Western Armenians

[Vahram]

Re: Western Armenians

Russia and China vetoed another round at the UN. This all better calm down soon, once calm we should think about taking people out. There are a lot of Armenians that would go to Armenia if conditions were a little better. I think it is high time that our people start to exit the middle east, not all but a lot should move out this is hurting us.

[bell-the-cat]

Re: Western Armenians

Bell the cat, if a distinctive color, a paragraph and a N.B. is not evident distinctive marks for you, then you would better return to high school... in anglosaxon system, they must teach it at 6-th grade...., but may be I am wrong, they never teach international culture in the UK ???
Still, is it a reason to ban me, for your ignorance???

N.B. : latin, that is nota bene, that is in ordinary english, something like: pay good attention....
P.S. : latin, Post scriptum, that is in ordinary english: addition after end of text...

Do you think google can distinguish between font colours? You altered another person's work by inserting your own words and crude opinions into it. And yes, I'd ban you for your ignorance and to make an example for others.

[bell-the-cat]

Re: Western Armenians

Russia and China vetoed another round at the UN. This all better calm down soon, once calm we should think about taking people out. There are a lot of Armenians that would go to Armenia if conditions were a little better. I think it is high time that our people start to exit the middle east, not all but a lot should move out this is hurting us.

Like a vulture circling its victim you eye-up Syria's Armenian community, planning which bits to consume once it dies. But that is a slur on vultures, even vultures don't eat their own kind.

[Vahram]

Re: Western Armenians

"Like a vulture circling its victim you eye-up Syria's Armenian community, planning which bits to consume once it dies."

Right like your western press, doing nothing but blowing the situation out of control for your own dirty deeds. Go blow your stupid comment out your own arse!

"But that is a slur on vultures, even vultures don't eat their own kind"

Right like Americans being kicked out of their own homes, western vultures like you have forked tongues. Talk sauce all the time pretending you are something that you are not! Like you care about Sooria? Don't make me laugh bell, but then again that's all you manage to do is make people laugh at you! Every time you get caught talking sauce when are you going to learn?

Keep talking sauce like a good little vulture you are

First thing a thief does is point his filthy finger at someone else and screams “Thief” and just when everyone looks at the innocent victim of his, he goes and steals from another victim of his. Black feathers look good on a poodycat like yourself

[Vahram]

Re: Western Armenians

Say goodbye to the western terror groups, I mean freedom fighters

Next I hear to spread democracy they are going to Saudi Arabia to spread the word.


http://previous.presstv.ir/photo/201...4080818590.jpg [/I]

Syrian army soldiers stand at a checkpoint in the city of Harasta, 9 km north of Damascus, February 15, 2012.
Wed Mar 14, 2012 8:47AM GMT

LAST UPDATE
The Syrian army has regained the full control of Syria's northern city of Idlib, as it moves to maintain security in the region.


Reports say the armed rebels fighting the Syrian government fled the city after four days of clashes with the Syrian troops.

"Since last night there has been no more fighting," Noureddin al-Abdo, an Idlib citizen told AFP on Wednesday.

The army launched its operation on the rebels in the Idlib province near the Turkish border on Saturday in a bid to root out the "armed gangs."

Officials say at least 500 armed terrorists, some Americans, have been killed so far. Many were detain, their fate is unknown.

The operation in Idlib came two weeks after Syrian troops regained the control of the Baba Amr neighborhood in the western city of Homs following a month-long fighting with the armed rebels.

Heavy clashes have also been reported in the city of Daraa.

Syria has been experiencing unrest since mid-March and many people, including security forces, have lost their lives in the violence.

The West and the Syrian opposition accuse the government of killing the protesters. But Damascus blames outlaws, saboteurs and armed terrorist groups for the unrest, insisting that it is being orchestrated from abroad.

DB/MA/HJL

[Vrej1915]

Re: Western Armenians

Do you think google can distinguish between font colours?.

??????

[Vrej1915]

Re: Western Armenians

http://noravank.am/arm/articles/detail.php?ELEMENT_ID=6422

12.04.2012
ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ԻՍԼԱՄԱՑՎԱԾ ՀԱՅԵՐԻ ԹԵՄԱՅԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ. ԽՆԴԻՐՆԵՐ ԵՎ ՀԵՌԱՆԿԱՐՆԵՐ



Ռուբեն Մելքոնյան
«Նորավանք» ԳԿՀ Հայագիտական կենտրոնի փորձագետ,
ԵՊՀ արևելագիտության ֆակուլտետի փոխդեկան, բ.գ.թ.
Հայկական իրականությունում բռնի կրոնափոխ հայերի խնդիրը տարբեր ժամանակներում իր վրա է բևեռել մասնագետների և ոչ մասնագետների ուշադրությունը։ Իսլամի պարտադրանքի հետևանքով իրենց արմատներից հեռացած հայերի առանձին խմբերի մասին արժեքավոր աշխատություններ, վկայություններ, ճամփորդական նոթեր, լրագրողական հոդվածներ հանդիպում ենք սկսած 18-րդ դարից։ Արժե հիշատակել այդ ուղղությամբ աշխատանքներ իրականացրած Հակոբոս Տաշյանին, Մինաս Բժշկյանին, Ատրպետին, Հովակիմ Հովակիմյանին, Սարգիս Հայկունուն, Գրիգոր Արծրունուն, Վլադիմիր Գորդլևսկուն և այլոց։ Խորհրդային շրջանում բռնի իսլամացված համշենահայերի մասին ուշագրավ հոդվածով հանդես եկավ ականավոր գիտնական Լևոն Խաչիկյանը, հայության այդ նույն խմբի քրիստոնյա և իսլամադավան հատվածների ազգագրության, պատմության մասին հետաքրքիր նյութեր հրատարակեց համշենահայ Բարունակ Թոռլաքյանը։

Հարկ է հատուկ շեշտել, որ բռնի կրոնափոխ հայերի խնդիրներով ինչպես գիտական, այնպես էլ գործնական ասպարեզներում լրջորեն զբաղվել են Հայ Առաքելական եկեղեցու բարձրաստիճան հոգևոր սպասավորները ևս. օրինակ` երջանկահիշատակ կաթողիկոս Վազգեն Առաջինը, Պոլսո Հայոց պատրիարքներ Զավեն Տեր-Եղիայանը, Գարեգին Խաչատուրյանը, Շնորհք Գալուստյանը։

Սկսած 1980-ական թվականներից՝ կրոնափոխ և քրիստոնյա համշենահայերի թեմայի շուրջ շնորհակալ և արժեքավոր ուսումնասիրություններ է անում այդ գործի իրական նվիրյալ Սերգեյ Վարդանյանը, որի աշխատությունները լրջորեն նպաստել են խնդրի լուսաբանմանը և հետագա աշխատանքներին։ Այսօր էլ Ս.Վարդանյանը շարունակում է համշենահայության խնդիրների շուրջ ուսումնասիրությունները, և ուրախությամբ պետք է նշել, որ արդեն տևական ժամանակ այդ գործով զբաղվում են նաև այլ գիտնականներ ևս, որոնցից արժե հիշատակել Հայկազուն Ալվրցյանին, Լուսինե Սահակյանին, ամերիկաբնակ Հովնան Սիմոնյանին։ Թուրքիայում բնակվող բռնի իսլամացված ու ծպտյալ հայերի խնդիրներն է ուսումնասիրում և արժեքավոր մենագրությամբ է հանդես եկել Կարեն Խանլարյանը։

