արցախյան շարժման առաջին մասնակիցներից մեկը՝ Հայաստանի Պետական Ճարտարագիտական Համալսարանի Գյումրիի Մասնաճյուղի փոխտնօրեն, 1991-95 թվերին Գյումրիի քաղաքային խորհրդի նախագահության անդամ, Ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր Վլադիմիր Հարությունյանը
Պարոն Հարությունյան, սեպտեմբերին Հայաստանում կայանալու են ՏԻՄ մարմինների ընտրությունները, եւ Գյումրին այսօր, փաստորեն, հայտնվել է այդ ընտրություններին առնչվող քաղաքական գործընթացների կիզակետում: Ըստ Ձեզ, ինչո՞վ է պայմանավորված այդ ամենը:
Եթե Ձեզ թվում է, թե ես սկսելու եմ թվարկել Գյումրիում առկա հիմնախնդիրներն ու քաղաքապետի՝ վերեւից իրականացրած պաշտոնազրկումը պայմանավորել ու բացատրել քաղաքի անմխիթար վիճակով, ապա պետք է Ձեզ հիասթափեցնեմ. նման բան չկա:
Այսինքն, ի՞նչը չկա: Գյումրիում հիմնախնդիրներ չկա՞ն, կյանքի վատ պայմաններ չկա՞ն:
Այդ ամենը, ցավոք սրտի, առկա է, եւ առկա է, ավաղ, իր ծայրահեղ դրսեւորմամբ: Ինչպես որ գաղութում, որը ինքնին արդեն պատիժ կրելու մի դաժան վայր է, բայց այնտեղ կան նաեւ առավել խիստ ու դաժան ռեժիմով պատժախցեր, այնպես էլ Գյումրին ամբողջ երկրում առկա բազմաթիվ հարցերի ֆոնին առանձնանում է առավել սոսկալի հիմնախնդիրներով: Առանց բացառության՝ բոլոր բնագավառներում: Բայց, կրկնում եմ դրանք չեն այդ իշխանափոխության պատճառը: Գյումրիի քաղաքապետարանում «նավապետի» փոփոխության պատճառներն ու շարժառիթները գտնվում են հենց իշխող համակարգի ներսում: Այնպես որ, ավելի ճշգրիտ կլինի խոսել ոչ թե Գյումրիում քաղաքական գործընթացների աշխուժանալու մասին, այլ ընդամենը քաղաքական ինտրիգները Գյումրի տեղափոխելու եւ Գյումրին այդ ինտրիգների լուծման համար որպես հարմար թատերաբեմ ընտրելու մասին:
Եւ քաղաքապետ Ղուկասյանի աշխատանքում էլ, մեղմ ասած, վրիպումներ, սխալներ, բացթողումներ չե՞ն եղել
Նշեք գոնե մեկը: Լավ, դուրս բերեմ Ձեզ դժվար իրավիճակից: Նշեք գոնե մեկ փաստ, որ նրա քաղաքապետության տասներեք տարիների ընթացքում որեւիցե պաշտոնական կառույցի կամ համապատասխան անձի կողմից նրա գործունեության վերաբերյալ հնչած լինի գոնե մեկ քննադատական, էլ չենք ասում՝ դատապարտող արտահայտություն: Զուր մի լարվեք, նման բան չեք գտնի, որովհետեւ նման բան չկա, չի եղել:
Բայց հայտնի են բազում աղաղակող դեպքեր՝ իրենց բնույթով բացահայտ կրիմինալ դեպքեր, որոնց առնչությամբ մի անգամ չէ, որ հիշատակվել է Ղուկասյան ազգանունը:
Ինչպես մի անգամ լրագրողներից մեկին հակադարձեց Պուտինը. Адреса? Явки? Квартиры?: Հիմա, մատնանշեք, խնդրեմ, դատավարությունը, պատժաչափը, պատիժ կրողը: Կա՞ն: Չկան: Ուրեմն հավատարիմ մնանք անմեղության կանխավարկածին եւ զուր տեղը չմեղադրենք մարդկանց:
