Western Armenians

[Vrej1915]

Սասունն ու Սասունի հայերը

[Vrej1915]

Վանի հայկական Արծվաբեր վանքը ոչնչացման եզրին է. թուրքական կայքի անդրադարձը (լուսանկարներ)

26.10.17



Այժմյան Թուրքիայի տարածքում գտնվող Վանի նահանգի Արճեշ շրջանի հայկական վանքերից Արծվաբերը ոչնչացման եզրին է հայտնվել, այս մասին ահազանգում է թուրքական gazetekarinca.com կայքը:

1896 և 1915 թվականներին լայնածավալ հարձակման ենթարկված վանքն այժմ հայտնվել է տեղի գանձագողերի թիրախում, որոնք պարբերաբար փոսեր են փորում այստեղ, իսկ բնակիչներն էլ իրենց հերթին աղբ են լցնում փոսերի մեջ:


Հայտնի է, որ Արծվաբերը կառուցվել է 7-8-րդ դարերում, ըստ առաջին վարկածի՝ այն կառուցել է իշխան Մժեհ Գնունին: Որոշ աղբյուրներ, սակայն, պնդում են, որ վանքը կառուցվել է Արճեշի հոգևոր առաջնորդ Եղիա Արճեշցու կողմից:

Վանքի գմբեթի մի հատվածը փլվել է 19-րդ դարի առաջին կեսին, սակայն ավելի ուշ նորոգվել է:

«Ժամանակին սրբավայր հանդիսացած այս վանքի գմբեթն ու մուտքն ամբողջությամբ ոչնչացվում, ամեն անցնող օրվա հետ է՛լ ավելի է վերածվում ավերակի», - գրում է կայքը:

[Vrej1915]

Վանում լքված հայկական եկեղեցուն փորձում են տեր կանգնել գյուղի բնակիչները

01.11.2017




Վանի Բահչեսարայ գավառում` կենտրոնից 7 կմ հեռավորության վրա գտնվող Ալիաղա գյուղում լիովին ավերակ դառնալու վտանգի տակ եղող Ալիաղա գյուղի եկեղեցին պահպանության տակ է առնվել տեղի բնակիչների կողմից:

Ինչպես տեղեկացնում է Akunq.net–ը, տեղի գյուղացիները միաժամանակ «գյուղական հյուրանոցի» են վերածել դատարկ մնացած մի տուն (ամենայն հավանակնությամբ` հայկական- խմբ.), սակայն այցելուներից ոչ մի գումար չեն վերցնում` այնտեղ հյուրընկալվելու համար: Այդ հողե տունը պահպանելու համար անհրաժեշտ բոլոր միջոցները ձեռնարկվում են տեղի բնակիչների կողմից: Ալիաղայի գյուղացիները ցանկանում են, որ հայկական եկեղեցի այցելեն հատկապես հայերը:

7 տուն բնակչություն ունեցող սույն գյուղում այդ հյուրատան մաքրության գործը եւս տեղացիներն են ստանձնել: «Հյուրանոց» անվանվող այդ հողե տունը բաղկացած է 2 սենյակից, մի հյուրասրահից, խոհանոցից և լոգասենյակից:

Գյուղի իմամ Մեհմեթ Վեֆան հայտնել է, որ հյուրանոցից մոտ 10 մ հեռու գտնվող Ալիաղա գյուղի եկեղեցին վաղուց այցելուներ չի ունեցել: Ըստ իմամի` եկեղեցին գտնվում է լիովին ոչնչանալու եզրին: Նա նաեւ պահանջել է, որ իրավասուները հնարավորինս շուտ սկսեն զբաղվել եկեղեցու վերականգնման աշխատանքներով: Իմամը ընդգծելով, թե իրենց համար հավատքը շատ մեծ նշանակություն ունի, նշել է. «Մենք ցանկանում ենք, որ հայերը գան, այցելեն իրենց պաշտամունքի վայրերը: Եթե գան, կարող են անվճար մնալ այս հյուրատանը»:

Աղբյուրը նաև հիշեցնում է, որ Ալիաղա գյուղի` տվյալ շրջանի ամենաբարձր կետում գտնվելու պատճառով գյուղ հասնելը բավականին բարդ գործ է, եւ որ գավառի կենտրոնից մեքենայով գյուղ կարելի է հասնել միայն երկուշաբթի և ուրբաթ օրերին, իսկ ոտքով գնալու դեպքում 2 ժամ կպահանջվի:

[Vrej1915]

Թուրքիայում ազատ են արձակվել համշենահայ 2 գործիչներ

09.12.2017


Թուրքիայի Արդվին նահանգի Հոփայի շրջանում հոկտեմբերին ձերբակալված Նուրջան Վայիչը եւ Ջեմիլ Աքսուն ազատ են արձակվել։

Թուրքական Bianet-ի փոխանցմամբ՝ թուրքական դատարանը «Ճնշվածների սոցիալիստական» կուսակցության առաջնորդ եւ «Սոցիալիստ կանանց խորհրդարանի խոսնակ Նուրջան Վայիչին եւ քրդական «Ժողովուրդների դեմոկրատական» կուսակցության Հոփայի գրասենյակի նախագահ Ջեմիլ Աքսուին ազատ արձակելու որոշում է կայացրել։