2006 թվականից «Հանրապետական» ամսագրում պարբերաբար հրատարակվում են կրոնափոխ, դավանափոխ հայության մասին հոդվածներ։ Խնդրի առավել ինստիտուցիոնալ ուսումնասիրությունը սկսվեց 2007 թվականից, որի նախաձեռնողը «Նորավանք» գիտակրթական հիմնադրամն էր` ի դեմս տնօրեն Գագիկ Հարությունյանի։ Հիմնադրամում ստեղծվեց կրոնափոխ, դավանափոխ հայերի խնդրով զբաղվող ծրագիր, Թուրքիայում, Վրաստանում անցկացվեցին դաշտային-հետազոտական աշխատանքներ, կազմակերպվեցին սեմինարներ, հիմնադրամի աշխատակիցները զեկույցներով հանդես եկան Հայաստանում և արտասահմանում տեղի ունեցած գիտաժողովներին։ Ի վերջո, «Նորավանք» հիմնադրամի և ՀՀ Սփյուռքի նախարարության համագործակցության արդյունքում տպագրվեցին իսլամացված և դավանափոխ հայերի խնդիրներին նվիրված գրքեր։

Իրական գիտական ոլորտում բռնի կրոնափոխ հայերի հարցի ուսումնասիրության էվոլյուցիան կարելի է համարել նորմալ, սակայն սրա կողքին արձանագրվեցին նաև բացասական զարգացումներ։ Նախ, պետք է շեշտել, որ խնդրին միջամտեցին ոչ պրոֆեսիոնալները, որոնց մի մասը հիացական եզրահանգում արեց, թե Թուրքիայում միլիոնավոր ծպտյալ հայեր կան, նրանք շուտով ոտքի կելնեն, և Թուրքիան կփլուզվի։ Իսկ ոչ մասնագետների մյուս խումբը, որի անդամները գիտության որոշակի ճյուղերում, գուցե, ինչ-որ աշխատանքներ արել են, փորձում են մուտք գործել նաև այս ասպարեզ և հանդես են գալիս ոչ միայն նիհիլիստական, հակագիտական ու հաճախ սիրողական գնահատականներով, այլև իրենց պարտքն են համարում խիստ քննադատության ենթարկել թեմայով զբաղվողներին։ Կարծում ենք, որ, օրինակ` իսլամացված հայերի թեման գտնվում է տարբեր գիտակարգերի հատման տիրույթում, սակայն առավելապես վերաբերում է թուրքագիտությանը, քանի որ առանց իմանալու Օսմանյան կայսրության և Թուրքիայի Հանրապետության պետական դիրքորոշումը, քաղաքականությունը` չի կարելի համակողմանի ուսումնասիրել խնդիրը։ Չգիտես ինչու շատերին թվում է, թե շատ հեշտ է դառնալ թեմայի «նեղ մասնագետ» և կատարել եզրակացություններ ու վերլուծություններ, որոնք բավական հեռու են գիտականությունից և իրականությունից։ Ցավոք, այս հարցում ևս գիտական օբյեկտիվության փոխարեն մարդիկ առաջնորդվում են անձնական անբավարարվածությամբ, բարդույթներով, խանդով ու նեղմտությամբ։ Վերոնշյալ այս խմբին հարկ է հավելել նաև համացանցային տարբեր մոլագարների և բլոգերների, որոնց ևս իսլամացված հայերի թեման խոսելու առիթ է տվել։

Մեզ համար հավասարապես քննադատելի են և՛ անտեղի հիացական, և՛ նիհիլիստական գնահատականները։

Բռնի կրոնափոխված հայության խնդրի ուսումնասիրության աշխուժացմանը զուգահեռ՝ մեր գիտական դիսկուրսում արհեստականորեն ծառացավ նաև հետևյալ հարցը. հային բնորոշելու համար գերակայությունը պետք է տալ էթնի՞կ, թե՞ կրոնական պատկանելությանը։ Մեզանում հաճախ արմատացած է այն մտածելակերպը, թե հայ կարող է համարվել միայն քրիստոնյան, ըստ այդմ՝ այլակրոն կամ կրոնափոխ հայ հասկացությունը բացառվում է, ու սրա համար, իհարկե, բերվում են բազմաթիվ հիմնավորումներ։ Փաստենք, որ սա բարդ հարց է, սակայն, մեր կարծիքով, խնդրին պետք է մոտենալ ոչ թե ցանկալին կամ իդեալականը տեսնելու, այլ այսօրվա կոնկրետ իրականության դիրքերից։ Բռնի իսլամացված հայերի և նրանց սերունդների գոյությունը փաստ է, և առնվազն անարդար կլինի անտեսել տարատեսակ դժվարությունների մեջ իրենց հայկական ծագման հիշողությունը պահպանած մարդկանց։

Մեր կարծիքով, կրոնափոխ հայերի հարցին այդպիսի բուռն արձագանք տալը պարունակում է ակնհայտ միտում, քանի որ թեման դուրս հանվեց գիտական քննարկման շրջանակներից և դարձավ նոր անջրպետների կամ եղածների խորացման պատճառ։ Ամենակարևորն այն է, որ իսլամացված հայերի թեմայի վերաբերյալ բերվող հակափաստարկները որևէ քննադատության չեն ենթարկվում և չափից ավելի են հնացած։ Հիմնական փաստարկն այն է, որ հայը պետք է լինի միայն առաքելական քրիստոնյա, ով այդպիսին չէ, հայ չէ կամ հայ է՝ որոշ վերապահումներով։ Հարկ ենք համարում շեշտել, որ թեև Հայ Առաքելական եկեղեցին մեր ազգի, ինքնության, պատմության մեջ կարևորագույն և առանձնահատուկ դեր ունի, սակայն էթնիկ և կրոնական պատկանելությունները, այնուամենայնիվ, տարբեր են, մենք հայ էինք նաև մինչև 301 թիվը, հայ են բոլոր այն մարդիկ, ովքեր առաքելական եկեղեցու հետևորդներ չեն, այլ կաթոլիկ են, բողոքական, հեթանոս կամ աթեիստ, ուստի պետք է զուսպ լինել գնահատականների մեջ։ Հայտնի գրող Րաֆֆին, որը պատկանում է այս հարցում ավելի լայնախոհ մտածող մտավորականների թվին, բազմաթիվ անդրադարձներ ունի խնդրին, որոնք սպառիչ պատասխաններ են տալիս տարատեսակ հարցերի։ Օրինակ, խոսելով կրոնական և դավանանքային միասնության մասին` նա նշում է. «Մենք այն կարծիքի ենք, թե դավանությունների բազմատեսակությունը չի ոչնչացնում ազգային միությունը, միությունը պետք է որոնել այդ մասերի ներդաշնակության մեջ, որի հիմնական մոթիվը պետք է լինի ազգայնությունն իր բարձր նշանակությամբ» [1, էջ 292]։ «Երկրագնդի վրա թե քաղաքակիրթ և թե վայրենի ազգերի մեջ չկա և երբեք չի եղել մի ազգություն, որ մեկ եկեղեցու պատկաներ» [2, էջ 327]։ «Կաթոլիկությունը, բողոքականությունը և մինչև անգամ մահմեդականությունը չեն զրկում հային հայ լինելուց, և ոչ էլ լուսավորչականությունը մեզ իրավունք է տալիս հայ կոչվել» [2, էջ 332]։