Բայց այդ դեպքերի մասին գիտեն բոլորը:
«Գիտեն բոլորը» միայն այն դեպքում է դառնում գործոն, իրավական, օրենքի շրջանակների մեջ տեղավորվող նորմ, երբ այդ «բոլորի» կողմից այդ «գիտեցածը» ամրագրված է պատկան մարմնում համապատասխան ձեւով: Կարո՞ղ եք մտաբերել դրվագ, որ Ձեր կողմից ակնարկվող այդ դեպքերից գոնե մեկին ընթացք տրված լինի:
Ոչ:
Ուրեմն չեն էլ եղել: Եւ փակենք այդ թեման: Եւ առհասարակ, նման իրավիճակներում, անկախ համակրանքից թե հակակրանքից, անհրաժեշտ է հարցին չափազանց նրբորեն մոտենալ եւ հանկարծ չհայտնվել հայտնի ասացվածքի «դանակավորներից» մեկի կարգավիճակում:
Ստացվում է, որ Վարդան Ղուկասյանը բացարձակ անմեղ, եւ ինչ-որ տեղ, նույնիսկ հալածված մի անձնավորություն է:
Քաղաքացուն, առավելեւս պաշտոնատար անձին, ինչ-ինչ հարցերով մեղավոր կարող է ճանաչել միմիայն դատարանը: Այդ առումով նա, իրոք, բացարձակ անմեղ է: Այլ հարց է, որ նա մեղավոր է ճանաչվել համակարգի կողմից: Այն համակարգի, որի բաղկացուցիչ մասն ու հարվածային օղակներից մեկն այսքան տարիներ հանդիսացել է ինքը: Եւ այդ համակարգն է այժմ իրեն պատժում: Եւ դրա համար էլ ամեն ինչ կատարվեց «լավագույն ավանդույթներին հավատարիմ». Մայրաքաղաքից եկան, «պլենում» արեցին, մարզկոմի առաջին քարտուղարին փոխեցին՝ տեղը իրենց ուզած մարդուն դրեցին: Սեպտեմբերին էլ ընտրություն կանցկացնեն եւ քաղաքապետի պաշտոնում էլ նույնպես իրենց ուզած մեկ այլ մարդուն կանցկացնեն: Ինչպես ասում են՝ finita la comedia:
Ձեր այս ասածների հետ կարելի է համաձայնվել, կամ համաձայնվել ինչ-ինչ վերապահումներով, բայց այդ ամենի հետ մեկտեղ հանրահայտ փաստ է չէ՞, որ Գյումրիի ներկայիս քաղաքապետը իշխանության մեջ առավել օդիոզ անձերից է եւ նրան իրոք անհրաժեշտ էր փոխել:
Պատասխանեմ հերթով: Նախ, «օդիոզ անձերի» առումով: Ինչն է շատ այսօրվա մեր իշխանական կառույցներում, դա այդ օդիոզ կոչվող անձերն են: Դրանց այդտեղ հայտնվելը ամենեւին էլ կարեւոր չէ, նշանակման թե ընտրություն կոչվածն անցկացնելու միջոցով, պայմանավորված եւ թելադրված է ձեւավորված ու գործող պետական-քաղաքական համակարգի էությամբ, այդ էության ամբողջ տրամաբանությամբ ու փիլիսոփայությամբ: Այդ փիլիսոփայությունն է, որ մագնիսի նման անջատում-հանում է զանգվածի միջից այդ որակին բավարարողներին ու համապատասխանողներին: Այդպես են ի հայտ գալիս բարձր պաշտոններում այդ «օդիոզ անձ» կոչվածները: Այդ համակարգ կոչվածն ահավոր մի բան է: Համակարգի կողմից համապատասխան պայմանների ձեւավորման ու պահանջարկի պարագայում անգամ Բալտազար Կոսայի նման ավազակն ու բացարձակ անբարո կերպարը կարող է օծվել որպես Հռոմի Պապ եւ բազմել սուրբ Պետրոսի գահին: Էլ ինչ մնաց ինչ որ «օդիոզ անձեր»:
Այսինքն, Վարդան Ղուկասյանը պարզապես իշխանության մեջ ինչ-ինչ եղանակներով ներթափանցածներից մե՞կն է:
Եթե «ներթափանցել» ասելով Դուք ի նկատի ունեք իշխանության մեջ նրա հայտնվելը որպես պատահականություն, կամ առավել եւս` թյուրիմացություն, ապա ես համամիտ չեմ: Իսկ եթե՝ որպես միանգամայն օրինաչափ երեւույթ՝ պայմանավորված գործող համակարգի պահանջարկով, ապա համամիտ եմ: Բայց այդ նույն համակարգի տրամաբանությունն ու փիլիսոփայությունը ունեն նաեւ մեկ այլ, չափազանց էական առանձնահատկություն. որքան որ անսպասելի հաջողակ եւ շռնդալից կարող է լինել այդտեղ հայտնվելն ու հետագա վերելքը, առավել սրընթաց ու նույնիսկ ողբերգական կարող են լինել անկումն ու ամեն ինչի ավարտը այնտեղ: Նման համակարգերն իրենց էությամբ, ամեն բացասականի հետ մեկտեղ, նաեւ «ինքնախժռող են»: Ու՞ր են այսօր ժամանակին երկրում անսահման իշխանությամբ օժտված Վազգեն Սարգսյանը, Վանո Սիրադեղյանը, ջահել-ջահել սրընթաց կարիերա արած Արծրուն Մարգարյանը, սպանված եւ ինքնասպանված դատախազները, այլ պաշտոնյաներ: Ցուցակն, ինքներդ գիտեք, Հայաստանի նման փոքր երկրի համար, ավաղ, բավական ծավալուն է: Եւ այդ դուրսմղումը համակարգից, ինչ ձեւով էլ այն դրսեւորվի, կարող է տեղի ունենալ ամենաանսպասելի պահին եւ ամենաանսպասելի՝ արտաքնապես նույնիսկ ոչ էական թվացող դիպվածի առնչությամբ: Բայց հատուկ պետք է նշել, որ մյուս բոլոր «օդիոզ անձերից» Վարդան Ղուկասյանին առանձնացնում է կարեւորագույն մի փաստ:
Ո՞րն է այդ փաստը:
Դա, ի տարբերություն շատ շատերի, պաշտոնը զբաղեցնելու առումով նրա բացարձակ եւ անվիճելի լեգիտիմությունն է: Որը խարսխված է երկու հուժկու գործոնների վրա: Մեկը իր կողմից միանգամայն համոզված լինելն է, որ ինչու մեկ ուրիշը, եւ ոչ թե հենց ինքը, պետք է ստանձնի Գյումրու քաղաքապետի՝ «քաղաքի տիրոջ» պաշտոնը: Մի առիթով նա անկեղծացել է՝ «այսինչին, այնինչին, մյուսին ես դեպուտատ ու պատգամավոր մեր գոմում եմ դարձրել: Եթե այդքանը կարող եմ, ի զորու եմ, իսկ ինչու ինձ չպետք է դարձնեմ»: Եւ դա իրականություն է: Համաձայնվեք, որ այդ փաստարկը վիճարկելը բավական դժվար է: Մյուսը՝ ավելի հզոր գործոնը, դա նրա՝ Գյումրիի քաղաքապետի պաշտոնում քաղաքի բնակիչների ճնշող մեծամասնության համար միանգամայն ընդունելի լինելու փաստն է: Մեկին կարող է դուր գալ, մյուսին ոչ, բայց փաստը մնում է փաստ. գյումրեցիներից շատերի կողմից Վարդան Ղուկասյանը ոչ միայն ընդունված է, այլ նույնիսկ՝ սիրված:
Ըստ Ձեզ, ինչո՞վ է դա պայմանավորված:
Իմ համոզվածությամբ՝ միայն ու միայն քաղաքի բնակչության բարոյական եւ ինտելեկտուալ հետընթացով: Երեւույթին բացարձակ առումով մոտեցման ու գնահատման պարագայում, նույն գյումրեցիները, բնականաբար, կցանկանային, որպեսզի քաղաքապետի պաշտոնի հավակնորդը օժտված լիներ միանգամայն այլ կարողություններով ու հատկություններով: Բայց մեր քաղաքական վերնախավի կողմից խիստ հետեւողական կերպով, երկու տասնամյակ անընդմեջ եւ շարունակաբար, վարվեց այնպիսի քաղաքականություն, որ երկրի կեսն արտագաղթեց ու հայրենազրկվեց, իսկ այստեղ մնացած կեսն էլ հայտնվեց խիստ խեղված ու նույնիսկ այլասերված արժեհամակարգի ճիրաններում: Գյումրիում էլ, որտեղ հասարակության շրջանում դեռեւս խորհրդային ժամանակներից առկա էին մի շարք չափազանց ցավոտ պրոբլեմներ, բնականաբար, այդ ամենը դրսեւորվեց առավել ցցուն: Պահերով՝ նույնիսկ այլանդակ տեսքով:
Ես չեմ ցանկանում օգտագործել ցավը, վիշտը եւ նման բառեր, բայց հավատացեք, որ այս քաղաքի պրոբլեմներն իրենց խորությամբ եւ ամբողջ էությամբ, եւ ոչ մեկը այդպես էլ չցանկացավ եթե ոչ ընկալել, գոնե ուսումնասիրել ու պատկերացում կազմել: Առանց այն էլ գավառականության վարակակիր հանդիսացող այդ հասարակությունն ավելի դեգրադացվեց, եւ արդյունքում այսօր ունենք այն, ինչ որ ունենք:
Արդյոք չափազանց խիստ չեք դնում հարցերը: Ի վերջո Գյումրին մնում է Գյումրի...
Շարունակեք. «արհեստների եւ արվեստների քաղաք, հանճարների բնօրրան, դուցազների դարբնոց», հետո՞... Իսկ գուցե ժամանակն է վերջ տալ արդեն մաշված ու ձանձրույթ առաջացնող այդ տրաֆարետների գործածմանը, ապրել ոչ թե սին միֆերով, գունազարդված եւ շատ հաճախ ոչ այքան հավաստի ու ոչ այնքան երանելի անցյալով, այլ անդրադառնալ այսօրվա կործանարար իրականությանը: Հասարակությունն էլ կենդանի օրգանիզմ է: Բայց նույնիսկ ամենահզոր, ամենաառողջ օրգանիզմում, եթե այն ախտահարված է եւ ենթարկվել է երկարատեւ հյուծման, ի վերջո սկսում են ի հայտ գալ արդեն այնպիսի վտանգավոր երեւույթներ, որոնք օրգանիզմն արդեն ի զորու չէ միայնակ հաղթահարել, եւ առանց արտաքին միջամտության դրանք մահացու սպառնալիք են արդեն այդ օրգանիզմի բուն գոյության առումով: Գյումրին արդեն հիվանդ էր դեռեւս խորհրդային տարիներից: Դեռեւս այն տարիներին այստեղ առկա էր ուղեղների արտահոսքը, ինչը հանգեցրել էր, մասնավորապես, տարիների ընթացքում քաղաքում «գողականի» պաշտամունքի հաստատմանը: Հաջորդ տարիներին իրականացված պետական քաղաքականությունն էլ բերեց հասցրեց այսօրվա վիճակին:
Կուզենայի անդրադառնալ հենց Ձեր կողմից նշված այս վերջին՝ այլաբանական օրինակին:
Խնդրեմ, ի՞նչ առումով:
Այն առումով, որ Ձեր ասած այդ կենդանի օրգանիզմը իրականում պայքարում է:
Նշեք, խնդրեմ, Ձեր, այդ «պայքար» ասածի կոնկրետ դրսեւորումը:
Օրինակ, գյումրեցիների նամակ-բողոքը, ուղղված երկրի նախագահին:
Հաա՜, «հույսով եւ հավատով՝ անոնիմ գյումրեցիներ»: Իսկ իմ համոզմամբ, հենց այդ նամակը պարզորոշ արտացոլում է բացարձակ բարոյազուրկ շերտի առկայությունը «նամուսի ու թասիբի համար մեռնելու պատրաստ» մեր քաղաքում: Նախ՝ նամակը անստորագիր է, այսինքն՝ իր էությամբ սովորական մի «դանոս» է: Երկրորդը, այն հրապարակ է նետվել այն օրերին, երբ մայրաքաղաքի հասարակությունը լայնածավալ բողոքի ակցիաներ էր անցկացնում ՀԱՐՍՆԱՔԱՐԻ դեպքերի կապակցությամբ: «Դանոսչիկների» հաշվարկն ավելի քան պարզ էր՝ օգտագործել ՀԱՐՍՆԱՔԱՐԻ դեպքերի առնչությամբ բարձրացրած բողոքի ալիքը սեփական նպատակների համար: Բացի բարոյազուրկ, բացարձակ ախտահարված մտածելակերպի դրսեւորումից, այստեղ եւ ոչ մի առողջ գիծ անգամ չկա: Սա մեկը մեկին հիշեցնում է խորհրդային ժամանակների письма трудящихся: Դա էլ ասենք, որ այսօր Գյումրիում արդեն հայտնվել են «քննադատողներն» ու, անգամ Վարդան Ղուկասյանի դեմ, իբր՝ դեռ «այն օրերին պայքարողները»: Հենց սրանք են ներկայացնում ամենամեծ վտանգը հասարակության համար՝ նոր տիրոջ թերմացքից բաժին ստանալու համար նախորդին ծախողները:
Լավ, նույն Ձեր բերած օրինակին համաձայն, առկա է նաեւ արտաքին միջամտությունը: Վարդան Ղուկասյանին փոխում են վերեւից:
Շարունակենք նույն ոճով: Իսկ ո՞րն է այդ միջամտության «բուժական էֆեկտը»: Չէ որ ամեն մի միջամտություն չէ, որ բերում է ապաքինման: Չէ որ լինում է եւ լրիվ հակառակը: Ասված է չէ. «մի վնասիր»: Տվյալ դեպքում, որն է այդ աղմկոտ «պաշտոնանկության» իրական պատճառը: Հասարակությունը տեղյակ չէ, իրազեկված չէ: Նշվա՞ծ է գործունեության գոնե մեկ փաստ, մեկ պարագա, որը համատեղելի չէ այդ անձի` քաղաքապետի պաշտոնը զբաղեցնելու հետ, կամ էլ հակասում է հանրային շահերին, կամ էլ մատնանշված է որեւիցե օրինախախտում: Ոչ: Կամ, ասպարեզից մեկին հեռացնելով, ում են բերում փոխարենը: Սա է հարցերի հարցը: Խոսքն այստեղ անձերի մասին չէ: Խոսքը նրա մասին է, թե քաղաք մուտք գործելո՞ւ է ՕՐԵՆՔԸ, թե ոչ: Ինչ է, նոր նշանակվածը իր հետ բերելու է օրենքի գերակայությո՞ւն: Անձամբ ես խիստ կասկածում եմ: Այս պահին համակարգին չբավարարող մեկը փոխարինվեց այդ նույն համակարգի մեկ այլ ներկայացուցիչով, որը տվյալ պահին ավելի ձեռնտու է: Համակարգն իր հարցերն է լուծում: Ոնց որ իրենց պետք է: Եւ ամեն ինչ ընթանալու է ոչ թե օրենքի, այլ համակարգի կանոնների թելադրանքով: Եւ վերջ: Էլ խեղճ գյումրեցիների վրա «լավություն քյառթելը» որն է: Հավելենք, որ եթե իշխանափոխությունից հետո օրենքը շարունակեց չաշխատել, քաղաքում կարող է իրավիճակն ավելի վատթարանալ: Ինչպես լինում է, օրինակ, գաղութներում, երբ գաղութում վերանում է «գաղութ նայողը», որն ուներ որոշակի դրվածք, եւ ինչ-ինչ մեխանիզմներով ապահովում էր որոշակի կարգ ու կանոն բռնավորների միջավայրում: Այդ «հաստիքի» վերանալուց հետո գաղութում սկսում են գործել ոչ թե պետական օրենքները, այլ սկսվում է այն խառնաշփոթը, որի անունն է «բեսպրեդել»: Այդ երեւույթի սաղմերն այսօրվա «նախընտրական» Գյումրիում արդեն կարելի է նկատել:
Պարոն Հարությունյան, բայց չանտեսենք, որ առկա է միջկուսակցական պայքար, կամ մրցակցություն:
Նման բան չկա: Հայաստանյան կյանքը մեզ ամեն օր նորանոր ապացույցներ է բերում առ այն, որ քաղաքական կուսակցություններ կոչվող միավորումները, որոնք «ի պաշտոնե եւ ըստ սահմանման» կոչված են եւ ստեղծվում են հասարակության իրական առաջընթացը խթանող որոշակի քաղաքական ծրագրեր մշակելու, առաջարկելու եւ իրականացնելու համար, իրականում այսօր նմանվում են արդեն հնամաշ, բազմիցս հագած ու չթարմացված մի վերնազգեստի, որով այսօր կարող են հետաքրքրվել ընդամենը հատուկենտ մարդիկ: Այն էլ՝ նեղ անձնական օգուտի՝ ինչպես կասեր գյումրեցին՝ «թամաքյարության» ակնկալիքով: Չնայած մեր պետության չափազանց երիտասարդ տարիքին, քաղաքական կուսակցությունները նրանում միանգամայն սպառված են եւ այլասերված: Եւ հասարակության հետ որեւիցե կապ ու առնչություն չունեն: Եւ հենց այդ համատեքստում էլ պետք է դիտել ու գնահատել Գյումրիի այս «քաղաքական աշխուժացումը»:
Կա հուսադրող հանգամանք. Գյումրիում այսօր փաստ է նաեւ քաղաքացիական շարժման առկայությունը, որը որոշել է ակտիվորեն մասնակցել ավագանու ընտրություններին, ներկայացնելով յոթ թեկնածուներ:
Ինչ խոսք, դա ինքնին արդեն դրական տեղաշարժ է: Ինչ վերաբերում է բուն առարկայական հաջողությանը, ապա, այդ առումով, մեղմ ասած, մի քիչ թերահավատ եմ: Գյումրիում հոգեբանությունն այսօր այնպիսին է, որ նման անձանց համար գյումրեցիները հարմար ու արժանի են գտնում միայն հենց այդ «գործը»՝ խոսելն ու քննադատելը: Իսկ իսկական գործի ու պաշտոնի համար կան ավելի հարմար, ավելի «արժանի ու լուրջ» մարդիկ՝ թաղի տղեքը: Որքան էլ որ կարող է զարմանալի, անգամ անհավանական թվալ, բայց այդ ամենը պայմավորված է նրանով, որ օրենքի գերակայությունն ընկալվում է որպես անիրականանալի մի բան: Որովհետեւ Գյումրիի հասարակությունն այսօր հասցված է ախտահարման այն աստիճանի, որ մարդիկ ձգտում են ոչ թե օրենքի գերակայությանը, այլ իրենց համար էլ անպատիժ ձեւով այդ օրենքը խախտելու հնարավորության ձեռքբերմանն ու օգտագործմանը: Ի դեպ, ինչպես եւ, հիմնականում, ամբողջ Հայաստանով մեկ:
Վլադիմիր Հարությունյանի հետ զրույցը ստացվեց բավական ծավալուն, եւ որոշեցինք այն ներկայացնել շարունակելի տարբերակով
Comment