Նուրջան Վայիչը եւ Ջեմիլ Աքսուն ձերբակալվել էին հոկտեմբերին։

Ջեմիլ Աքսուի կինը դեռ շարունակվում է կալանքի տակ մնալ։ Ջեմիլ Աքսուն եւ կինը մեղադրվում են սոցցանցերում վիրավորական գրառում կատարելու մեջ։

[Vrej1915]

Դիարբեքիրում թոնրատուն է բացվել «Արարատ-թոնիր-լավաշ» անունով (ֆոտո)
02.02.2018



Թուրքիայի Հանրապետության պատմության մեջ առաջին անգամ Դիարբեքիրում սասունահայի կողմից լավաշի փուռ է բացվել։

Ինչպես Դիարբեքիրից տեղեկացնում է Akunq.net–ի թղթակիցը, փուռը բացած այդ սասունահայը` Էրհան Յամանը, զրույցում հայտնեց, որ երկար տարիներ ապրել է Մուշում, որտեղ բազմաթիվ լավաշի փռեր էին առկա, բայց քանի որ Տիգրանակերտում չկային, անհրաժեշտ է համարել այստեղ նման թոնրատուն բացել: Այս փուռը բացել կարողանալու համար նա գնացել է Հայաստան և հարցուփորձ արել, թե ինչպես կարելի է փռի համար անհրաժեշտ սարքավորումներ գտնել, ապա` դրանց մի մասը տեղադրել է Հայաստանից Դիարբեքիր եկած վարպետների կողմից: Երբ փուռը պատրաստ է եղել, նա, դարձյալ Հայաստանից, 3 վարպետ է տեղափոխել այստեղ, ովքեր նրան ու իր եղբայրներին սովորեցրել են` ինչպես լավաշ թխել:

Հայաստանից այստեղ ժամանած վարպետներ Արաքս Մարտիրոսյանը, Արթուր Աղեկյանը եւ վերջինիս կինը` տիկին Հասմիկը, մեզ հետ զրույցում նշեցին, որ իրենք երջանիկ են մայր հայրենիքում գտնվելու կապակցությամբ և հպարտ` Տիգրանակերտում առաջին անգամ լավաշի փուռ բացելու գործում իրենց ունեցած ներդրման համար: Տիկին Հասմիկը հայտնեց, թե իրենց համար մեծ պատիվ է հայկական լավաշը Դիարբեքիրում կրկին տարածելը: Նա նաև հաղորդեց, որ իրենք ունեն 5 զավակներ, որոնց թողել են Երևանում:

2018 թ. հունվարի 20-ին «Արարատ-թոնիր-լավաշ» թոնրատունը հանդիսավոր կերպով բացվեց` Տիգրանակերտում ապրող հայերի, մեծամասամբ` այստեղի սասունահայերի մասնակցությամբ: Թոնրատան բացմանը մասնակից հյուրերին փռի տեր Էրհան Յամանը հյուրասիրեց թոնրում փխված լավաշ և չիղ քյոֆթե (կոտլետի տեսակ, որը պատրաստվում է բլղուրով-Ակունքի խմբ.): Բացման մասնակիցները զրույցում ընդգծեցին, որ շատ են հավանել նոր թխված լավաշը, գնելու են դրանից և իրենց տուն տանելու:

[Vrej1915]

«Ի~նչ անեմ… հայությունն առկա է իմ գեներում».

Թուրքիայի համշենահայ բլոգերի անդրադարձը ԴՆԹ թեստերին և իր հայկական արմատներին

Akunq.net–ը թուրքերենից թարգմանաբար և առանց կրճատումների ներկայացնում է ծագումով Թուրքիայի Ռիզե նահանգից համշենահայ բլոգեր Դենիզ Բուրջայի հրապարակումը` համշենահայերի հայկական արմատների վերաբերյալ: Դենիզ Բուրջայ


«Իրականում վերնագիրն այդկերպ գրեցի, որպեսզի մի փոքր էլ խայթող լինի, և որպեսզի ամեն մի գործողությանս դեպքում, համշենցի լինելուս պատճառով, իմ արածների դեմ «Կանի, բա հայ չի՞» ասողներին հետևյալ պատասխանը տամ. «Այո՛, ի~նչ անեմ… գեներիս մեջ կա»:

Հայությունը որպես հայրենիքի դավաճանություն համարողները և դա որպես վիրավորանք օգտագործողները թող իմանան, որ ես անձամբ այն երբեք վիրավորանք չեմ ընկալել:

Եվ քանի որ մեր հայկական արմատների մասին իմանալուց առաջ էլ ոչ մի ատելություն չեմ տածել որևէ ցեղի հանդեպ, հետևյալ կերպ եմ արձագանքել. «Հետո ի՞նչ:
Ի՞նչ է եղել, որ հայ եմ»: Նախ նշեմ, որ սույն հոդվածս համշենական ԴՆԹ-ին մոտենալու է ոչ թե գիտական, այլ` տրամաբանական ձևով:

Եթե գիտական ուսումնասիրություն եք որոնում, ապա արդեն իսկ համացանցում բազմաթիվ աղբյուրներ կարող եք գտնել: Ես անձամբ ընտանիքիս (հորական կողմից) ԴՆԹ-ին տրամաբանական կերպով մոտենալով` ցանկացա ձեզ հետ կիսվել իմ այս մտորումներով:

Ես ոչ ցեղապաշտ եմ, ոչ էլ ԴՆԹ-ի նման գիտական ուսումնասիրություններն եմ ցեղապաշտություն համարում: Սոցիալիստական շրջանակները կտրականապես դեմ են ԴՆԹ թեստերին, սակայն չեմ կարծում, թե սոցիալիզմը հանդես է գալիս գիտության դեմ:

Նմանապես հարգանք եմ տածում այն անձանց նկատմամբ, ովքեր սույն հարցին մոտենում են «Ինձ համար կարևոր չէ, թե ով եմ» տրամաբանությամբ: Սակայն լավ կլինի, եթե ինձ հարգանքով մոտենան նաև նրանք, ովքեր ասում են, թե «ԴՆԹ-ն ոչ մի բան չի կարող ապացուցել, թո՛ղ այդ հարցերը»:

Գիտական առումով, այո՛, ԴՆԹ-ն չի կարող ապացույց լինել, քանի որ ԴՆԹ թեստում էական է, թե որքան ես հետ գնում: Եթե 8000 տարով հետ գնանք, արդեն իսկ բազմաթիվ ցեղեր նույն ԴՆԹ-ն կունենան:

Այդ պատճառով ես ձեզ հետ կիսվելու եմ ներկայիս և ոչ հեռավոր անցյալի հետ կապված թեստերի արդյունքներով: Թեստի կառուցվածքը բավականին դյուրին է:
Մուտք գործելով ‘Familytreedna.com’ հասցեն` թեստ եք պատվիրում: Արդեն իսկ տվյալ կայքէջում մանրամասն կերպով ներկայացված է, թե ինչպես պետք է ձեր բերանից նմուշ վերցնելով` ուղարկեք այն:

Ես չեմ ցանկանում թեստի արդյունքների թվային տվյալները հրապարակել: Որպես Y-ԴՆԹ-ի հապլոխումբ երևում է G-M201-ը: Համառոտ ակնարկով անդրադառնանք այդ հապլոխմբի վերաբերյալ համացանցում առկա մանրամասներին և այդ ԴՆԹ-ն ունեցող գերդաստանների կապերին:

Այդ ԴՆԹ խմբի մեջ ընդգրկված գրեթե բոլոր մարդիկ համշենահայ են, արտագաղթած կամ դեռ մեր շրջաններում ապրող Խոփայի և Ռիզեի համշենցիները:

Նրանց ազգանունները թաքցնելու նկատառմամբ չեմ ցանկանում ազգանունների ցանկը հրապարակել. Կարծում եմ` վերոհիշյալ ցանկը բավարար կլինի վերլուծության համար: Երբ անդրադառնում ենք G հապլոխմբի մեջ ընդգրկված անձանց, տեսնում ենք, որ նրանք բոլորն էլ կամ Համշենի, կամ էլ Անատոլիայի հայեր են:

Կարմիրով նշված` ինձ պատկանող համարի արդյունքներն են (Ռիզե/Փազար/Խաչափիթ), իսկ կապույտով նշվածները` այլ` G-M201 գենին պատկանող և այդ թեստը պատվիրած անձանց: Այս ցանկին նայելիս հանդիպեցի՞ք արդյոք որևէ միջինասիական թյուրքի: Ես ցանկում տեսնում եմ ոչ թե Ասլանբեյ կամ Թիմբիրլենք տիպի, այլ` միայն հայկական անուններ:

Այսինքն` երբ ազգակցական կապի առումով ենք անդրադառնում, դրանք բոլորն են համշենական կամ հայկական են դուրս գալիս: Ուշագրավ է, այնպես չէ՞, որ համշենցիներն ընդհանուր ԴՆԹ ունեն ոչ թե միջինասիական թյուրքերի, այլ` հայկական գեներ կրողների հետ: Ոմանք անընդհատ ասում են, թե «Մենք հայերենը հայերից ենք սովորել, բայց հայերն այս վայրերից հեռացել են. մենք որևէ կապ չունենք նրանց հետ»:

Լա՛վ, ընդունենք` իբր հայոց լեզուն հայերից ենք սովորել, սակայն մի՞թե հայերը հեռանալիս մեր գեներում թողել են նաև հայկական գեներ: Իմ ԴՆԹ թեստում այդ ինչպե՞ս է պատահում, որ ես Աբխազիայի կամ Ռուսաստանի մյուս համշենցի հայերի հետ ազգական եմ դուրս գալիս:

Կամ Իսպիրից(Սպեր–Ակունքի խմբ.) գաղթած հայերի հետ եմ ազգական դուրս գալիս: Ի դեպ, արդեն իսկ հայտնի փաստ է, որ Իսպիրը համշենցիներով է բնակեցված եղել:

«G հապլոխումբ» նախագծի անվան տակ հրապարակված https://sites.google.com/site/haplogroupgproject/g-m201 կայքում թարգմանաբար հետևյալն է նշված G-M201-ի մասին. «Հայտնի է, որ G հապլոխմբի` աշխարհում եղած կենտրոնը գտնվում է Հարավարևմտյան Ասիայում, և որ այդ խմբին պատկանող մարդիկ մինչ այս պահը միշտ ունեցել են հայկական ծագում»:

Ներքոհիշյալ բլոգում ներկայացված է 3 հայկական ԴՆԹ: Սույն ցանկում, չգիտես թե ինչու, 3 հապլոխմբից մեկը` G-ն, տիպիկ համշենական ԴՆԹ է:

Կայքէջում, ընդհանուր առմամբ, գրված է հետևյալը. 3) G2 «Գ հապլոխումբը բնութագրվում է որպես M201-ի մուտացիա, որն ունեցած` գիտությանը հայտնի առաջին մարդն ապրել է 30 հազար տարի առաջ (1200 սերունդ), ամենայն հավանականությամբ, Կովկասյան լեռնաշղթայի, Վանա լճի կողմերում»:

«Այդ հապլոխմբի մայր հայրենիքը, ենթադրաբար, եղել է Արևելյան Անատոլիան, Հայաստանը և Արևելյան Իրանը»: «Մեր ենթադրություններով, Գ հապլոխմբի աշխարհագրական տարածքը գտնվում է Արևելյան Անատոլիայում, Հայաստանում կամ Արևելյան Իրանում»: Ամենայն հավանականությամբ, ինձ վրա հարձակումներ կլինեն` այս ամենը հրապարակելուս պատճառով:

Սոցիալիստ համշենցիները կասեն` «Ի՞նչ կարիք կար»: Եթե որոշ հայեր կուրախանան, հայերի մի մասն էլ կասի` «ԴՆԹ-ն ոչ մի բան չի ապացուցում», իսկ իրենց թուրք լինելը պնդող համշենցիներն ու ազգայնամոլ հատվածն ինձ հայհոյելով` «հայրենիքի դավաճան» կհռչակի:

Այո՛, ԴՆԹ-ն թերևս որևէ բան չի ապացուցում, սակայն առնվազն հարկ է շեշտել, որ երբ անդրադառնում ենք մեր ազգակցական կապերին, տեսնում ենք, որ թյուրքական ծագմամբ մեկն իսկ չի հանդիպում, և մեր ազգականներից գրեթե բոլորը հայկական արմատներ ունեն: Արդեն ձեր գործն է` դա որպես ապացույց ընդունե՞լ, թե՞ ոչ:

Ինչպես գիտական առումով ասացի, մեր հայկական կապերը կարող են փոխվել` ըստ այն բանի, թե որքան ենք հետ գնում: Սակայն ներկա պահին G հապլոխումբ ունեցող մեր գրեթե բոլոր ազգականները հայկական ծագում ունեն: Չի կարող պատահական լինել այն փաստերը, որ հայերեն ենք խոսում (անցյալում կամ մեզնից ոմանք` նաև ներկայում), և որ հայերի հետ նույն գեներն ենք կրում:

«Հայերը գնացել ենք, մենք ենք եկել» թեզն էլ լիովին կորցնում է իր հիմնավորումը այս ԴՆԹ թեստի շնորհիվ: Եթե մենք հայ չենք, այդ ինչպե՞ս է պատահում, որ հեռացած հայերի հետ ազգական ենք դուրս գալիս:

Դժվար է իրականությունն ընդունել: Եթե անգամ ամեն տեսակի ճանապարհով էլ ապացուցվի, միևնույնն է, դեռ կհայտնվեն մարդիկ, ովքեր կասեն` «Մենք հայ չենք, թյուրքական ծագում ունենք»: Կամ կհանդիպեն ձախակողմյան հայացքներ ունեցողներ, ովքեր համառորեն կվիճեն ինձ հետ, թե «Ցեղը նշանակություն չունի: Մեզ իրար դեմ մի՛ հանիր»:

Յուրաքանչյուր ոք ազատ է իր իմացածով կիսվելու հարցում: Ես էլ իմ անձնական բլոգում հրապարակում եմ իմ տեղեկությունները: Այս հրապարակումիցս հետո թերևս առաջինը հենց մոտ ազգականներիցս բացասական արձագանք ստանամ:

Կարող էի տարիներով դա թաքցնել, բայց ցանկացա իմ ներդրումն ունենալ վերջերս հրապարակված անհիմն պնդումները ժխտելու գործում: Թող որ այս ցանկը և մեզ հետ նույն ԴՆԹ-ն ունեցող հայերը մտնեն այն բոլոր կույրերի աչքը, ովքեր չնայած համացանցի զարգացմանը և դրա` բոլորին հասանելի լինելուն` ուսումնասիրելու փոխարեն հավատում են կամ նախընտրում են հավատալ 100-ամյա ստերին: Վերոհիշյալ ցանկից բացի` իմ 3 մոտ ազգականներից 2-ը հայ են և հայկական ազգանուն են կրում, իսկ մեկը Ռիզեի համշենցիներից է:

Իմ սիրելի համշենցի եղբայրնե՛ր, ցավում եմ, որ մեր ազգականները կիրգիզական գյուղերից չեն ծագում: Խնդրում եմ, բացե՛ք ձեր աչքերը և օգտագործե՛ք ձեր ուղեղները: Հարգանքներով` Դենիզ Բուրջայ»

https://denizburcay.wordpress.com/20...enlerimde-var/

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը Akunq.net

Ամբողջական հոդվածը կարող եք կարդալ այս հասցեով՝ http://www.aravot.am/2018/05/10/956148/

© 1998 - 2018 Առավոտ – Լուրեր Հայաստանից

[Vrej1915]

Որքան ծպտյալ հայ կա Թուրքիայում

Lragir.am

20.11.2018


Վաշինգտոնի Սուրբ Մարիամ Աստվածածին եկեղեցու դահլիճում վերջերս կայացավ ամերիկահայ լրագրող Ավետիս Հաջյանի «Գաղտնի ազգ. ծպտյալ հայեր» գրքի շնորհանդեսը: Հեղինակը պնդում է, որ այսօր Թուրքիայում շարունակում են բնակվել բազմաթիվ հայեր, ովքեր Մեծ Եղեռնի հետնորդներն են եւ թաքցնում են իրենց ինքնությունը, հաղորդում է «Ամերիկայի ձայնը»:

Այսօր Թուրքիայում բնակվող բնակչության զգալի մի հատվածն ունի հայկական ծագում, սակայն խուսափում է բացահայտ խոսել դրա մասին, պնդում է «Գաղտնի ազգ. Թուրքիայի ծպտյալ հայեր» ծավալուն աշխատության հեղինակ, ամերիկահայ լրագրող Ավետիս Հաջյանը, ում գրքի շնորհանդեսը վերջերս կայացավ Վաշինգտոնի Սուրբ Մարիամ հայկական եկեցու դահլիճում:

«Նույնիսկ կրոնափոխ հայերը, որոնց անհրաժեշտ էր շուրջ հարյուր տարի, մինչեւ թուրքական պետության կողմից սահմանափակ ազատության ընծայումը, հերքում էին իրենց ազգային ինքնությունը: Եվ դրա գլխավոր պատճառը Եղեռնն էր: Առայսօր այդ առումով որոշակի վախ պահպանվել է»,- ասում է Հաջյանը:

Գրքի հրապարակմանը նախորդել էին երկար տարիների հետազոտական աշխատանք, բազմաթիվ հարցազրույցներ, այցելություններ Թուրքիա եւ այլ երկրներ: Հեղինակն ընդգծում է, որ Հայոց ցեղասպանության տարիներին բազմաթիվ հայեր կրոնափոխ եղան եւ չհեռացան իրենց հայրենիքից, սակայն կորցրեցին իրենց հայկական ինքնությունը: Այսօր նրանց մեծ մասը Մեծ Եղեռնի հետնորդներն են:

«Հրանտ Դինքը ասում էր, որ Թուրքիայում կա շուրջ 2 միլիոն իսլամացած հայ ազգաբնակչություն՝ գաղտնի հայեր: Վստահ չեմ, թե կարելի է մարդահամար անել, թե ոչ»,- ասում է գրքի հեղինակը:

Հաջյանի կարծիքով ժամանակակից Թուրքիայում դժվար է պարզել վերջնական ազգային ինքնությունը, քանի որ պետությունը որոշակի բարդություններ է ստեղծում ազգային փոքրամասնությունների հանդեպ: Բացի այդ, առկա է բազմակի ինքնության գործոնը:

«Նախ, Թուրքիան միօրինակ մարդահամար է անցկացնում, որտեղ հնարավոր չէ պարզել որքան հայ կամ այլ ազգային փոքրամասնություն կա: Բացի այդ շատ դժվար է սահմանել, ով է հայ , իսկ ով` ոչ, քանի որ եթե ինչ որ անձի մեծ մայրը Եղեռն վերապրած հայ է, նա իհարկե կարող է հայ համարվել, թեեւ կրոնը, ազգությունը փոխված են եւ հայերենին չի տիրապետում: Սակայն նույն կերպ նա կարող է համարվել թուրք կամ քուրդ, ուստի շատ դժվար է սահմանել, թե ով է հայ, իսկ ով ՝ ոչ այսօրվա Թուրքիայում» ,- ասում է Հաջյանը:

Սակայն հեղինակը նշում է նաեւ, որ իր հետազոտական աշխատանքի ընթացքում հանդիպել է թրքացած, կրոնափոխ եղած հայերի, ովքեր, բացահայտելով իրենց հայկական արմատները, չեն թաքցնում այդ փաստը: Արդյուքնում, ըստ գրքի հեղինակի, եղել են դեպքեր, երբ մարդիկ, տեղեկանալով իրենց հայկական ծագումնաբանության մասին, փորձում են այն համադրել իրենց թուրքական կամ քրդական ինքնության հետ:

Միջոցառմանը Հաջյանը համառոտ ներկայացրեց իր աշխատության բովանդակությունը, իսկ վերջում պատասխանեց ներկաների հարցերին հայկական ինքնության, արմատների եւ հայապահպանության մասին:

[Vrej1915]

Ո՞վ է ավելի վտանգավոր. թո՞ւրքը, թե՞ քուրդը. «Կիսալուսնի մայրամուտը»

ԼՐԱՏՎԱԿԱՆ ՌԱԴԻՈ FM106.5







Այս թողարկումը տեսագրվել է 2018. մարտի 16-ին

Թուրքերի ու քրդերի պայքարում մեզանից շատերը քրդերին են «երկրպագում»՝ մտածելով, որ եթե նրանց հաջողվի մի կտոր հող պոկել Թուրքիայից, մասնատել այդ երկիրը, ապա դա մեզ համար սև սրտի մխիթարանք կլինի: Ասենք, թե Թուրքիան մասնատվեց, մի մասը դարձավ Քուրդիստան, մյուսը՝ Հունաստան, երրորդը՝ Պոնտոս և այլն: Ի՞նչ ենք մենք շահելու, եթե այդ մասերից ոչ մեկը Հայաստան չի դառնալու: Քրդերն այդ հողերը մեզ վերադարձնելու համար չեն արյուն թափում, հիմարություն է մտածել, թե այսքան պայքարելուց հետո մեզ սկուտեղի վրա մատուցելու են Արևմտյան Հայաստանը: Աշխարհն էլ քրդերին որպես զոհ է ընկալում, որը հիմա պայքարում է ցեղասպանող Թուրքիայի դեմ: Եթե այդ «զոհը» հաջողի, ապա նա տիրոջ իրավունք է ստանալու մեր հողերի վրա: Հիմա հարց. ո՞վ է մեզ համար ավելի վտանգավոր:

[Vrej1915]

Հայ զբոսաշրջիկները հուզվել են, երբ Սասունի Հաթնի գյուղում նրանց հայերեն են ողջունել

2019-09-09

Հայ զբոսաշրջիկները հուզվել են, երբ Սասունի Հաթնի գյուղում նրանց հայերեն են ողջունել։ Հիշեցնենք, որ , ըստ պատմաբանների, Թուրքիայում բնակվում է խորհրդավոր փոքրամասնություն, որին անվանում են «ծպտյալ հայեր»: Նրանք արդեն մեկ հարյուրամյակից ավելի է, ինչ թաքնված են: Արտաքին աշխարհում՝ թուրքեր են կամ քրդեր, սակայն ծպտյալ հայերն իրականում 1915 թ. Մեծ եղեռնի զոհերի հետնորդներն են, որոնք մնացել են Արևմտյան Հայաստանում՝ բռնի կերպով իսլամ ընդունելուց հետո:
Տեսանյութը՝ Սուսաննա Հարությունյանի ֆեյսբուքյան էջից

[Vrej1915]

Կրոնափոխ հայերի խնդիրները Թուրքիայում






Lragir.am,
19.06.2020








Արեւմտահայոց հարցերի ուսումնասիրության կենտրոնի տնօրեն Հայկազուն Ալվրցյանի հետ «ՀՀ»-ն զրուցում է Թուրքիայում ապրող կրոնափոխ հայերի մասին. ի՞նչ խնդիրների առաջ են կանգնած այս մարդիկ, ի՞նչ է նրանց սպասվում ապագայում։

Պարոն Ալվրցյան, «արեւմտահայոց հարցերի ուսումնասիրություն» արտահայտությունն այսօր որքանո՞վ է ռեալ հնչում։

Արեւմտահայոց հարցերի ուսումնասիրության խնդիրը շատ արդիական է, բայց եւ արդիական լինելով՝ նաեւ մոռացված է մեզանում։ Որպեսզի ռեալ լինելու մասին խոսենք, նախ եւ առաջ պետք է տեղեկանանք, ի՞նչ ունենք Արեւմտյան Հայաստանում եւ արեւմտահայության շրջանում։ Մենք մեր առջեւ դրել ենք հստակ խնդիր. ուսումնասիրել արեւմտահայության կյանքը բոլոր դիտանկյուններից՝ ազգային, կրոնական, մշակութային, քաղաքական, տնտեսական եւ այլն։ Ընդ որում, ոչ միայն Արեւմտյան Հայաստանում, այլեւ Կիլիկիայում, Փոքր Հայքում, Պոնտոսում եւ երկրի այլ տարածաշրջաններում։
Իսկ այդ հայերի ո՞ր մասն է գիտակցում իր ազգային պատկանելությունը։
Թուրքիայում ապրող հայերը բաժանվում են մի քանի խմբի։ Լոզանի պայմանագրով պոլսահայությանը տրվեց կրոնական համայնքի կարգավիճակ՝ Թուրքիո հայոց պատրիարքարանի առաջնորդությամբ, որի ենթակայության տակ են Թուրքիայի այլ շրջաններում դեռեւս պահպանված մի քանի եկեղեցական փոքրիկ ծխեր։ Ըստ էության, Թուրքիայում կիսապաշտոնական կերպով հայ են համարվում միայն այս համայնքի հայերը։ Ունենք համշենահայերի մի մեծ զանգված, որոնց թուրքերը կոչում են հեմշիլներ, այսինքն՝ համշենցիներ։ Սրանք հիմնականում 250-300 տարի առաջ իսլամացած հայեր են, որ ապրում են Սեւ ծովի ափին՝ Պոնտոսում։ Նրանց մի մասը՝ հատկապես Արդվինի նահանգում բնակվողները, այսօր էլ գիտակցում են իրենց ազգային ակունքները, խոսում են հայոց լեզվի Համշենի բարբառով։ Արեւմտյան Հայաստանում, պատմական Կիլիկիայում եւ Թուրքիայի այլ վայրերում բնակվող հայերն ըստ դավանանքի բաժանվում են երկու մեծ խմբի՝ իսլամադավաններ եւ ալեւիություն դավանողներ։ Սրանց մի մասը հանդես է գալիս քրդական ինքնության պիտակով, մյուսը՝ թրքական։ Այս մարդկանց մի մասը հեռացել է իր ազգային ակունքներից ու չի էլ ուզում այլեւս այդ մասին հիշել։ Մյուսները գիտեն, թե ովքեր են իրենք եւ պատրաստ են վերադառնալու սեփական ակունքներին։ Վերջին խմբին ընդունված է համարել ծպտյալ հայեր, թեեւ վերջին տասնամյակներին ծպտյալ բառը պայմանական իմաստ է ձեռք բերել, քանզի արդեն նրանց հայ լինելն այլեւս գաղտնիք չէ։ Նրանք ոչ միայն պահպանում են իրենց հայկական էությունը, այլեւ, թեկուզ զրկված եկեղեցուց, գաղտնի պահպանում են ազգային դավանանքի ինչ-ինչ տարրեր։ Փաստորեն, ապրում են երկու կյանքով. արտաքին աշխարհի համար այլ անուն ու վարքագիծ ունեն, իսկ ներքին՝ ընտանեկան կյանքում ապրում են ժառանգաբար ստացած ծեսով ու կարգով։ Ընդ որում, խիստ զգոն են նաեւ ամուսնությունների հարցում՝ ամուսնանում են հիմնականում իրար հետ։ Եվ հնարավոր առիթի դեպքում անպայման հայտարարում են իրենց հայ լինելու մասին։ Սրանցից շատերը, տեղափոխվելով Պոլիս, մկրտվում են եւ վերադառնում հայոց եկեղեցու գիրկը։
–Իրենց միջավայրում ինչպե՞ս է ընդունվում այդ վարքագիծը, չե՞ն ենթարկվում հալածանքների։
–Պոլսում ընդգծված հալածանք չկա, բայց այլ բնակավայրերում ճնշման տակ են։ Գիտեք, որ իսլամի օրենքով իսլամից հրաժարումը ենթադրում է մահապատիժ։ Իհարկե, աշխարհիկ պետության պարագայում արդեն մի փոքր այլ է, բայց Թուրքիայում խնդրի էությունը էապես քիչ է փոխվել։
Իսկ կա՞ մոտավոր թիվ. որքա՞ն են հայերը։
Հենվելով բազմաթիվ ուսումնասիրողների տեսակետների վրա, հաշվի առնելով այլեւայլ հանգամանքներ ու գործոններ, նախ, հայության՝ մինչեւ ցեղասպանությունը եղած թվաքանակը, սփռվածության ավազանները, ցեղասպանությանը զոհ գնացած հայության թիվը, նաեւ նկատի ունենալով որոշ թուրք հեղինակների, այդ թվում՝ նաեւ Հալաչօղլուի նման հակահայ «պատմաբանների» բերած տվյալները, 2014 թ. իմ «Կրոնափոխ հայերի խնդիրները Թուրքիայի Հանրապետությունում» գրքի մեջ հայտնեցի այն կարծիքը, որ այսօր Թուրքիայում ունենք 3,5-4 մլն-ի հասնող իսլամացված հայություն։ Խոսքը 1915-ից հետո իսլամացվածների եւ համշենահայերի մասին է։ 2 թե 3 տարի առաջ Թուրքիայի մի պաշտոնական կայք նշում է 4,5 միլիոն թիվը, ինչը խոսում է այն մասին, որ իմ հաշվարկները մոտ են իրականությանը։
Այս մարդկանց համար Դուք ի՞նչ ապագա եք տեսնում։
Բարդ է նրանց ապագայի հարցը։ Եվ բարդ է մի շարք առումներով, որովհետեւ այն պայմանավորված չէ միայն իրենց ցանկությամբ եւ վարքագծով։ Դեր են խաղալու բազմաթիվ այլ գործոններ եւս։ Նախ՝ կարեւոր դեր կխաղա երկրի արեւելումը. Թուրքիան ձգտում է մտնել Եվրամիություն, որը նրա առաջ որպես նախապայման դրել է ժողովրդավարացման, ազատականացման լուրջ պահանջներ։ Ապա՝ Թուրքիան ներքին զարգացման ի՞նչ ուղի կընտրի՝ ժողովրդավարացմա՞ն, բռնապետության հաստատմա՞ն, կրոնապետությա՞ն, թե՞ մեկ այլ։ Կարեւոր է նաեւ քրդական գործոնը։ Այս ժողովուրդը բացահայտ պայքար է մղում իր ինքնավարության համար, մի բան, որն անհնարին էր պատկերացնել մի 40 տարի առաջ։ Ի վերջո, մենք գիտենք, որ, սահմանադրության համաձայն, Թուրքիայում ծնված բոլոր մարդիկ թուրք են։ Բայց այսօր տաբուն ջարդվել է։ Ողջ աշխարհը, նաեւ իրե՛նք են խոսում քրդական հարցի մասին։ Ասել է թե՝ ընդունում են, որ նրանք թուրք չեն։ Ամենակարեւորը՝ քրդական հարցին զուգահեռ՝ բարձրանում է նրանց համար վտանգավորագույն՝ հայկական հարցը։ Արդեն պաշտոնապես են խոսում իսլամացված հայերի խնդրի լրջության մասին։ Այս հարցում էական գործոն դարձավ նաեւ Հայաստանի անկախացումը, որը հայության՝ ազգային ինքնությանը վերադառնալու լրացուցիչ խթան է։ Ավելին՝ այսօր շատ իսլամադավան հայեր գալիս են Հայաստան կա՛մ որպես զբոսաշրջիկ, կա՛մ ինչ-ինչ աշխատանք անելու։ Օրինակ՝ Խոպա քաղաքի իսլամացված համշենահայերը ակտիվ գնում-գալիս են Հայաստան դեռեւս 1991-ից։ Թուրքիայից Հայաստան ապրանքներ բերող ավտոմեքենաների վարորդները հիմնականում այս մարդիկ են։
Նման հայերը փորձ չե՞ն անում գալ ու դառնալ Հայաստանի քաղաքացի։
Նման դեպքեր արդեն գրանցվում են, բայց նրանք հիմնականում չեն լքում այն հողերը, որոնց վրա ապրելու հնարավորությանն ի գին, կորցրել են լեզու, դավանանք եւ ինքնության այլ տարրեր։ Այս դեպքը հաճախ եմ հիշում. երբ դեռեւս 2005 թ. ամռանը Արեւմտյան Հայաստանում իսլամացած մի հայ երիտասարդի հարցրի՝ ինչո՞ւ Հայաստան չեք գալիս, ինձ պատասխանեց. «Մենք Հայաստանում ենք ապրում, դո՛ւք եկեք Հայաստան»։
Իսկ Թուրքիայի այսօրվա քաղաքականությունն ո՞ւր է տանում այս մարդկանց։
Օսմանյան կայսրությունից մնացած որոշ տաբուներ, որոնք գործում էին նաեւ հանրապետական շրջանում, այսօր ճաքեր են տալիս։ Մի բան հասկանալի է. այլեւս վերադարձ չի լինելու նախկին վիճակին։ Բայց դեռ չի նշանակում, որ հայության այս հատվածին վառ ապագա է սպասում, որովհետեւ սահմանադրորեն նրանք, որպես հայ, պարզապես գոյություն չունեն։ Ընդամենը գիտական, հասարակական շրջանակներում են ընթանում խոսակցություններ՝ նրանց ինքնության վերաբերյալ։ Բայց այս ամենով հանդերձ՝ չի էլ նշանակում, թե Թուրքիայի իշխանությունները չեն գիտակցում, որ այս հարցը կա։ Ավելին՝ Թուրքիայի Հանրապետության հիմնադրումից ի վեր առաջին անգամ կառավարությունը լրջորեն հետաքրքրվում է հայկական հարցով եւ որոնում է լուծումներ։ Որովհետեւ, ըստ էության, իսլամացված հայերի հարցը չի առանձնացվում ընդհանուր հայկական հարցից։
Թուրքիայում հայկական եկեղեցիները վերականգնում են ու դարձնում թանգարան։ Սա ի՞նչ երկդիմի խաղ է։ Մի կողմից՝ վերականգնում են հավատի տները, մյուս կողմից՝ վերցնում են տերերի ձեռքից՝ տալով դրանց պետական կարգավիճակ։
Ամբողջ խնդիրը հենց դա է։ Այն էլ ասեմ, որ միայն հայկական եկեղեցիների վերաբերյալ չէ, որ Թուրքիան նման քաղաքականություն է վարում։ Եվրամիության ճնշման տակ ստիպված է որոշ թատերականացված ներկայացումներ անել՝ փորձելով խորքում բոլորովին այլ հարցեր լուծել։ Փաստորեն, եթե մինչ այդ իսլամացված հայերի ծպտյալ հատվածից շատերը եկեղեցիների ավերակներում մոմ էին վառում, մատաղ անում, այսինքն՝ իրենց ազգային ինքնության հետ որոշ հոգեւոր կապի մեջ էին մտնում, դրանից զրկվում են։ Հիմա պետությունը գալիս ու դրանք վերցնում է, դարձնում է թանգարան կամ հնագիտական արգելավայր, զինվորներին պահակ է կարգում եւ այլն։ Այսինքն՝ մարդկանց զրկում է իրենց ինքնությունն այս կամ այն կերպ պահպանելու մեկ հնարավորությունից եւս։
Գոհար Սարդարյան
«Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթ