Russians will manage, what they do best: turn their friends into enemies....

[Vrej1915]

Շատ կարեւոր է դա հիշել. Հայաստանի հանդեպ ոտնձգության մեխանիզմը






ՀԱԿՈԲ ԲԱԴԱԼՅԱՆ, Մեկնաբան
20.05.2020








Գազի գնի շուրջ հայ-ռուսական քննարկումներն ու Պուտինի փաստացի մերժումը, որ հնչել է ԵՏՄ տեսավեհաժողովի ընթացքում, Հայաստանում առիթ են տվել հիշել նաեւ 2013 թվականի գազային խայտառակ պայմանագրի հարցը: Դա անշուշտ կարեւոր հանգամանք է: Հայաստանը «կապված» է մի պայմանագրով, որը ոչ միայն գազային է, այլ խորքային առումով այն Հայաստանի ինքնիշխանությունը կաշկանդող պայմանագիր է:

Պայմանագիրը կնքվեց 2013 թվականի դեկտեմբերին, փաստացի եզրափակելով Հայաստանի նորագույն պատմության համար առանցքային նշանակություն ունեցած տարին: Այն սկսել էր 2013-ի նախագահի ընտրությամբ: Մինչ այդ Հայաստանում սկսել էր ձեւավորվել այսպես ասած ոչիշխանական բեuեռը՝ ՀԱԿ-ԲՀԿ գործակցության առանցքով: Սակայն, այդ բեւեռը հրաժարվեց մասնակցել 2013-ի նախագահի ընտրությանը, հմուտ հաշվարկի արդյունքում: Բանն այն է, որ մասնակցելու, ըստ այդմ ժողովրդական որոշակի կապիտալ հավաքելու դեպքում այդ կապիտալն արագորեն մսխվելու էր, ինչպես մսխվել է նախագահի ընտրությանը պաշտոնապես պարտված որեւէ թեկնածուի դեպքում: Մինչդեռ, ոչիշխանական բեւեռը չէր ստեղծվել 2013-ին իշխանության գալու համար: Այն իր դերը պետք է կատարեր քիչ ավելի ուշ:

Իսկ նախագահի ընտրությանը հանկարծ «կրակեց» Րաֆֆի Հովհաննիսյանը: Եթե ընտրության նախօրեին հանրապետությունում որեւէ մեկին հարցնեին, թե արդյոք Հովհաննիսյանը հաջորդ օրը կահավաքի մոտ 500 հազար ձայն, հազիվ թե որեւէ մեկը դա իրատեսական համարեր: Հետո իհարկե եղան այդ առնչությամբ տարբեր վարկածներ, սակայն ի վերջո ամեն ինչ հանգեց հայտարարության, թե գնում է «Մոսկվա Վլադիմիրովիչից հաղթանակ բերելու»: Հովհաննիսյանը բերեց հաղթանակ, բայց թերեւս Մոսկվայի հաղթանակը հայաստանյան քաղաքական դաշտի նկատմամբ, որտեղ փաստորեն տապալվեց իշխող ուժին հակակշիռ՝ եվրատլանտյան բեւեռ ձեւավորելու հեռանկարը:
Մինչդեռ դա անհրաժեշտ էր Հայաստանի հանդեպ ուժգնացող ու եվրասոցացման գործընթացը արգելակող ռուսական ճնշումը հակակշռելու համար: Րաֆֆի Հովհաննիսյանի «նախագահական կրակոցի» պարպումից հետո դաշտում գերակա մնաց ոչիշխանական բեւեռը, որը չմասնակցելով նախագահի ընտրությանը՝ ոչ միայն չպարպվեց, այլ հակառակը՝ ավելի ամրացրեց դիրքը՝ այն ռուսական կամ եվրասիառուսական դիրքը, որով բեւեռը պետք է կատարեր կարեւոր առաքելություն:
Այդ բեւեռը, որին հետո միացավ նաեւ Մոսկվայից հաղթանակ բերած Րաֆֆի Հովհաննիսյանի կուսակցությունը, Հայաստանում փաստացի ստանձնեց եվրասիառուսական ռազմա-քաղաքական նախագծերի հանրային լեգիտիմացման դերը, միաժամանակ նաեւ փակելով ռուսական պահանջների հանդեպ Սերժ Սարգսյանի ճանապարհը:
Որեւէ մեկի համար կասկած լինել չէր կարող, որ ռուսական պահանջներին հակադրվելու պարագայում՝ հանրային լեգիտիմությունից զուրկ Սերժ Սարգսյանը Հայաստանում կառավարած համակարգի շրջանակում ձեւավորված այդ երկրորդ բեւեռի միջոցով հեռացվելու էր իշխանությունից: Հետո արդեն իշխանության կարգավիճակում այդ ոչիշխանական բեւեռը իրագործելու էր այն, ինչը Ազատության հրապարակի հանրահավաքի հարթակից հայտարարել էր «անշրջելի», Հայաստանի ինքնիշխանության դեմ ոտնձգությունների դեմ ձայն բարձրացնողներին հռչակելով «մարգինալ»:
Այդպիսով, Հայաստանին պարտադրվեց Եվրասոցացումից ամոթալի շրջադարձը՝ ռուսական իշխանությանը հատկապես էական էր հենց դրա այդ ձեւը, ոչ միայն պարզապես շրջադարձը, իսկ հետո պարտադրվեց գազային պայմանագիրը՝ դարձյալ ոչիշխանական ընդդիմության գործնական աջակցությամբ: Այդ գործընթացի մահաբեր գագաթնակետը եղավ Հայաստանի դեմ ադրբեջանական ագրեսիան 2016 թվականի ապրիլին:
Գործընթացը հիշելը կարեւոր է, որովհետեւ Հայաստանի ինքնիշխանության հանդեպ ռուսական իշխանության նկրտումները ոչ միայն չեն վերացել, այլ, ինչպես վկայեց Պուտինի հայտարարությունը ԵՏՄ տեսակոնֆերանսում, դրանք կարող են թարմացվել: Ընդ որում, այստեղ թերեւս խնդիրն արդեն Պուտինն էլ չէ, որովհետեւ մեծ է հավանականությունը, որ Ռուսաստանում նա այժմ ավելի շատ խոսող գլուխ է, իսկ ռուսական իշխանության եւ ըստ այդմ քաղաքականության խնդիրը հայտնվել է բավական անկանխատեսելի մի փուլում, որը Հայաստանից պահանջում է զգոնություն:
Կգտնի՞ Մոսկվայում որեւէ մեկը այս անգամ էլ Հայաստանում որեւէ մեկին, որը կարող է լեգիտիմացնել Հայաստանի ինքնիշխանության հանդեպ հավակնություն եւ ոտնձգություն:

[Vrej1915]

Մոսկվան ոլորում է Հայաստանի ու Բելառուսի ձեռքերը. Կրուտիխին






Lragir.am,
20.05.2020








Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հրաժարվել է Բելառուսի ու Հայաստանի համար գազի գին էժանացնել մինչև ԵԱՏՄ մասին համաձայնագրի սորագրումը: Նրա խոսքով, գազի փոխադրման միասնական սակագինը կարող է իրականություն դառնալ միայն միասնական շուկայի դեպքում, իսկ Եվրասիական տնտեսական միությունում նման ինտեգրացիա դեռ չկա: Ռուսաստանը նախ պահանջում է ինտեգրացիա, ապա՝ գազի ընդհանուր պայմաններ: Պուտինի խոսքով, քանի դեռ չեն հասել դրան, գազի գինը պետք է ձևավորվի շուկայական հիմքերով, հաշվի առնվեն մատակարարների ծախսերն ու ներդրումները, ինչպես նաև շահույթի հիմնավորված նորմա ապահովեն:

RusEnergy խորհրդատվական գործակալության գործընկեր, ռուս հայտնի փորձագետ Միխաիլ Կրուտիխինը The Insider-ի հետ զրույցում նշել է, որ սա նախևառաջ քաղաքականություն է, այն տնտեսության ու կոմերցիոն հարցերի հետ ընդհանուր քիչ բան ունի: Հայաստանի համար բարդ է, որովհետև Հայաստանի գազային ոլորտը պատկանում է Գազպրոմին: Հայաստանն աստիճանաբար իր համակարգը հանձնել է Գազպրոմին նախկինում մատակարարված գազի դիմաց: Այսինքն, Գազպրոմը մինչև Հայաստանի սահման գազ է մատակարարում որոշակի գնով, իսկ հետո վաճառում իր ստորաբաժանմանը համեմատաբար ցածր գնով, որն օդից է վերցված: Հայաստանում գործող այս ստորաբաժանումը գազը վաճառում է իր իսկ սահմանած գնով: Դա որևէ կապ չունի շուկայի հետ: Սա ներգազպրոմյան առևտուր է, ասել է Կրուտիխինը:

Նրա խոսքով, Ռուսաստանը Բելառուսին ու Հայաստանին ասում է, որ պատրաստ է զեղչել գազի գինը, եթե ընդունեն ինտեգրացիայի պայմանները: Քաղաքական պայմաններն ընդունելու դեպքում գազը կստանան այլ գնով: Այդ գինը ևս օդից վերցրած կլինի, որովհետև տնտեսության հետ որևէ կապ չի ունենա: Անհնար է մեկնաբանել գները, դրանք կամայական են սահմանված և կամայական էլ փոխվելու են քաղաքական գործիչների կամքով:
Հայաստանն ընտրության հնարավորություն չունի, որովհետև երկրի գազային ոլորտը Գազպրոմի ներսում է: Դժվար է պատկերացնել, որ Գազպրոմի ստորաբաժանումը գազ գնի ոչ թե Գազպրոմից, այլ ուրիշից՝ Իրանի կամ Թուրքիայի տարածքով: Դա անհնար է:
Ինչ վերաբերում է Բելառուսին, նրանք կարող են գազ ստանալ, օրինակ, Լեհաստանից, բայց դա էլ է քաղաքական որոշում լինելու, այլ ոչ թե տնտեսական: Բելառուսը կարող է պայմանավորվել Վարշավայի հետ, որը սեղմած գազ է ստանում, իսկ շուտով ստանալու է Նորվեգիայից՝ կառուցվող գազամուղով: Այդ պատճառով ներեվրոպական առևտուրը կարող է տեղի ունենալ նաև Բելառուսի մասնակցությամբ: Բայց այն, ինչ տեղի է ունենում հիմա, նման է այդ երկու երկրների ձեռքերը ոլորելուն, ասել է փորձագետը:

[Vrej1915]

Ինչու ենք արդարանում եւ ում առաջ






Lragir.am,
21.05.2020








Ռուսաստանի արտգործնախարարության խոսնակ Մարիա Զախարովայի բաց թողած և հետագայում Իլհամ Ալիևի կողմից ընդունած քարոզչական փոխանցումը Գարեգին Նժդեհի վերաբերյալ ոչ միայն չի մարում, այլ գնալով ավելի է թափ առնում: Ընդ որում ակնհայտ է, որ թեման`Իլհամ Ալիևի շուրթերով թարմացնում ու խաղարկում է Մոսկվան: Իսկ Երևանն էլ, ինչպես ասում են, այդ «կուտն ուտում է», և բառացիորեն կաշվից դուրս է գալիս, որ ապացուցի երեք բան. ա/ որ Խորհրդային Հայաստանը չափազանց հավատարիմ է եղել Խորհրդային Միությանը, բ/ Խորհրդային Հայաստանը շատ ավելի հավատարիմ է եղել Խորհրդային Միությանը, քան Խորհրդային Ադրբեջանը, և գ/ ադրբեջանցիները ավելի շատ են համագործակցել հիտլերյան ռեժիմի հետ, քան հայերը:

Իրոք, որն է իմաստը մտնել այդ բացահայտ կեխտոտ զուտ քարոզչական բնույթի բանավեճի մեջ և փորձեր անել ապացուցել բարձրագույն իրավարար ատյանին` հյուսիսային Տիզբոնին բաներ, որոնք ինքը ի վերուստ ծրագրավորված չի ցանկանում հավատալ, այլ, առհասարակ, լսել: Քանզի, կրկնում ենք, այդ ամենը ոչ մի առնչություն չունի պատմական իրականության հետ, այլ գտնվում է զուտ քաղաքական սպեկուլյացիաների նպատակային անմաքուր քարոզչության ոլորտում:

Հայ ժողովրդի այն հատվածը, որն հանդիսացել է Խորհրդային Միության քաղաքացիներ, իր պարտքը այդ պետության հանդեպ կատարել ու գերակատարել է բազմապատիկ: Դրա վերաբերյալ կարծիք ու եզրակացություն պետք է կազմել ոչ թե զախարովաների և իլհամալիևների ասածներով, այլ պաշտոնական վիճակագրական տվյալների հիման վրա: Որոնք այստեղ ներկայացնելն իմաստ չենք տեսնում. դրանք հանրահայտ են: Եվ վերջ. մենք ներկայացնում ենք մեր ներդրումը և տերն ենք այդ ներդրման: Թեև, այսօր իմաստ ունի քննարկել, թե արդյոք արդարացված էին այդքան զոհերը և ինչ ստացավ իր հնարավորության շրջանակներում այդ գերմարդկային կորուստների դիմաց հայ ազգը: Բավականին կոմպետենտ անձանց փոխանցմամբ, օրինակ, երբ Հունգարիայում հակախորհրդային խռովությունը ճնշելուց հետո Համազասպ Բաբաջանյանին մտերիմ շրջանակում դրվատանքի խոսքեր են ասել գործողության հաջող ավարտի կապակցությամբ, ապա նա խիստ զայրացած հակադարձել է, թե հայ զորականին օգտագործեցին Հայրենական պատերազմում, իմա` Երկրորդ աշխարհամարտում, հիմա էլ` Հունգարիան ճնշելու, բայց հնարավորություն չտվին, որպեսզի այդ հայ զորականը կռվեր ու հասներ իր պատմական հայրենիքի ազատագրմանը: Ասում են, որ դա իրոք եղել է…
Իսկ թե մյուս ազգերը որքանով են նպաստել, կամ էլ խոչըդոտել Խորհրդային պետության հախտանակին, դա իրենց գործն է և իրենք են այդ ամենի տերը, և դրանցից որևիցե մեկի հետ համեմատվելու և առավել հավատարիմ երևալու կարիք և խնդիր մենք չունենք: Իսկ այն հայ գործիչները, որոնք չեն հանդիսացել Խորհրդային միության քաղաքացիներ և այս կամ այն ձևով համագործակցել են նացիստական ռեժիմի հետ, նախ ոչ մի առնչություն չեն ունեցել և չունեն Հորհրդային Հայաստանի հետ, իսկ երկրորդը, այդ համագործակցության շրջանակներում նրանց առաջնային խնդիրը եղել է գերմանական գերության մեջ հայտնված հայ ազգի ներկայացուցիչների կյանքի փրկության համար ուղիներ փնտրելը: Եվ դա միանգամայն բնական է ու մարդկային, քան պահանջել, որ հայ ռազմագերիները բոլորն անխտիր պետք է զոհվեին` Ինտերնացիոնալ երգելով, կամ էլ Ստալինի անումը շուրթերին: Իսկ այդ գործունեությունը, թեկուզև ազգային լեգեոն ստեղծելու փաստերը ներկայացնել Խորհուրդների երկրին իրական վնաս բերող, արդեն անլուրջ է և նույնիսկ ծիծաղելի: Ավելի մեծաքանակ և իրոք լուրջ վտանգների մասին իրական տեղեկությունները նույնպես հանրահայտ են:
Եվ կրկին գանք Նժդեհի կերպարին: Ասում ենք, պնդում ենք և անելու ենք դա մշտապես. Գարեգին Տեր Հարությունյանը` Նժդեհը ողջ հայության համար ազգային հերոս է: Քանզի, իր րազմական, մտավոր և ինտելեկտուալ կարողությունների շնորհիվ կարողացավ ջախջախիչ պարտության մատնել, Խորհրդային Ադրբեջանի, բոլշևիկյան Ռուսաստանի և քեմալական զինված ուժերին և կասեցնել, որպեսզի Զանգեզուրը նույնպես չհայտնվի Նախիջևանի և Ղարաբաղի վիճակում: Հայությունը պարտական է Նժդեհին, որ Զանգեզուրը մնաց հայկական: Եվ դրա համար էլ հայ ազգա պաշտում է ու պաշտելու է նրան որպես ազգային հերոս: Իսկ թե ում դուր է գալիս, ում դուր չի գալիս, դա մեզ չպետք է հուզի: Իսկ ինչ վերաբերում է Նժդեհի գործունեությանը Երկրորդ աշխարհամարտի օրերին, ապա այն միայն գոհունակության է արժանի, քանզի այդ անձի բոլոր քայլերը թելադրված ու միտված են եղել միայն իր ազգի ծահերից: Մեզ, հայերիս համար, դա է գնահատելին, իսկ թե ում դուր չի գալիս, դա այլ հարց է: Բա ինչ էին ուզում, անկախ հայկական պետությունը կործանեին, մաս-մաս կիսեին, թուրքերի հետ միասին կազմակերպեին հայերի սպանդ և հայրենազուրկ ու վտարանդի հայ գործիչները արտերկրում կարմիր դրոշ պարզեին:
Այնպես որ այսօր, եթե հանկարծ մենք թույլ տանք, որ Նժդեհի արձանից մի փշուր անգամ շարժվի ու պոկվի, ուրեմն մեր հետագա գոյությունը, որպես ազգ, այլևս արդարացված չէ: Մեր պետական ինքնիշխանության առաջնագիծը, որոշ առումներով, այսօր անցնում է նաև Նժդեհի արձանի պատվանդանով, և կրկին հենց ինքն է կանգնած որպես դիրքապահ:
Հ.Գ. Ի դեպ, Խորհրդային Միության այն սիրահարներին, որոնք Նժդեհի արձանի տեղադրումը Երևանում շահարկում են, թե իբր նա ԽՍՀՄ դեմ անձ է եղել: Երևանի կենտրոնում տեղադրված է ակադեմիկոս Անդրեյ Սախարովի կիսանդրին: Եվ շատ ճիշտ է և շատ լավ է, որ տեղադրված է: Բայց… համաձայն այսօրվա ռուսաստանյան առավել հայտնի և Կրեմլին շատ մոտ կանգնած «դերժավնիկ» Ա.Դուգինի գնահատման, Անդրեյ Սախարովը եղել է Խորհրդային Միության ոխերիմ թշնամի և ամեն կերպ նպաստել է խորհրդա-ամերիկյան կոնֆրոնտացիոն գործընթացների ծավալմանը: Այսինքն` Խորհրդային Միության փլուզմանը:

Ոնց է, որ Մոսկվան որևիցե ձևով չի ակնարկում այդ մասին, թե Երևանի կենտրոնում բերել տեղադրել եք ԽՍՀՄ փլուզման նպաստողներից մեկի արձանը: Ադրբեջանն էլ կարող է միանալ այդ բողոքին, քանզի, որքան հիշում ենք, Ադրբեջանի հանդեպ նույնպես, Սախարովը այնքան էլ ջերմ չի արտահայտվել:
ՎԼԱԴԻՄԻՐ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ, Ֆիզմաթ գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր

[Vrej1915]

very very interesting

[Vrej1915]

Հերթը հասնում է Լենին-Աթաթյուրք պակտին
Lragir.am,
30.05.2020

2020 թվականի մայիսի 27-ին ՌԴ Պետդումա ներկայացված առաջին օրինագիծը նախատեսում է ՌԴ տարածքում վնասակար ճանաչել 1989 թվականին ԽՍՀՄ Ժողովրդական պատգամավորների համագումարի ընդունած «1939 թվականի խորհրդա-գերմանական չհարձակման պայմանագրին քաղաքական ու իրավական գնահատական տալու մասին» որոշումը։ Այդ դատապարտվում էր Ստալին-Հիտլեր պակտը։ Приворот. Результат за день love-mag.ru Обо мне Услуги Отзывы Контакты Перейти Яндекс.Директ 1989 թվականի որոշումը ճանաչվել է քաղաքականապես վնասակար։ Օրինագծին ուղեկցող գրությունում նշվում է, որ ԽՍՀՄ Ժողովրդական պատգամավորների համագումարի որոշումը «չի համապատասխանում պատմական արդարության սկզբունքներին եւ ընդունվել է այդ տարիներին աճող քաղաքական անկայունության պայմաններում՝ ուղեկցվելով արտաքին ուժերի կողմից ճնշումներով»։ Ուղեկցող գրությունում նաեւ նշվում է. «ՌԴ տարածքում այդ որոշման հետագա գործողությունը, որն աղավաղում է պատմական իրադարձությունների, դրանց պատճառների ու հետեւանքների էությունը, չի համապատասխանում Ռուսաստանի պետական շահերին ու հող է ստեղծում սպելուլյացիաների համար՝ ուղղված քաղաքացիական հասարակության պառակտմանը եւ ԽՍՀՄ-ին հիտլերյան Գերմանիայի հետ միասին Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սանձազերծման մեջ մեղադրելուն»։ Երկրորդ աշխարհամարտի վերաբերյալ ճշմարտությունը խնամքով թաքցվում է ռուսական հանրությունից, իսկ 1989 թ. հազվագյուտ որոշումը, որով երկիրը փաստացի քաղաքակիրթ աշխարհի մաս դառնալու հայտ էր ներկայացնում, վերացվում է: Ավելորդ է ասել, թե սա ինչ արձագանք կունենա ԽՍՀՄ օկուպացիայից ու խորհրդային բանակի դաժանություններից տուժած երկրների ու ժողովուրդների մոտ եւ ինչ վերաբերմունք կառաջացնի Ռուսաստանի հանդեպ, ինչը ներկայում էլ առանձնապես չի փայլում: Մոտենում է մեկ այլ հակամարդկային պակտի՝ Լենին-Աթաթյուրք համաձայնության 100-ամյակը, որը հայ ժողովրդի ցեղասպանության, տարածքների օկուպացիայի եւ տեղահանությունների վերաբերյալ պակտ էր: Մոսկվան ու Անկարան պետք է որոշեն՝ շարունակում են այն, թե ոչ: Երկու պակտ, որոնք հավերժական խարան են Ռուսաստանի դեմքին, եթե դրանք չեն դատապարտվում հենց Ռուսաստանում:

[Vrej1915]

• «Իրավիճակը կշարժվի դեպի նոր բախումներ. Ադրբեջանում պատերազմին պատրաստ են բնակչության գրեթե բոլոր շերտերը». Տրոֆիմչուկ
  • 2020-05-30
  • Հեղինակ՝ Արամ Սարգսյան
  
  
  «Պարզ չէ, թե կոնկրետ ի՞նչը դուր չի եկել ամերիկացի դիտորդներին Ռուսաստանի դիրքորոշման մեջ: Միևնույն ժամանակ ամերիկյան կողմը որևէ հարց չունի Նիկոլ Փաշինյանի նորարարությունների առնչությամբ, և դա ինքնին կարող է խոսել Միացյալ Նահանգների դիրքորոշման մասին: Կարելի է ենթադրել, որ ամերիկյան կողմն ընդհանուր առմամբ սատարում է Նիկոլ Փաշինյանի գործողություններին, իսկ Մոսկվայի և Բաքվի գործողություններին՝ ոչ»:
  
  
  
  Ռուսաստանի Դաշնության արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը շարունակում է նկատելի ակտիվություն դրսևորել Լեռնային Ղարաբաղի հարցի շուրջ: Վերջին մեկ ամսվա ընթացքում նա մի քանի անգամ հեռախոսազրույցներ է ունեցել թե՛ իր հայ գործընկերոջ՝ Զոհրաբ Մնացականյանի և թե՛ իր ադրբեջանցի գործընկերոջ՝ Էլմար Մամեդյարովի հետ: Մասնավորապես, Հայաստանի արտգործնախարարի հետ Լավրովը զրուցել է մայիսի 6-ին և մայիսի 14-ին: Ընդ որում, ինչպես հաղորդում է ՀՀ ԱԳՆ մամուլի ծառայությունը՝ երկու հեռախոսազրույցներն էլ տեղի են ունեցել ռուսական կողմի նախաձեռնությամբ: Իսկ Ադրբեջանի արտգործնախարարի հետ Լավրովը զրուցել է ապրիլի 13-ին, մայիսի 8-ին, մայիսի 19-ին: Եվ, բնականաբար, բոլոր այս հեռախոսազրույցների ընթացքում, ի թիվս այլ հարցերի, քննարկվել է նաև Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի կարգավորման հարցը:
  
  Բայց թե կոնկրետ ի՞նչ են խոսել նախարարները ղարաբաղյան հիմնահարցի առնչությամբ, ի՞նչ քննարկումներ են եղել, արդյո՞ք Ռուսաստանի արտգործնախարարը փորձել է զրույցների ընթացքում օրակարգ բերել և ակտիվացնել այն փուլային տարբերակը, որի մասին նա խոսեց մեկ ամիս առաջ՝ հայտնի չէ:
  
  
  
  Ընդհանրապես, քաղաքական և դիվանագիտական պրոցեսները, հատկապես կոնֆլիկտների և առավել ևս ղարաբաղյան հակամարտության պարագայում, պատկերավոր լեզվով ասած, նման են մեծ, խորը գետի, և գործընթացին չմասնակցող մարդիկ, լայն հասարակությունը, որը հետաքրքրված է տվյալ հարցով, բայց շատ սուղ և աղքատիկ ինֆորմացիա է ստանում այն մասին, թե ի՞նչ է կատարվում կուլիսների ետևում, տեսնում է միայն «գետի» մակերևույթը: Իսկ թե ի՞նչ է կատարվում խորքային հոսանքներում, ի՞նչ քարեր ու խութեր կան «գետի» հատակին՝ գիտեն միայն հաշված թվով դիվանագետներ ու քաղաքագետներ: Փորձագետներն էլ իրենց հերթին փորձում են վերլուծությունների միջոցով բացահայտել այդ խորքային շերտերը:
  
  Հիշեցնենք, որ Ռուսաստանի ԱԳ նախարարը ապրիլի 21-ին Գորչակովի անվան Հանրային դիվանագիտության աջակցման հիմնադրամի կողմից կազմակերպված օնլայն քննարկման ժամանակ, ադրբեջանցի լրագրողի հարցին ի պատասխան, անդրադարձել էր ղարաբաղյան բանակցությունների գործընթացին՝ ասելով, թե բանակցությունների ընթացքում ձեռք բերված մի շարք պայմանավորվածություններ ու փաստաթղթեր, այդ թվում՝ նախորդ տարվա ապրիլին Մոսկվայում կայացած հանդիպման ընթացքում կողմերին ներկայացված նախագիծը, ենթադրում է առաջխաղացում հիմնախնդրի կարգավորման ուղղությամբ փուլային մոտեցման հիման վրա: Եվ առաջին փուլում, ըստ Լավրովի, նախատեսվում է «առավել արդիական խնդիրների լուծումը», մասնավորապես՝ «Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ մի շարք շրջանների ազատում և տրանսպորտային, տնտեսական ու այլ հաղորդակցությունների ապաշրջափակում»։ Լավրովի խոսքերով՝ նախորդ տարվա ապրիլյան հանդիպմանը տարածված նախագիծը «այժմ ակտիվորեն քննարկվում է»:
  
  Սակայն նույն օրը, երբ, ի դեպ, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների միջնորդությամբ և մասնակցությամբ պիտի տեղի ունենար Հայաստանի և Ադրբեջանի ԱԳ նախարարների տեսակոնֆերանսը, Հայաստանի ԱԳ նախարար Զոհրաբ Մնացականյանը հերքեց Լավրովի խոսքերը՝ ասելով, որ 2014 թվականին քննարկված տարբերակն այսօր բանակցային սեղանի փաստաթուղթ չէ:
  2019 թ. ապրիլի 15-ին Մոսկվայում տեղի ունեցած հանդիպումից հետո Ադրբեջանի ԱԳ նախարար Էլմար Մամեդյարովը լրագրողների հետ զրույցում հայտարարել էր, թե Մոսկվայում քննարկումները տեղի են ունեցել 2016 թ. ռուսական առաջարկների հիման վրա: Իսկ 2019 թ. դեկտեմբերին, ադրբեջանական CBC հեռուստաընկերության հետ հարցազրույցում, Մամեդյարովն ասել էր, թե հայկական կողմի հետ բանակցությունների ընթացքում քննարկված վերջին փաստաթուղթը «Լավրովի պլանն» է:
  
  Թեմայի շուրջ «Առաջին լրատվական»–ի զրուցակիցն է արտաքին քաղաքականության, պաշտպանության և անվտանգության հարցերի փորձագետ, «Եվրասիական գաղափարների արհեստանոց» հիմնադրամի (The Workshop of Eurasian Ideas Foundation) փորձագիտական խորհրդի նախագահ Գրիգորի Տրոֆիմչուկը։
  – Պարոն Տրոֆիմչուկ, ի՞նչ փաստաթղթի մասին էր, Ձեր կարծիքով, խոսում Լավրովը: Դա «Լավրովի պլա՞նն» է, որի նախկինում շատ ենք անդրադարձել:
  
  – Ոչ մի այսպես կոչված «Լավրովի պլան» էլ գոյություն չունի: Պարզապես մի քանի տարի առաջ փորձագետներից կամ լրագրողներից մեկը հրապարակ նետեց այդ բառակապակցությունը և այն սկսեց ապրել իր ուրույն կյանքով: Ընդ որում, անձամբ Սերգեյ Լավրովը ժամանակին խոսել է դրա մասին՝ հատուկ պարզաբանելով, որ ավելի քան 20 տարվա բանակցությունների ընթացքում սեղանին այնքան շատ փաստաթղթեր են հայտնվել ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման վերաբերյալ, որ ցանկացած ոք կարող է դրանց հիման վրա իր ճաշակով կազմել իր ուզած «պլանը»:
  Ամենայն հավանականությամբ, այդ միֆական «Լավրովի պլանը» հրապարակ են բերել Ադրբեջանի կողմնակիցները, ովքեր շատ էին ուզում արագացնել բանակցային գործընթացը և հողերի փաստացի փոխանցումը, այդ պատճառով էլ այնտեղ իբրև թե խոսվում էր կոնկրետ «հինգ գրավյալ շրջանների» մասին: Բայց գործնականում այդ բառակապակցությունը ոչինչ էլ չարագացրեց: Ամեն ինչ ընթանում է նույն տեմպով:
  Իսկ ինչ վերաբերում է հիմնախնդրի փուլային լուծմանը, ապա փուլային մոմտեցման սկզբունքը միշտ է նախատեսված եղել, և դրանում ոչ մի սենսացիա չկա: Ոչ ոք երբևէ չի կարծել, թե տարածքների վերաինտեգրումը (եթե դա տեղի ունենա) տեղի է ունենալու մի ակնթարթում, մի օրվա մեջ: Ամեն դեպքում կարիք չկա, որ հայկական կողմն անհանգստանա այս «պլանի» կապակցությամբ: Անհանգստանալ պետք է մեկ այլ բանի կապակցությամբ, որ Ադրբեջանն այժմ արդեն երբեք չի հանգստանա, ուստի չարժե սպասել, թե նրա ճնշումը ժամանակի ընթացքում կթուլանա: Եվ այս տեսանկյունից ադրբեջանական կողմին նյարդայնացնում է հատկապես այն փաստը, որ 2016 թ. ապրիլյան պատերազմից հետո բանակցությունները այդպես էլ ոչ մի բանի չբերեցին:
  
  – Իսկ ինչո՞վ է բացատրվում այդ հակասականությունը ռուսական, հայկական և ադրբեջանական կողմերի մեկնաբանություններում: Ի վերջո, ի՞նչ նախագիծ է այժմ քննարկվում կամ քննարկվել վերջին 2 տարվա ընթացքում՝ Փաշինյանի վարչակազմի օրոք: Կամ ընդհանրապես հակամարտության կարգավորման բովանդակային հարցերի շուրջ քննարկումներ այս 2 տարվա ընթացքում եղե՞լ են, թե՞, ինչպես հայկական կողմն է պնդում, 2018 թվականից ի վեր բովանդակային հարցերի շուրջ քննարկումները սահմանափակվել են միմյանց մոտեցումներին ծանոթանալով:
  – Վերջին ժամանակներում հակասականությունը կողմերի հայտարարություններում և մոտեցումներում իսկապես խորացել է: Բայց դա կապված է ոչ թե նույնիսկ ապրիլյան պատերազմի, այլ Նիկոլ Փաշինյանի՝ Ղարաբաղին վերաբերող մի շարք հայտարարությունների հետ, որոնք նա արել է իշխանության գալուց հետո: Ինչպես հայտնի է՝ այդ հայտարարությունները, մասնավորապես այն այն հայտարարությունը, որ «տարածքներ՝ խաղաղության դիմաց» բանաձևը չի կարող նույնիսկ քննարկվել մեր կողմից», ինչպես նաև այն հայտարարությունը, որ Լեռնային Ղարաբաղը նույնպես պիտի մասնակցի բանակցություններին, էապես փոխում են բանակցությունների ընթացքը: Ադրբեջանը և մի շարք փորձագետներ կարծում են, որ դրանով Երևանը ոչ միայն փոխում է բանակցությունների սխեման, այլև ուղղակիորեն հրահրում է Ադրբեջանին պատերազմի:
  
  Խոսելով բանակցությունների ընթացքում քննարկվող փաստաթղթերի մասին՝ հարկավոր է հասկանալ, որ քննարկվում է նախկինում ընդունված փաստաղթղթերի ողջ փաթեթը, ողջ զանգվածը, քանի որ դրանցից որևէ մեկը «սեղանի տակ» չի գցվել և չի ճանաչվել անվավեր: Ի դեպ, հենց այդ պատճառով էլ Հայաստանի վարչապետը պնդում է, որ քննարկումներին միանա Լեռնային Ղարաբաղի ներկայացուցիչը, քանի որ ժամանակին դա քննարկվել է, բայց հետո այդ հարցը մնացել է ստվերում:
  Որպես փորձագետ՝ կարծում եմ, որ այսօր իրոք անհրաժեշտություն է առաջացել ճշգրտելու ղարաբաղյան փաստաթղթերի ողջ հավաքածուն՝ հաշվի առնելով նաև Նիկոլ Փաշինյանի հնչեցրած թեզերը այս թեմայի վերաբերյալ: Այլապես այդպես էլ չենք իմանա, թե ինչպե՞ս են համանախագահները վերաբերվում դրանց: Նրանք այդ թեզերի վերաբերյալ դեռևս ելույթ չեն ունեցել և հստակ դիրքորոշում չեն հայտնել, թեև արդեն 2 տարի է անցել: Ես ձեզ հետ համամիտ եմ. 2018 թվականից ի վեր բանակցային գործընթացը մտել է ինչ-որ մի նոր փուլ, երբ և՛ Նիկոլ Փաշինյանը, և՛ Իլհամ Ալիևը, կարծես, ուշադրությամբ զննում են իրար, ծանոթանում են միմյանց մոտեցումներին: Կարծում եմ՝ եկել է ավելի հստակ քայլեր անելու ժամանակը: Ծանոթությունը շատ ձգձգվեց:
  
  – Ի՞նչ եք կարծում՝ ի՞նչ դիրքորոշում ունեն Մինսկի խմբի մյուս համանախագահող երկրները Ռուսաստանի առաջարկների վերաբերյալ: Այս համատեքստում շատ հատկանշական է որ ԱՄՆ պետքարտուղարի փոխտեղակալ, Պետդեպարտամենտի եվրոպական և եվրասիական հարցերով բյուրոյի ներկայացուցիչ Ջորջ Քենթի այն հայտարարությունը, որ «Ռուսաստանի արտգործնախարարը մի շարք իրավիճակներին վերաբերող բազմաթիվ ոչ այնքան օգտակար հայտարարություններով է հանդես եկել»: Կարո՞ղ ենք եզրակացնել, որ սա, ըստ էության, Վաշինգտոնի ուղերձն է առ այն, որ Միացյալ Նահանգները չի աջակցում Ռուսաստանին իր այս նախաձեռնությունում:
  – Համանախագահները, կարծես, վճռականորեն նստել են «ստվերում» և չեն ուզում մեկնաբանել ղարաբաղյան նորարարությունները, որոնք, ինչպես արդեն նշեցի, գալիս են Փաշինյանի անունից՝ սկսած 2018 թ. մայիսից: Իսկ Ռուսաստանի առաջարկների կապակցությամբ նրանք, ըստ իս, չպետք է որևէ հարց ունենան, քանի որ Մոսկվայի դիրքորոշումը որևէ փոփոխության չի ենթարկվել: Մոսկվան առաջվա պես պնդում է, որ հակամարտությունը պիտի լուծվի խաղաղ, քաղաքական ճանապարհով: Մոսկվային պատերազմ պետք չէ. սա Ռուսաստանի դիրքորոշման հիմնարար կետերից մեկն է: Ընդ որում այնքան էլ պարզ չէ, թե կոնկրետ ի՞նչը դուր չի եկել ամերիկացի դիտորդներին Ռուսաստանի դիրքորոշման մեջ, քանի որ, ինչպես արդեն նշեցի, Մոսկվայի դիրքորոշումը տարիներ շարունակ չի փոխվում: Եվ Ռուսաստանի արտգործնախարարի վերջին հայտարարությունները ևս չփոխեցին այն: Այնքան էլ պարզ չէ, թե ի՞նչ նկատի ունի ամերիկացի պաշտոնյան՝ «ոչ այնքան օգտակար հայտարարություններ» ասելով:
  Միևնույն ժամանակ ամերիկյան կողմը որևէ հարց չունի Նիկոլ Փաշինյանի նորարարությունների առնչությամբ, և դա ինքնին կարող է խոսել Միացյալ Նահանգների դիրքորոշման մասին՝ առայժմ հայտարարված ոչ պաշտոնապես: Կարելի է ենթադրել, որ ամերիկյան կողմն ընդհանուր առմամբ սատարում է Նիկոլ Փաշինյանի գործողություններին, իսկ Մոսկվայի և Բաքվի գործողություններին՝ ոչ: Բայց անձամբ ինձ միշտ թվացել է, որ Հայաստանի նոր ղեկավարությունը միայնակ չէր կարող այդպիսի հստակ կառուցված և ըստ էության բանակցային բոլոր սխեմաները փոխող նորարարություններ ներմուծել ղարաբաղյան գործընթացի մեջ՝ առանց ինչ-որ մեկի հետ խորհրդակցելու:
  – Վերջին շաբաթներին, ինչպես հայկական և ադրբեջանական ԶԼՄ-ներն ու պետական մարմիններն են հաղորդում, Ռուսաստանի ԱԳՆ ղեկավար Սերգեյ Լավրովը մի քանի անգամ հեռախոսազրույցներ է ունեցել իր հայ և ադրբեջանցի գործընկերների հետ՝ քննարկելով Լեռնային Ղարաբաղի հարցը: Այսինքն՝ պարոն Լավրովն իրոք փորձում է ակտիվացնե՞լ բանակցային գործընթացը ռուսական ծրագրի շուրջ: Ի՞նչ է կատարվում գործընթացի խորքային շերտերում:
  – Սա ևս մի փորձ է սենսացիա գտնելու դատարկ տեղում: Սերգեյ Լավրովը, ինչպես և Ռուսաստանի Դաշնության մյուս բարձրաստիճան պաշտոնյաները, ովքեր ներգրավված են բանակցային պրոցեսում, միշտ ծայրաստիճան բծախնդրությամբ են վերաբերվել այն հարցին, որ չխախտեն Բաքվի և Երևանի հետ շփման հավասարակշռությունը: Այդպես է եղել նաև այն ժամանակ, երբ բանակցային գործընթացը Լեռնային Ղարաբաղի հարցի շուրջ նոր էր սկսվում, և այդպես է նաև հիմա: Մոսկվան չի կարող խախտել իրավիճակի հավասարակշռությունը՝ ավելի մեծ ուշադրություն դարձնելով կողմերից որևէ մեկին: Ուստի Լավրովի բանակցությունների վերջին սերիան ընդամենը միտված էր պահպանելու ռուսական քաղաքականության գլխավոր սկզբունքը:
  Մոսկվան իսկապես փորձում է աջակցել և ակտիվացնել բանակցային գործընթացը, քանի որ նա հենց այդպիսի պարտավորություն է ստանձնել՝ հատկապես 2016 թ. ապրիլից հետո և հաշվի առնելով Վիեննայի և Սանկտ Պետերբուրգի գագաթաժողովները: Այս իմաստով ճիշտ չի լինի դժգոհել Մոսկվայից, քանի որ, վերջիվերջո, ապրիլյան պատերազմի արագ դադարեցումն էլ Ռուսաստանի և նրա ղեկավարության վաստակն է:
  Իսկ գործընթացի «խորքերում» ոչ մի նոր կամ առավել ևս դավադիր բան տեղի չի ունենում: Բանակցությունները պահպանելու փաստն այսօր ինքնին մեծ ձեռքբերում է՝ հաշվի առնելով աշխարհում տեղի ուենցող բարդ գործընթացները

[Vrej1915]

– Բայց ի՞նչ կարիք կար ակտիվացնելու քննարկումները, բանավեճերը հիմնախնդրի կարգավորման հարցի շուրջ այս բարդ ժամանակահատվածում, երբ ամբողջ աշխարհը միջազգային ճգնաժամի մեջ է և ղարաբաղյան պրոցեսի բոլոր մասնակից կողմերը, այդ թվում՝ Հայաստանը, Ադրբեջանը, Ռուսաստանը, Միացյալ Նահանգները և եվրոպական երկրները, այսօր զբաղված են շատ ավելի հրատապ խնդիրներով և իրենց բոլոր ջանքերն ու ռեսուրսները ուղղել են կորոնավիրուսի դեմ պայքարին: Առավել ևս եթե խոսքն այնպիսի վիճելի տարբերակի մասին է, որը ոչ բոլոր կողմերի համար է ընդունելի: Չե՞ք կարծում, որ այժմ ամենահարմար պահը չէ խոսելու և մտածելու որևէ հակամարտության, այդ թվում՝ ղարաբաղյան հիմնահարցի լուծման մասին:
– Ինչպես գիտենք՝ ՄԱԿ-ը կոչ է արել աշխարհի բոլոր երկրներին covid-19-ի համավարակի ընթացքում դադարեցնել փոխադարձ հակամարտությունները այնտեղ, որտեղ կա վարակ: Եվ համապատասխան երկրները անսացին այդ կոչին: Չէ՞ որ ամենաթեժ կետերում դիտավորյալ հարվածներ այս կամ այն կողմի հակառակորդին չեղան: Նույնը վերաբերում է նաև Ղարաբաղին: Այո՛, շատ խոսակցություններ են եղել այն մասին, որ կարանտինի ընթացքում կարող են ռազմական սրացումներ լինել շփման գծում, բայց այդ խոսակցությունները որևէ առարկայական բանի չվերածվեցին: Այդուհանդերձ, հակամարտության սրությունը պահպանվում է, և ոչ մի կորոնավիրուս չի կարող վերացնել ռազմաքաղաքական հակասությունը Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև:
Բանակցային գործընթացն առայժմ պահպանվում է, բայց իրավիճակը աստիճանաբար կշարժվի դեպի նոր՝ մեծ ու փոքր բախումներ, քանի որ Ադրբեջանը կարծում է, որ ի վերջո բանակցություններով նա ոչնչի չի հասնի:
Այնուամենայնիվ, բոլոր կողմերն էլ հույս ունեն, որ խաղաղության և կայունության տանող բանակցությունները կշարունակվեն: Իսկ դա կարող է լինել միայն այն դեպքում, եթե պրոցեսը շարժվի կոնկրետ որոշումների և լուծումների, այլ ոչ թե ձևական կոլեկտիվ խոսակցությունների ուղղությամբ: Ֆորմալիզմը տանում է ուղիղ դեպի պատերազմ: Հայաստանին պիտի զգաստացնի այն փաստը, որ Ադրբեջանում պատերազմին պատրաստ են բնակչության գրեթե բոլոր շերտերը, այլ ոչ թե միայն բանակը:

[Vrej1915]

Մոսկվան կարող էր կանգնեցնել հայկական հողերի բռնակցումը Թուրքիայի կողմից, բայց չի արել. Թուրքական թերթ






ՆԱԻՐԱ ՀԱՅՐՈՒՄՅԱՆ, Մեկնաբան
04.06.2020








Թուրքիայի եւ Ռուսաստանի համագործակցության զարգացումը կհանգեցնի նրան, որ ԱՄՆ-ը կհեռանա Մերձավոր Արեւելքից, կպարտվի Արեւելյան Միջերկրականում եւ չի կարողանա մտնել Սեւ ծով, գրում է Ջումհուրիյեթ թերթը ռուս-թուրքական դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման 100-ամյակի կապակցությամբ։

100 տարի Թուրքիան ու Ռուսաստանը փորձում են համատեղ վերահսկողություն պահպանել տարածաշրջանում, եւ հիմա, երբ աշխարհն աչքի առաջ փոխվում է, եւ պետական սահմանների նախկին պայմանագրային բազան դառնում է հեղհեղուկ, Անկարան ու Մոսկվան նորից ձգում են միմյանց, ինչպես 100 տարի առաջ։

«Պատերազմի բյուջեն ապահովելու համար Մուստաֆա Քեմալը դաշինք է կազմել բոլշեւիկների հետ եւ նրանցից ստացել ինչպես ֆինանսական, այնպես էլ ռազմական աջակցություն։ Ստամբուլում Ռուսաստանի գլխավոր հյուպատոսության հրապարակած փաստաթղթերի մի մասը նվիրված է հենց այդ օգնությանը։ Սրանք պատմական փաստաթղթեր են ռազմական օգնության մասին, որը բոլշեւիկները ցուցաբերել են քեմալականներին՝ 10 միլիոն ոսկեռուբլի, որը փոխանցվել է երկու խմբաքանակով, երկու մարտանավ, 22 ինքնաթիռ, 33 հազար ինքնաձիգ, 327 գնդացիր, 54 հրետանային զենք, 58 միլիոն փամփուշտ․․․», – գրում է Ջումհուրիյեթը։
Թուրքիայում չեն թաքցնում, որ ռուս-թուրքական բարեկամությունը կառուցվում է հայերի շահերի վրա։ Վերլուծաբանները բաց ասում են, որ Մոսկվան կարող էր 100 տարի առաջ կանգնեցնել հայկական հողերի բռնակցումը Թուրքիայի կողմից, բայց չի արել։
«Թուրքական պատվիրակության հետ բանակցություններից հետո Ստալինը Լենինին շատ կարեւոր հեռագիր է ուղարկում՝ ընկեր Լենին, միայն երեկ իմացա, որ արտաքին գործերի կոմիսար Չիչերինը թուրքերին հիմար ու սադրիչ պահանջ է ներկայացրել Վանի, Մուշի եւ Բիթլիսի մաքրման մասին՝ հօգուտ Հայաստանի։ Հայկական իմպերիալիստական պահանջները չեն կարող լինել մեր պահանջները։ Պետք է արգելել Չիչերինին հայերի ազգայնական տրամադրությունների թելադրանքով նոտա ուղարկել թուրքերին», – հիշեցնում է թերթը փաստաթղթային տվյալները։

100 տարի առաջ ռուս-թուրքական դաշինքը թույլ չտվեց կյանքի կոչել Վիլսոնի արբիտրաժը։ 100 տարի հայ-թուրքական սահմանը որոշվում է ռուս-թուրքական պայմանագրերով, իսկ սահմանը հսկում են ռուս սահմանապահները։

[Vrej1915]

Հայաստանի ԱԳՆ աննախադեպ հայտարարությունը



ՀԱԿՈԲ ԲԱԴԱԼՅԱՆ, Մեկնաբան
14.06.2020









Հայաստանի արտգործնախարարությունը հունիսի 13-ին հայտարարություն էր տարածել Շահումյանի շրջանի օկուպացիայի վերաբերյալ: Դատապարտելով ադրբեջանական զինուժի իրականացրած օկուպացիան, Հայաստանի արտգործնախարարությունը հայտարարեց, որ Երեւանը սատարում է Շահումյանի շրջանի, Մարտակերտի եւ Մարտունու շրջանների որոշակի հատվածների հանդեպ պաշտոնական Ստեփանակերտի իրավունքների բարձրաձայնմանը:

Հայաստանի արտգործնախարարության հայտարարության մեջ կա թերեւս մեկ վրիպում, եւ էական վրիպում: Շահումյանի օկուպացիան իրականացրել է ոչ թե ադրբեջանական զինուժը, այլ Ռուսաստանի զինված ուժերի 4-րդ բանակի 23-րդ դիվիզիան, տխրահռչակ գեներալ Շամանովի գլխավորութամբ: Նրանք են գրավել Շահումյանի շրջանը ադրբեջանցիների համար: Այդ մասին կան մարտերի մասնակիցների վկայություններ, այդ մասին, իհարկե հեղափոխությունից առաջ, մի շարք առիթներով հայտարարել է Հայաստանի ԱԱԾ նախկին պետ Դավիթ Շահնազարյանը:

Ադրբեջանական զինուժն արցախյան պատերազմում ունակ չի եղել որեւէ շատ թե քիչ նշանակալի հաղթանակի, երբ չի ունեցել ռուսական ստորաբաժանումների աջակցությունը:
Թե ինչու է ռուսական դիվիզիան Շահումյանը գրավել Ադրբեջանի համար, այլ խոսակցության նյութ է: Մեծ հաշվով, դա արտացոլում է ռուսական ռեգիոնալ քաղաքականության տրամաբանությունը՝ թույլ չտալ հայերի հաղթանակը, ինչը Մոսկվայի համար գործնականում փակելու էր Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի հետ հետագա առեւտրի հնարավորությունը: Իսկ ռուսական քաղաքական վերնախավը չի պատկերացնում քաղաքականություն Կովկասում առանց այդ առեւտրի: Հետագայում Հայաստանն ու Արցախն ունեցան 2016-ի քառօրյա պատերազմում եւ դրան նախորդած տարիներին այդ հարցում հերթական անգամ համոզվելու հնարավորություն:
Իհարկե, միամտություն կլինի պատկերացնել, որ Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարության պաշտոնական հաղորդագրությունը կարող էր արձանագրել այդ իրողությունները բաց տեքստով: Մյուս կողմից, սկզբունքային նշանակություն ունի այն, որ իրողություններն արձանագրվեն հանրային մակարդակում, հանրային մտածողության ու գնահատման: Այդ մակարդակում իրերն իրենց անունով կոչելու հանգամանքն է խոշոր հաշվով հետագայում իր օբյեկտիվ ազդեցությունը թողնում քաղաքականության վրա:

Իսկ այդ առումով շատ կարեւոր է, որպեսզի Հայաստանի հանրային պատկերացումների եւ գիտակցության մակարդակում ամրագրվեն այն արգելքները, որոնք պետք է բացառեն Ռուսաստանին հետագայում էլ խաղալ «ոչ ոքի պատերազմի» տրամաբանությամբ, ինչպես մի անգամ էլ խաղացին 2016 թվականին:
Հայկական պետականությունը չունի ռուսական քաղաքականության «ոչ ոքիների» համար անվերջ վճարելու մարդկային, տարածքային եւ որեւէ այլ ռեսուրս:

[Vrej1915]

Հայաստանն ազատագրվում է օլիգարխիայից․ սա Ռուսաստանի «մահն» է․ Լևոն Շիրինյան