[Vrej1915]

Re: Western Armenians

Մենք պետք է կարողանանք համատեղել առաքելական եկեղեցու լավ հետևորդ լինելու և ազգային հարցերում լայն մտածելու կարողությունները։ Ուսումնասիրելով կրոնափոխ հայերին` հնարավոր չէ վնասել Հայ Առաքելական եկեղեցուն, քանի որ չեն քարոզվում հակաեկեղեցական կամ հակաքրիստոնեական գաղափարներ, ընդհակառակը, ցույց է տրվում, թե բռնությամբ հեռացվելով քրիստոնեությունից՝ հայերի տարբեր խմբեր ինչպես են մաքառում այն թեկուզև գաղտնի պահպանելու համար, ինչպիսի պայմաններում են պահպանել հիշողությունը և այլն։ Բացի այդ, վերը նշվեց, որ Հայ Առաքելական եկեղեցու բազմաթիվ հոգևոր սպասավորներ, կաթողիկոսներ և պատրիարքներ զբաղվել են բռնի իսլամացված հայերի խնդրով, փորձել հետ բերել ուծացած հայերին։

Պետք է հատուկ շեշտել, որ իսլամացված կամ ծպտյալ հայերը թուրքական բռնապետական քաղաքականության արդյունք են։ Մարդկանց պարտադրվել է ուրանալ իրենց կրոնը, ազգությունը, լեզուն։ Սրանք լուռ և շարունակվող վկայություններն են օսմանյան բռնապետության։ Միևնույն ժամանակ, այս մարդիկ և նրանց սերունդներն անվիճելի ապացույցն են Հայոց ցեղասպանության, քանի որ ցեղասպանության կանխարգելման ՄԱԿ կոնվենցիայի 2-րդ հոդվածի 5-րդ կետը հստակ փաստում է, որ ցեղասպանություն է համարվում էթնիկ կրոնական մի խմբի երեխաներին մեկ այլ էթնիկ կրոնական խումբ տեղափոխելը։ Իսկ ցեղասպանության տարիներին տասնյակ հազարավոր հայ որբ երեխաներ բռնությամբ իսլամացվել են, և այսօր մենք գործ ունենք նրանց սերունդների հետ։

Մենք այն կարծիքին ենք, որ հարցը չպետք է քաղաքականացվի և պետք է մնա առավելապես գիտական ոլորտում ու ենթարկվի համապատասխան վերլուծության, ինչի արդյունքները կարելի է մասնագիտական ձևով ներկայացնել հանրությանը։ Ոչ պրոֆեսիոնալ հայտարարությունները վնասում են և՛ խնդրին, և՛ այն մարդկանց, ովքեր ապրում են մեր պատմական հայրենիքի տարբեր վայրերում։

Բացի այդ, խնդրի նկատմամբ հարկ է որդեգրել երկու մոտեցում` հեռահար և կարճաժամկետ։ Ըստ այդմ՝ մեր հեռահար նպատակն է այդ հայության վերինտեգրումը, հայադարձումը, որտեղ կարևոր տեղ է զբաղեցնում առաքելական քրիստոնեությունը, իսկ ներկայումս նրանց հետ շփման համար պետք է ընտրել ավելի ճկուն մարտավարություն և նրանց ընդունել այնպես, ինչպես կան։ Կարևոր է նկատել, որ իսլամի ընդունումը շատերի համար եղել է ժամանակավոր, և նպատակ է դրվել առաջին իսկ առիթի դեպքում վերադառնալ քրիստոնեությանը, ուղղակի հանգամանքները ոմանց թույլ են տվել անել դա, ոմանց` ոչ։

Շատ է խոսվում այս խնդրից բխող հնարավոր վտանգների մասին, օրինակ, որ իսլամացված հայերը կգան և Հայաստանում մզկիթներ կբացեն։ Նախ` սահմանենք, որ մենք չենք ցանկանում այդ մարդկանց տեղափոխել Հայաստան, քանի որ նրանք մեծ մասամբ ապրում են իրենց պատմական հայրենիքում, և հենց իրենք էլ չեն ցանկանում լքել այն։ Կրոնափոխ հայերի հետ մեր զրույցների ժամանակ, երբ ասում էինք, թե հավատարիմ չեն մնացել կրոնին, որպես հակափաստարկ նրանք նշում էին, թե մնացել են ամուր կառչած հողին։ Այսինքն` մենք կարիք ունենք միմյանց հետ շփվելու, քանի որ մեր բոլորիս էությունն ինչ-որ տեղ աղճատվել է մի դեպքում` հայրենիքի կորստի, մյուս դեպքում՝ կրոնի պատճառով։ Ուսումնասիրելով կրոնափոխ հայերին` մենք նաև խնդիր ենք դնում վերականգնել մեր աղճատված ինքնությունը, չէ՞ որ նրանք մնացել են հայրենիքի այն հատվածում, որը մեզ համար կորուսյալ է, նրանք են ծածուկ այցելել և այցելում մեր անարգված սրբավայրերը։ Այս երկուստեք աղճատվածության գիտակցումը կա նաև կրոնափոխ հայերի շրջանում:

Խոսելով վտանգների մասին` շատերը նշում են, թե պետք չէր Հայաստանում սկսել հարցի ուսումնասիրությունը, ավելին՝ որոշ ոչ մասնագետներ դա համարում են օտարերկրյա հատուկ ծառայությունների սարքած որոգայթ։ Նկատենք, որ առաջինն այդ հարցին անդրադարձել են եվրոպացի, այնուհետև թուրք ուսումնասիրողները, և այս պարագայում հայաստանյան գիտության լռությունն առնվազն տարօրինակ կլիներ։ Հայաստանյան գիտությունը պետք է իր խոսքն ասեր համապատասխան ուսումնասիրություններից հետո։ Մենք ուսումնասիրում ենք նաև այդ մարդկանց շրջանում պահպանված հայկական մշակույթի տարրերը` պարերը, երգերը, սովորույթները, տեղանունները, և դրանում որևէ վտանգավոր բան չենք տեսնում։ Այլ բան է, որ անհիմն ու քաղաքականացված հայտարարությունները ցանկալի չեն և, ինչպես ասվեց, կարող են վնասել ընդհանուր գործին։ Հավելենք նաև, որ բռնի կրոնափոխ հայության ուսումնասիրությունը կարող է նպաստել հայության ամբողջական ռեսուրսների որոշակիացման գործին։

Կուզենայի նշել հարցի նաև բարոյական կողմը. մենք՝ որպես քրիստոնյաներ, պարտավոր ենք օգնության ձեռք մեկնել մեր մոլորյալ և իրենց կամքին հակառակ մեզնից հեռացված մեր ազգակիցներին։ Այս առումով բավական ուշագրավ դիտարկում է արված Հայ Ավետարանական եկեղեցու սպասավոր Ս.Պագգալյանի 1969թ. հրատարակված հոդվածում. «Այսօր սակայն որ առիթ եւ կարելիութիւն ունինք անոնց (իսլամացված հայերին) օգնութեան հասնելու, եթէ այս վերջին ոսկեղէն պատեհութիւնն ալ փախցնենք, անշուշտ օր մը Աստուած պիտի հարցնէ մեզի- քեզի եւ ինծի. «Ո՞ւր է քու եղբայրդ…» [3, էջ 179]։

Անդրադառնանք նաև Հայաստանում իսլամացված հայերի թեմայի ուսումնասիրության որոշ գործնական արդյունքներին։ Ուսումնասիրության արդյունքում ի հայտ եկած մի շարք իրողություններ էլ ավելի հարստացրին Հայոց ցեղասպանության փաստի անհերքելիությունը։ Նաև թուրքական աղբյուրների վրա հիմնված փաստարկների դեմ մինչ օրս թուրքական կողմը չի կարողացել ներկայացնել ոչ մի լուրջ հակափաստարկ։ Կարևոր է շեշտել, որ Հայաստանի հոգևոր ու աշխարհիկ իշխանության ղեկավարները ևս, սկսած 2008 թվականից, իրենց ելույթներում անդրադարձան բռնի կրոնափոխ հայերի խնդրին, մի բան, որը նախկինում չէր հանդիպել։ Այսպես, 2008թ. սեպտեմբերի 24-ին ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը ԱՄՆ-ում ամերիկահայերի հետ հանդիպման ժամանակ նշել է, որ դեմ է լեզվական, կրոնական, դավանանքային հենքի վրա հայության տարանջատմանը1։ Ավելի ուշ՝ 2009թ. փետրվարին, ՀՀ նախագահը կրոնափոխ, դավանափոխ հայերի հարցը քննարկել է Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Գարեգին Երկրորդի և Գերագույն հոգևոր խորհրդի հետ հանդիպման ժամանակ, որի արդյունքում տարածված մամլո հաղորդագրության մեջ նշվում է. «Խոսվել է Հայաստանում և Սփյուռքում այլակրոն և դավանափոխ հայերի շրջանում հայ ինքնության լիարժեք արմատավորման և տարբեր դավանանքների հայկական համայնքների արդյունավետ համագործակցության մասին»2։ 2011թ. ապրիլի 24-ի ուղերձում ՀՀ նախագահը խոսել է ցեղասպանության ժամանակ տեղի ունեցած բռնի իսլամացումների մասին՝ նշելով. «Օսմանյան կայսրության կողմից պետականորեն իրականացվել է հայ ժողովրդի բնաջնջման և հայրենազրկման ծրագիր։ Դրա իրականացման բոլոր փուլերում հայերի սպանդը, բռնագաղթը, կրոնափոխությունն (ընդգծումն իմն է- Ռ.Մ.) ու ստրկացումը Թուրքիայի ներքին կյանքում դիտվել են որպես սովորական, կենցաղային մանրուքներ»3։ Ուրախությամբ պետք է փաստել Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Գարեգին Երկրորդի մոտեցումը հարցին։ Այսպես, 2010թ. ապրիլի 24-ի իր ուղերձում Վեհափառը նշել է. «Ցեղասպանության զոհեր են ստիպողաբար իսլամ ընդունած հայերը և նրանց սերունդները, ովքեր վախենում են խոսել իրենց ինքնության մասին»4։

Բռնի կրոնափոխ հայերի խնդիրը մտահոգում է նաև մեր մտավորականությանը, օրինակ` ՀՀ ազգային հերոս Շարլ Ազնավուրը բոլորովին վերջերս տված հարցազրույցում խոստովանել է, որ իսլամացված հայերի հարցը բարձրացրել է ՀՀ նախագահի առաջ. «Մի օր ես խոսեցի մուսուլմանացված հայերի խնդրի մասին ՀՀ նախագահի հետ և նրան ասացի, որ պետք է մի բան անել։ Այդ մարդիկ դժբախտ են, քանի որ ընդունված չեն ոչ մի կողմից (ո՛չ թուրքերի, ո՛չ հայերի). պետք է նրանց օգնել։ Մենք ազգ ենք, իսկ ազգը, բնականաբար, բաղկացած է տարբեր մարդկանցից. լավ կամ վատ, տարբեր կրոններից. քրիստոնյա, հրեա, մուսուլման, դա նորմալ է։ Հարկավոր է, որ Հայաստանը փոխի իր մտածելակերպը և ընդունի տարբեր հավատքի հայերին, ինչպես Եվրոպան է ընդունում տարբեր հավատքի մարդկանց»5։

Անդրադառնալով Թուրքիայում բռնի իսլամացված հայերի խնդրի շուրջ ընթացող զարգացումներին` պետք է նշել, որ այդ երկիրն իր տարատեսակ կառույցներով փորձում է իսլամացված հայերի հարցը շահարկել, ինչը բավական սպասելի էր։ Կուզենայի անդրադառնալ խնդրին առնչվող զարգացումներից մեկին. վերջին շրջանում թուրքական իշխանությունների` հատկապես երկրի արևելյան, առավել քրդաբնակ շրջաններում վարած էթնոքաղաքականության մեջ նկատվում են նոր, հետաքրքիր և, միևնույն ժամանակ, վտանգավոր միտումներ։ Այսպես, քրդական պահանջատիրության կարևոր կռվաններից է համարվում այն, որ Թուրքիայի արևելյան որոշ շրջաններում նրանք կազմում են բացարձակ մեծամասնություն և, ըստ էության, այդ շրջանները միատարր, այն է` քրդական են։ Իհարկե, այս վիճակը ստեղծվել է օսմանյան իշխանությունների վարած ցեղասպանական քաղաքականության հետևանքով, երբ այդ տարածքի բնիկները` հայերը, բնաջնջվեցին կամ ուծացվեցին։ Ներկայումս, սակայն, թուրքական իշխանությունները փորձում են կասկածի տակ դնել այդ տարածքների «միատարր քրդական» լինելը և այդ նպատակին հասնելու համար ձգտում են օգտագործել բռնի իսլամացված հայերի հանգամանքը։ Արդեն որոշ ժամանակ է, ինչ թուրքական մամուլում, թուրք պաշտոնական պատմաբանների կողմից շրջանառվում է այն միտքը, թե Թուրքիայի արևելյան շրջաններում կան բազմաթիվ կրոնափոխ հայեր։ Հաճախ բացասական միտումով արված հայտարարությունների որոշ մասը համապատասխանում է իրականությանը, սակայն այս փաստը թուրքական որոշակի կառույցներին հայտնի էր վաղուց, և նրանք ամեն կերպ ձգտել են վերահսկել ու վերջնական ուծացման հասցնել հայության այդ բեկորները։ Չհասնելով լիակատար հաջողության այս հարցում` թուրքական իշխանությունները ներկայումս փորձում են այդ իրողությունից օգուտներ քաղել։ Մասնավորապես` այս նույն համատեքստում կարելի է տեղավորել այն երևույթը, որ թուրքական իշխանությունների առնվազն լուռ համաձայնության պայմաններում տեղի են ունենում պատմական Հայաստանի տարբեր վայրերում բնակվող բռնի կրոնափոխ հայության ինքնակազմակերպման, ակտիվացման փորձեր (օրինակ` Դերսիմի պարագայում)։ Սա մեզ համար իրականում ուրախալի զարգացում է, սակայն հարկ է դիտարկել նաև այս խնդրի մյուս բաղադրիչները։ Ակտիվացնելով պատմական Հայաստանում գոյատևած հայության բեկորների թեման՝ թուրքական իշխանությունները փորձում են դա ևս ծառայեցնել այն նպատակին, որ այդ շրջանները «միատարր քրդական» չեն և կան նաև այլ էթնիկ խմբեր։ Կարծում եմ, որ այս նույն հարցի համատեքստում որոշակի տեղ կարող են ունենալ նաև հայկական եկեղեցիների վերանորոգման փորձերը։ Այս ամենով կարող է նաև լարում մտցվել քրդերի և կրոնափոխ հայերի հարաբերություններում, ինչը կարող է հանգեցնել անկանխատեսելի հետևանքների, քանի որ քրդերը, գուցե, սկսեն նրանց դիտել իբրև մրցակիցներ։ Այս պահին, սակայն, պետք է նկատել, որ հայկական ներկայության վերազարթոնքի աննշան փորձերը դրական են գնահատվում և, երբեմն, նաև քաջալերվում են քրդական միջավայրում ևս, սակայն հարկ է նաև հաշվի առնել հավանական վտանգավոր զարգացումները։ Այսօր թուրքական էթնոքաղաքականության հիմնական միտումներից պետք է համարել տարբեր էթնիկ խմբերի շահերը միմյանց հակադրելու միջոցով հավասարակշռություն պահելու ձգտումը։ Այսպիսով` կարող ենք ասել, որ էթնիկական ուղղվածությունը շարունակում է կարևոր տեղ զբաղեցնել թուրքական ներքին քաղաքականության մեջ, և նկատվող նոր միտումները երբեմն արտաքուստ թողնում են դրական տպավորություն, բայց միևնույն ժամանակ չպետք է բացառել դրանցում առկա որոգայթներն ու վտանգները։

Ամփոփելով` նշենք, որ բռնի իսլամացված հայերի խնդրի զարգացումը նախանշվում է երկու ուղղությամբ։ Առաջին` Թուրքիայում ընթացող էթնիկ ինքնության ճգնաժամի համատեքստում մեծ թվով մարդիկ կասկածելու, փնտրելու և վերագտնելու են իրենց հայկական ինքնությունը, իրենց ասոցիացնելու են հայության հետ` դրանից բխող բոլոր հետևանքներով։ Սրան զուգահեռ, կրոնափոխված հայերի մի մասն ընտրելու է լիակատար ձուլման, ուծացման ճանապարհը (նրանք հիմա էլ գտնվում են ուծացման որոշակի մակարդակում, իսկ ոմանք գրեթե լիովին ուծացել են)։ Եվ մեր գիտական անաչառ ուսումնասիրությունները պետք է վստահելի հենք ստեղծեն քաղաքական և հոգևոր իշխանություններին գործնական, շոշափելի և արդյունավետ քայլեր ձեռնարկելու համար։

Աղբյուրներ և գրականություն

Րաֆֆի, Ի՞նչ կապ կա մեր և Տաճկաստանի հայերի մեջ, Երկերի ժողովածու, Երևան, 1991, հատոր 11:
Րաֆֆի, Մինչև ե՞րբ, Երկերի ժողովածու, Երևան, 1991, հատոր 11:
Պագգալեան Ս., Մեր մնացորդը, Բանբեր հոգեւոր ամսաթերթ, Մարսել, 1969, թիվ 9-10:
1 http։//www.president.am/events/news/arm/?day=24&month=09&year=2008&id=209

2 http։//www.president.am/events/news/arm/?id=418

3 http://www.nt.am/newsday.php?p=0&c=0...1040754&LangID =9#1040754

4 http։//www.tert.am/am/news/2010/04/24/april24/

5 http։//1in.am/arm/armenia_interview_37227.html

[Vrej1915]

Re: Western Armenians

11.04.2012
ԿՐՈՆԱՓՈԽ ՀԱՄՇԵՆԱՀԱՅԵՐ. ՓՈԽԱԴԱՐՁ ԾԱՆՈԹՈՒԹՅՈՒՆ



Սերգեյ Վարդանյան
ՀՀ ԳԱԱ հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի գիտաշխատող, «Ձայն համշենական» ամսաթերթի գլխավոր խմբագիր

Այսօր` 2011թ. տարեվերջին, երբ մի քանի ամիս հետո պիտի նշվի հայ գրատպության 500-ամյակը, երբ Հայաստանում ու աշխարհի տարբեր երկրներում լույս են տեսնում հարյուրավոր հայերեն թերթեր ու ամսագրեր, անհավանական է, բայց փաստ, որ մենք` 1600 տարվա գիր ու գրականության տեր հայերս, դեռևս լիովին չենք ճանաչում մեզ: Նույնիսկ 130 տարի առաջ Թիֆլիսի «Մեղու Հայաստանի» թերթում քննարկվում էր, թե բողոքական և կաթոլիկ հայերին կարելի՞ է հայ համարել: Մեծանուն գրող Րաֆֆին 1880-ին «Մշակում» (n121) գրեց, որ «Կաթոլիկությունը, բողոքականությունը և մինչև անգամ մահմեդականությունը չեն զրկում հային հայ լինելուց»: Բայց մեծ գրողի խոսքը հասարակական տեսակետ չդարձավ, նման վեճերից ու հակադիր դիրքորոշումներից Հայաստանում ու գաղթօջախներում շատ ճակատագրեր խեղվեցին, նաև արյուն հեղվեց: Այսօր գուցե շատերը ժպիտով պատասխանեն, թե` ի՞նչ հարց, իհարկե, բողոքական և կաթոլիկ հայերը հայ են, բայց ոմանց խոսքի, վերաբերմունքի մեջ ինչ-որ վերապահություն կզգաք: 11 տարի աշխատելով ՀՀ կառավարությանն առընթեր կրոնի գործերի պետական խորհրդի փոխնախագահ, պիտի անկեղծ ասեմ, որ թե՛ հոգևորականների ու պաշտոնյաների, թե՛ պարզապես քաղաքացիների կողմից բազմիցս նկատել եմ այդ վերապահության տարբեր արտահայտություններ: Եթե քրիստոնյա մեր եղբայրների հանդեպ նույնիսկ այսօր կա այդ վերաբերմունքը, ապա պետք է պատկերացնել, թե նախկինում ինչ մերժողական հասարակական կարծիք է տիրել բռնի մահմեդականացված հայերի հանդեպ: Դեռ 1887թ. «Մշակում» (n13) Գրիգոր Արծրունին գրում է, որ երբ «շատ տարի սրանից առաջ մենք այն միտքը յայտնեցինք, թէ Ռուսաստանից նուաճուած Կարսի եւ մասամբ Բաթումի նահանգում բազմաթիւ են հայ-մահմետականներ, որոնք բռնի կերպով ընդունեցին իսլամը թիւրքաց տիրապետութեան տակ, - մեզ ոչ ոք չէր ուզում հաւատալ»: Այո, կովկասահայությունը Կարսի և Բաթումի շրջակայքի մահմեդական հայության մասին լուր չուներ և չէր ըմբռնում իրականությունը, այն է` դարեր շարունակ բռնի կրոնափոխվել են հայերի բազում գյուղեր ու գավառներ, և հենց իրենց կողքին ապրում են այնպիսի հայեր, ովքեր հերոսաբար պահել են լեզուն: Նշեմ, որ բազմաթիվ կրոնափոխություններ են եղել նաև Սյունիքում, Նախիջևանում ու Արցախում: Բնական է, որ այն օրերին «Մշակի» ընթերցողները շատ չէին ու Րաֆֆու և Արծրունու գաղափարները չէին կարող լուսավորել գյուղական անլույս օդաների բնակիչներին: Բայց նրանց հոդվածներից մոտ հարյուր տարի հետո` 1984-ին, երբ ես եղա Արծրունու նշած Բաթումի մոտակա գյուղերից 1944-ին Ղրղզստան և Ղազախստան աքսորված կրոնափոխ հայերի մոտ, վերադարձից հետո Երևանում կրկին բախվեցի ակնապիշ հայացքների, նաև թշնամանքի, թե՝ մահմեդական ու հա՞յ: Անշուշտ, շատ կային նաև լայնախոհ մարդիկ: Այդ օրերին Ղրղզստանում, Ղազախստանում ու Ուզբեկստանում բնակվում էր շուրջ 3000 կրոնափոխ համշենցի, և շատերն ինձ ասում էին, որ բանակում ու Սև ծովի ափին, տարբեր հանգստավայրերում ու մեծ քաղաքներում, հենց իրենց բնակավայրերում` Ղրղզստանի Օշի մարզում, Կզըլ-Կիյա քաղաքում, Բիշքեկում, Տաշքենդում հայերի հետ շփվելիս իրենց միշտ ասել են, որ եթե մահմեդական եք, ուրեմն հայ չեք, թեև նրանց հանդիպած բոլոր հայերն էլ զարմանում էին, որ նրանք խոսում են հայերեն: Նրանք ինձնից խնդրում էին իրենց պատմության մասին ռուսերեն գրքեր ուղարկել: Ասում էի` չկա: Անցել է 27 տարի, Ղրղզստանի, Ղազախստանի և Ուզբեկստանի կրոնափոխ համշենցիների մի մասը տեղափոխվել է Ռուսաստանի Դաշնության Կրասնոդարի երկրամաս, Ռոստովի և Վորոնեժի մարզեր: Վերջերս համացանցով նամակ ստացա ռուսաստանաբնակ կրոնափոխ համշենահայերից, նորից խնդրում էին իրենց պատմության մասին ռուսերեն գիրք, որում խոսվեր նաև իրենց բարբառի և գրական հայերենի համեմատության մասին: Գրեցի, որ նրանց մոտ հյուրընկալվելուց երկու տասնամյակ անց` 2009-ին, վերջապես տպագրվեց իմ «Կրոնափոխ համշենահայերի բարբառը, բանահյուսությունը և երգարվեստը» գիրքը, որում հենց իրենցից գրառածս նյութերն են, բայց ռուսերեն գիրք չկա: Հասկանալի է, որ ռուսերեն թարգմանության, հրատարակության համար որոշակի գումար է պետք: Այսինքն՝ կրոնափոխ համշենցիները ցանկանում են ծանոթանալ իրենց ու նաև մեր պատմությանը, բայց մենք նրանց այդ հնարավորությունը չենք տալիս: Ինչո՞ւ: Չգիտեմ:

Այստեղ ուզում եմ հարց տալ. եթե կրոնափոխ համշենցիներին չենք ճանաչում, իսկ քրիստոնյա համշենահայերին լա՞վ ենք ճանաչում: Մեծանուն հայագետ Հրաչյա Աճառյանը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին` 1944թ., մեկնում է Աբխազիա` Գագրա, 25 օր մնալով այնտեղ ուսումնասիրում է Համշենի բարբառը և երեք տարի անց` 1947թ., հրատարակում իր «Քննություն Համշենի բարբառի» գիրքը: Վեցուկես տասնամյակ է անցել, բայց Համշենի բարբառի մասին նոր գիրք չի դրվել ընթերցողի սեղանին, այն դեպքում, երբ այդ ընթացքում բազմաթիվ համշենահայեր են Երևանի բուհերում բանասիրական կրթություն ստացել և, լինելով բարբառակիր, ապրելով բարբառախոսների շրջապատում, պիտի որ նոր, արժեքավոր գրքեր տպագրեին: Պարզ է` ոչ միայն նրանք, բայց առաջին հերթին` նրանք: Պետք է արձանագրեմ, որ այդ ընթացքում Համշենի բարբառի բառամթերքը կրել է զգալի փոփոխություններ, դուրս է մղվել նաև Տրապիզոնի (ոչ քաղաքի) խոսվածքը (ճյուղը)՝ տեղը զիջելով Ճանիկի խոսվածքին (ճյուղին): Ցայսօր չկա նաև քրիստոնյա համշենահայերի բանահյուսության գիտական հրատարակություն: Բարունակ Թոռլաքյանի և Հակոբ Գուրունյանի գրքերը, որոնք ջանադիր աշխատանքի արդյունք են, համշենահայերի հարուստ բանահյուսության ընդամենը մի մասն են ներկայացնում: Չի տպագրվել նաև Մեծ եղեռնի տարիներին համշենահայերի հերոսական պայքարի մասին ուսումնասիրություն, վերապրողների շատ հուշագրություններ էլ կամ արդեն կորել են, կամ էլ ինչ-որ մի գյուղում կամ քաղաքում, ինչ-որ մեկի տանն են, և ով գիտի ինչ ճակատագիր է սպասում արդեն խունացած այդ տետրերին: Ինչո՞ւ եմ այս ամենն ասում, պարզապես կրկին հաստատելու, որ մենք` հայերս, որքան էլ զարմանալի թվա, դեռևս ինքնաճանաչման խնդիր ունենք և նույնիսկ մեր մի հատվածին` քրիստոնյա համշենահայերին, դեռ ամբողջովին չենք ճանաչում:

Հավելեմ, որ քրիստոնյա և մահմեդական համշենցիներն էլ իրար լավ չեն ճանաչում: Վերջին երկու տասնամյակի ընթացքում գնալ-գալու դյուրացման շնորհիվ նրանց մի փոքր մասը տեսնելով կամ լսելով գիտի մյուսի գոյության մասին, ոչ ավելի: Թե ինչու և երբ են նույն ընտանիքի զավակներն այդպիսի տարբեր ճակատագրերի արժանացել՝ նրանք չգիտեն: 1980-ականներին, երբ Աբխազիայի, Կրասնոդարի երկրամասի և Հայաստանի համշենցիներին պատմում էի նրանց մահմեդական եղբայրների մասին, նրանք զարմանում էին, հիմա էլ, երբ մահմեդականներին եմ պատմում նրանց քրիստոնյա եղբայրների մասին, նրանք են զարմանում, մանավանդ երբ իմանում են, որ քրիստոնյա համշենցիները տվել են արվեստի և գիտության բազմաթիվ նշանավոր գործիչներ, Խորհրդային Միության հերոսներ և այլն: Եվ սա՝ Թուրքիայի Խոփայի և Բորչկայի գավառների համշենցիները, որոնք սահմանակից են Վրաստանին: Էլ ավելի անտեղյակ են Ռիզեի նահանգի կրոնափոխ համշենցիները: Վերջին տարիներին մի փոքր խմբով, որի կազմում էր նաև թուրքագետ Լուսինե Սահակյանը, երեք անգամ հնարավորություն ունեցա այցելել Ռիզեի և Արդվինի նահանգների մահմեդական համշենցիների գյուղեր, և պիտի արձանագրեմ, որ յոթ տասնամյակ սահմանների փակ լինելը և թուրքական քարոզչությունը հսկայական ավերածություններ են գործել: Ռիզեի նահանգում արդեն հայերեն չեն խոսում, չնայած թուրքերենում օգտագործում են բազմաթիվ հայերեն բառեր ու տեղանուններ, իսկ Արդվինի նահանգի Խոփայի և Բորչկայի գավառների 20 հազարից ավելի կրոնափոխ համշենցիները դեռ խոսում են Համշենի բարբառի Խոփայի խոսվածքով, բայց երեխաները չեն հասկանում: Ի դեպ, Խոփայի և Բորչկայի գավառների համշենցիների մշակույթին ծանոթանալուն մեծապես նպաստում են Քազըմ Քոյունջուի (լազ), Զյուլեյհա Օրթաքի (զազա), Այշենուր Քոլիվարի, Գյոքհան Բիրբենի, Հիքմեթ Աքչիչեքի, Այդողան Թոփալի, Նուրջան Նուրջանըմի, Ալթան Ջիվելեքի, Էբրալ Այդընի` վերջին տարիներս Ստամբուլում թողարկած տեսահոլովակներն ու խտասկավառակները, որոնցում կան նաև Համշենի բարբառի Խոփայի խոսվածքով երգեր: Արձակագիր Մահիր Էօզքանի և բանաստեղծ Յուսուֆ Վայիչի` իրենց մայրենի խոսվածքով գրված ստեղծագործությունները, հայտնի ռեժիսոր Էօզքան Ալփերի երեք ֆիլմերը մեծապես նպաստում են մեր ազգակիցների ճանաչմանը: Թեև և՛ Ռիզեի, և՛ Արդվինի նահանգներում հանդիպում են համշենցիներ, որ վստահաբար ասում են, որ հայ են (ոմանք այն բանի շնորհիվ, որ լինելով վարորդներ՝ եկել-գնացել են Հայաստան, շփվել են հայերի հետ), շատերն ասում են, որ ազգությամբ համշեցի (համշենցի) են: Կան նաև, որ իրենց թուրք են համարում: Մարդիկ կրկնում են այն, ինչ թուրք գիտնականներ Սաքաօղլուն, Քըրզըօղլուն, Արըջըն են իրենց գրքերում հրամցնում նրանց: Հետաքրքրական է, որ Ռիզեի նահանգի համշենցիներից ոմանք ձեռնամուխ են եղել իրենց հայրենի բնակավայրերի ուսումնասիրությանը` Ջան Ուղուր Բիրյոլը` Չամլըհեմշինի, Ադնան Գենչը` Զուղայի, Իբրահիմ Քարաջան` Խաչափիթի, Քեմալ Նաբի Ունալը` Սենոզի գյուղախմբի մասին գրքեր ու հոդվածներ են հրատարակել: Բայց, ցավոք, հայերեն չիմանալու պատճառով, նրանց էլ անծանոթ են հայկական աղբյուրները: Այս բացը որոշ չափով լրացնելու համար հայերենից թուրքերեն է թարգմանվել և 1996թ. Ստամբուլում գրքույկով հրատարակվել «Բանբեր Երևանի համալսարանի» հանդեսում 1969թ. լույս տեսած ակադեմիկոս Լևոն Խաչիկյանի «Էջեր համշինահայ պատմությունից» խիստ արժեքավոր հոդվածը: Բայց 42 տարի առաջ տպագրված ուսումնասիրությունը հասցեագրված էր հայաստանյան գիտական շրջանակներին և ոչ թե Թուրքիայում ապրող կրոնափոխ համշենահայերին, ովքեր հայ ժողովրդի պատմության նույնիսկ հանրահայտ դրվագներին ծանոթ չեն և սույն գրքույկն ընթերցելիս չեն ստանում իրենց հուզող մի շարք հարցերի պատասխաններ: Հայկական աղբյուրների ծանոթությանը մեծապես օգնեց 2005թ. Սոչիում կայացած «Համշեն և համշենահայություն» թեմայով միջազգային գիտաժողովի նյութերի թուրքերեն թարգմանության 306 էջանոց ժողովածուն, որը 2007թ. լույս տեսավ Երևանում: Նրանում ընդգրկված են մոտ 20 ճանաչված գիտնականների հոդվածներ: Այն ուղարկել ենք մեզ ծանոթ բոլոր համշենահայ մտավորականներին ու գիտնականներին: Բայց նման գիտական ժողովածուները հասու չեն գյուղացիներին, վարորդներին, արհեստավորներին, մի խոսքով` սովորական աշխատավորներին, ովքեր ինձանից հարցնում էին իրենց ծագման մասին, խնդրում, որ հայ ժողովրդի պատմության ու համշենահայերի անցյալի մասին թուրքերեն գիտահանրամատչելի գրքույկներ ուղարկեմ: Ցավով ասում էի, որ չկան նման գրքույկներ: Հարցնում էին` ինչո՞ւ: Ի՞նչ ասեի: Ես ինքս էլ չգիտեմ, թե ինչու: Գուցե մեր ազգն իր արժեհամակարգը փոխե՞լ է, թանկարժեք, երբեմն էլ հղփացած նիստուկացը կարևորել համազգային հարցերից: Ինձ զարմացնում է նաև հենց իրենց` համշենահայերի պահվածքը: Գաղտնիք չէ, որ տարբեր երկրներում մեծահարուստ շատ համշենցիներ կան, նաև Ռուսաստանում` Մոսկվայում ու Կրասնոդարի երկրամասում, հատկապես Սոչիի տարածագոտում, բայց փողի մեջ թաղված այդ մարդիկ իրենց իսկ նախնիների, պապերի ու ծնողների պատմության մասին գրքերի հրատարակության համար գումարներ չեն տալիս: Ինչո՞ւ: Կրկին ասեմ, որ չգիտեմ:

Ես հաճախ եմ մտածում, թե ինչու ենք մենք` հայերս, հենց Հայաստանում մեր համերկրացիների, մեր ազգակիցների համար հոգեբանական, հասարակական, քաղաքական ու տնտեսական այնպիսի պայմաններ ստեղծել, որ համաշխարհային պատմության մեջ գուցե եզակի իրավիճակի ենք մասնակից դարձել, երբ խաղաղ պայմաններում երկրի բնակչության մեկ երրորդն արտագաղթել է, շատերն էլ պատրաստվում են գաղթել, ոչ թե էվակուացվել երկրի ներսում, ինչպես պատերազմի ժամանակ, այլ ավելի վատ` երկրից հեռանալ: Ումի՞ց ենք փախչում, ինքներս մեզնի՞ց: Ցավոք` այո: Բազմիցս ականատես եմ եղել, որ Կրասնոդարի երկրամասում շատ արտագաղթողների երեխաներ հայերենի ֆակուլտատիվ դասերի կամ հայկական կիրակնօրյա դպրոցներ չեն հաճախում՝ պատճառաբանելով, որ հայերենն իրենց պետք չէ, այլևս Հայաստան հո չե՞ն վերադառնալու: Նման իրավիճակ է նաև Սփյուռքի շատ գաղթօջախներում: Եզրակացությունը մեկն է, այսօր մենք` հայերս, ունենք ինքնաճանաչման առաջնահերթ խնդիր, Հայության կրոնադավանական, ազգագրական, բարբառային տարբեր հատվածների փոխադարձ ճանաչման խնդիր, և այդ ամենը փոխկապակցված է:

[Vrej1915]

Re: Western Armenians

http://noravank.am/arm/articles/detail.php?ELEMENT_ID=6441

19.04.2012
ՀԱՅՈՒԹՅԱՆ ԱՅԼԱԿՐՈՆ ԵՎ ԱՅԼԱԴԱՎԱՆ ՀԱՏՎԱԾՆԵՐԻ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՆ ՈՒ ՄԻԱՎՈՐՄԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ



Վարդան Ասցատրյան
ՀՀ կառավարության աշխատակազմի ազգային փոքրամասնությունների և կրոնի հարցերի վարչության պետ

Աշխարհասփյուռ հայության միավորման անհրաժեշտությունը

Աշխարհի ներկայիս բազմաբևեռության միջանկյալ ժամանակաշրջանում տեղի են ունենում քաղաքակրթական բնույթի հակամարտություններ, որոնց զուգընթաց ձևավորվում է նաև աշխարհի գլոբալացումը: Դրանք ենթադրում են հոգևոր-մշակութային առճակատումներ և հավանական էքսպանսիաներ։ Նման գործընթացներում հաղթական կամ գոնե շահեկան դիրքեր կարող են գրավել միայն համակարգված գործունեություն ծավալող ազգերը: Իսկ չկողմնորոշված ու սպասողական դիրքերում գտնվողները, ի վերջո, դառնում են այլոց ազդեցության առարկա:

Այս համատեքստում կարևորվում է նաև այն հարցը, թե ներկայիս պայմաններում արդյոք տվյալ ազգն ունի որոշակիորեն ձևավորված քաղաքակրթական հայեցակարգ, և մրցունակ են արդյոք դրա իրագործման նրա կարողությունները:

Հայկական քաղաքակրթության կրիչներ հանդիսացող հայ անհատներն ու առանձին խմբերը տարբեր ժամանակներում և զանազան բնագավառներում ցուցաբերել են իրենց ակնառու հաջողությունները: Սակայն դարեր շարունակ կորցրած լինելով պետականությունը, այդ թվում նաև իշխանական համակարգը` հայերը գործնականում հնարավորություն չեն ունեցել իրենց քաղաքակրթությունը դրսևորել քաղաքական մակարդակով, չնայած որ հայոց բնօրրանը եղել է աշխարհի շահերի մշտական բախման կիզակետում: Այս հանգամանքը տևականորեն և էապես կաշկանդել է Հայության բնական զարգացումը քաղաքական ոլորտում ու հնարավորություն չի տվել անհրաժեշտ փորձառություն ձեռք բերել: Մեր ժամանակներում սա էական բացթողում է, և աշխարհում տեղի ունեցող գործընթացներում սեփական ինքնուրույն դիմագիծը դրսևորելու և դիրքերն ամրապնդելու համար անհրաժեշտ է հնարավորին չափ արագ վերացնել այն:

Այս ճանապարհին խիստ կարևորվում են սեփական ինքնության և դրանից բխած հայկական քաղաքակրթական արժեքների ճանաչողությունը (հայկական քաղաքակրթության բնութագրումը) և ներկա պայմաններում դրանց կիրառումը կյանքում, այսինքն` առկա մարտահրավերներին տրվելիք պատասխանների` հոգևոր-գաղափարական հայեցակարգի և դրա կենսագործման արդիական մեխանիզմների մշակումը:

Հայկական քաղաքակրթական արժեքների իրագործման հետ է կապված մեկ այլ անհրաժեշտություն` ազգային ռեսուրսների հանրագումարն ու համակարգումը:

Այստեղ, կարծում եմ, ակնհայտ է հոգևոր-գաղափարական հայեցակարգի առաջնահերթությունը, որը բնական պայման կլինի մարդկային անհրաժեշտ ռեսուրսները հավաքելու համար, իսկ դրա բացակայության պայմաններում դժվար է ռեսուրսների հանրագումարն իրականացնելը, և կարելի է միայն մասնակի քննարկման առարկա դարձնել այն:

Ազգային ռեսուրսների հանրագումարը

Աշխարհասփյուռ Հայության ու նրա ռեսուրսների միավորման գործն ակնհայտորեն հանդիպում է Հայության տարբեր հատվածների զգալի խոչընդոտ առաջացնող լեզվական, կրոնական-դավանական և մշակութային արմատացած տարբերակումներին, որոնք գործնականում հակադրության առիթ են լինում: Հետևաբար, միավորման հեռագնա ծրագրերի կառուցման համար կարիք կա պարզելու առկա իրավիճակը և լրջորեն ուսումնասիրելու այն:

Իհարկե, Հայության մեծագույն մասը, թեկուզ անվանապես, իրեն նույնականացնում է որպես Հայաստանյայց Առաքելական եկեղեցու (այսուհետ` Հայոց եկեղեցի) անդամ կամ հետևորդ, սակայն առկա է նաև տարակրոն ու տարադավան հայության զգալի զանգված: Սույն խնդիրն ակնառու է հենց ՀՀ տարածքում և առավել զգալի է դառնում, երբ այս տարածքն ընդլայնվում է հայկական սփյուռքի հատվածներով: Այստեղ մասնավոր ուշադրության առարկա է դառնում Օսմանյան կայսրության կողմից XIX-XXդդ. իրականացված ցեղասպանության հետևանքով Արևմտյան Հայաստանի և Մերձավոր Արևելքի տարածքում մահմեդականացված (քրդացված ու արաբացված) հայության մնացորդը, որի ներկայացուցիչները վերջին շրջանում վկայում են այդ մասին:

Ստեղծված իրավիճակում ոլորտն ուսումնասիրողներն առաջարկում են Հայության հատվածների միավորման համար որպես հիմք ընդունել հայկական ծագումը, որը, սակայն, չի կարող բավարար պայման լինել միավորման համար: Որպես հավելյալ պայման է առաջարկվում հայկական ինքնագիտակցություն կրելը, որը, կարծես թե, սկզբունքորեն ընդունելի է մեծամասնության համար: Եթե դա այդպես է, ապա որպես հաջորդ քայլ պետք է սահմանել «հայկական ինքնագիտակցության» բոլոր բնութագրիչները:

Սույն սահմանումը տալիս հարկ է հաշվի առնել նաև իրեն հայ համարող անձի կրոնադավանական պատկերացումները: Այս առումով, կարծում եմ, ՀՀ տարածքից դուրս գտնվող հայերի պարագայում կարևոր հանգամանք է նաև հայոց ազգային շահերը Սփյուռքի տարածքների այլազգի կենտրոնների շահերից գերակա ճանաչելու գործնական պատրաստակամությունը: