Sevan

[Vrej1915]

Սևանա լճից այս տարի լրացուցիչ ջրառ չի լինելու

Lragir.am,
12.09.2019







Կառավարության այսօրվա նիստին տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարար Սուրեն Պապիկյանը նշեց, որ վստահաբար այս տարի Սևանա լճից թույլատրվածից ավելի ջրառ չի իրականացվելու: Այս պահի դրությամբ թույլատրելի 170 միլիոն խ/մ-ից 30 մլն խ/մ-ով պակաս ջուր է բաց թողնվել, իսկ անցած տարվա նույն օրվա համեմատ՝ 53 միլիոն խ/մ-ով պակաս:


«Հիմա պաշտոնապես հայտարարում եմ, որ Սևանա լճից հավելյալ ջրառի կարիք չենք ունենա։ Ավելին, այս պահին խնայել ենք շուրջ 30 մլն խմ՝ թույլատրելի 170 միլիոն խմ ջրից։ Նախորդ տարվա համեմատ 53 մլն խմ տարբերություն կա»,- ասաց Պապիկյանը:



Նա հավելեց, որ նախորդ տարվա այս ժամանահատվածի համեմատ Սևանա լճի մակարդակն արդեն 2 սմ-ով բարձր է։

+++++++++++++

Normally, we must have at least +20 cm:year…...
True, we had a -4cm beginning of year, that means in fact a total of +6 cm during the year, still far from the mark.
True, climatical conditions were hard, Wind and hot summer, but this is going to be worse and worse any way…...
The year was not bad in absolute figures, yet we have a big problem with Sevan….

[Vrej1915]

ՀՀ ԳԵՏԵՐԻ, ԼՃԵՐԻ ԵՎ ՋՐԱՄԲԱՐՆԵՐԻ ՎԻՃԱԿԸ: ՏՎՅԱԼՆԵՐ ՍԵՎԱՆԱ ԼՃԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ.

Հանրապետության գետերում դիտվել է փոփոխական ռեժիմ։

[Vrej1915]

Դադարեցվել է Սևանա լճից ջրառը


ԷկոԼուր
Սեպտեմբերի 13-ից դադարեցվել է Սևանա լճից ոռոգման նպատակով իրականացվող ջրառը: Ընդհանուր առմամբ լճից բաց է թողնվել 139.789 միլիոն խմ ջուր նախատեսված 170 միլիոն խմ-ի փոխարեն: Սրա հետ մեկտեղ շարունակվում է Սևանա լիճ Արփա-Սևան ջրատարով ջրի ներհոսքը: 2019 թ-ին՝ սեպտեմբերի 17-ի դրությամբ ջրատարով լիճ է հոսել 149.984 միլիոն խմ ջուր: ՀՀ արտակարգ իրավիճակների նախարարության տվյալների համաձայն՝ Սևանա լճի մակարդակը սեպտեմբերի 18-ի դրությամբ 3 սմ-ով բարձր է նախորդ տարվա նույն օրվա մակարդակից և կազմում է 1900.61 մ:

Սեպտեմբեր 19, 2019

[Vrej1915]

Ինչո՞ւ են պատկան մարմինները շահագրգռված, որ սիգի որսն օրինականացվի, եթե մասնագետները դեմ են

23.09.19

Տնտեսություն



Շրջակա միջավայրի նախարարը, «Սևան» ազգային պարկի տնօրենը և Գեղարքունքի մարզպետն ինչո՞ւ են այդքան շահագրգռված, որ սիգի որսն օրինականացվի՝ պնդելով թե լճում ձկան արդյունագործական պաշարները շատ-շատ են՝ այն դեպքում, երբ մասնագետները հակառակ համոզմունքն ունեն:


Ի պատասխան «Սևան ազգային պարկի» տնօրեն Վահե Գուլանյանի հայտարարության, որ չնայած մասնագետների պաշտոնական թվերին, որ սիգի պաշարները քիչ են, իրականում լճում շա՜տ-շա՜տ ձուկ կա, ԳԱԱ Կենդանաբանության և հիդրոէկոլոգիայի գիտական կենտրոնի տնօրեն Բարդուղ Գաբրիելյանն ակնարկեց ոչ միայն պարկի տնօրենի սեփական բիզնես-շահերի, այլ նաև կառավարությունից նրանց աջակցության մասին:
Հիշեցնենք, որ Գեղարքունիքի մարզպետը հայտարարել էր, որ ՀՀ շրջակա միջավայրի նախարարությունն արդյունագործական ձկնորսություն թույլ տալու կարգ է մշակել և սկզբնապես փորձելու են կիրառել պիլոտային ծրագիր՝ 150 տոննա ձկան համար:


«Սևանա լճում շա՜տ-շա՜տ ձուկ կա, ահավոր շատ և այո, մոտ ժամանակներում սպասում ենք սիգի արդյունագործական որսի թույլատրում»,- Tert.am-ի հետ զրույցում նշեց «Սևան ազգային պարկի» տնօրեն Վահե Գուլանյանը:
«Սիգի պաշարների 3-ից 4 տարվա հետազոտությունները ցույց են տվել մոտավորապես 10-15% ձկան պաշարի աճ, իսկ հաշվարկվել է 600-ից մինչև 800 տոննա որսի ենթակա պաշար, այսինքն՝ ապրանքային տեսք ունեցող ձկան մասին է խոսքը: Մենք այդ հետազոտությունների հետ ունենք բավական անհամաձայնություններ՝ ձկան պաշարները բավական քիչ են ցույց տրվում և դա ոչ միայն իմ կարծիքն է, այլ շատ ուրիշ մասնագետների, նույնիսկ ձկնորսների. պաշարները մի քանի անգամ ավելի շատ են, քան գնահատվում է մասնագետների կողմից»,-ասաց Գուլանյանը և հավելեց, թե միգուցե դա ուսումնասիրման մեթոդների սխալմունք է կամ կարիք կա նորագույն տեխնոլոգիաներով հետազոտելու, որպեսզի ավելի ճշգրիտ թվեր լինեն:
«Համենայնդեպս, նշված պաշարները գնահատում եմ որպես մոնիտորինագային թիվ, որը վկայում է ամեն տարի պաշարների ավելացման մասին, այսինքն՝ պոպոլյուցիան լավ վիճակում է, կարողանում է վերարտադրվել և ավելանալ»,-ասաց նա:
Նշենք, որ 2006 թ․-ից Սևանի սիգն այլևս չէր համարվում արդյունագործական նշանակության ձկնատեսակ, ուստի նախարարության որոշումով որսը մինչ օրսն արգելվել էր:
Վահե Գուլանյանը նկատեց, որ 2006թ-ից ձկան որսն արգելված է, բայց այդ արգելքը շատ «հարաբերական հասկացություն» է, քանի որ այլ տեսակների որսի թույլտվություն եղել է, ինչն էլ ենթադրում է չնախատեսված որս նաև չթույլատրվող այլ տեսակների:
«Ներկա իրավիճակում ոչ մեկի համար գաղտնիք չէ, որ կա ահռելի ծավալների հասնող ապօրինի ձկնորսություն և հենց միայն այդ ապօրինի ձկնորսության թվերը վերլուծելով՝ հասկանում ենք, որ եթե ներկայացված պաշարները կարող էին մի քանի օրում լճից դուրս բերեին, ուրեմն ինչքան շատ են պաշարները: Գողությունն ահռելի քանակով է եղել, ես ուղղակի հիմա չասեմ թվեր, բայց իրականում շատ մեծ քանակների է եղել. տարբեր առիթներով այդ թվերը հրապարակվել են՝ տարեկան 3000-4000 տոննա ձկնագողություն է եղել»,-ասաց նա և օրինակ բերեց, որ վերջերս միայն մեկ օրում 20 տոննա ձուկ են առգրավել:
«Վերջին օրերին ցանցերի մեջի ձուկն առգրավեցինք, տարանք, բոլոր զորամասերին բաժանեցինք. ավելի քան 20 տոննա ձուկ էր հավաքվել այդ օրը»,-ասաց նա:
«Սևան ազգային պարկի» տնօրեն Վահե Գուլանյանը նշեց, որ չնայած նման պայմաններին, իրենց հաջողվել է «ճակատ տալ» ձկնագողերի հետ և սիգի պաշարների նման աճ ունենալ:
«Երբ որ ինձ ընդունել են արգելոցի տնօրեն, այդ ժամանակ մայրական կազմ սիգը մենք պետք է փորձեինք արհեստական վերարտադրել ՝ մատղաշներ ստացանք, մեծացրեցինք մինչև ապրանքային տեսքը հասցրեցինք: Բայց համոզվեցինք, որ սրա արհեստական վերարտադրությունը պետությանը կամ ինչ-որ մեկին տնտեսապես չի կարող ձեռք տալ և առաջարկվեց, որ կոնկրետ սիգի ծավալները պետք է ավելացվի պահպանական միջոցառումների միջոցով: Ի պատիվ մեզ՝ հաջողվեց այդ ծավալներն ավելացնել»,-ասաց նա և պատմեց, որ իրենք մաքրել են ափամերձ վայրերի ձվադրավայրերը:
«Այդ հատվածները մաքրվեց, ձուկը եկավ ձվադրման, այնուհետև սկսեցինք այդ հատվածներում խստիվ արգելել որևէ տեսակի որս: Ամբողջ լիճը ճիշտ է չէինք կարողանում պահել, բայց այդ փոքր հատվածներում կարողանում էինք արգելքներ դնել, հետո շուրջօրյա հերթապահություններ սահմանեցինք, հսկիչ կետեր դրվեցին այդ վայրերում»,-պատմեց նա:
Գուլանյանը նշեց, որ բացի այդ, իրենք ձկնորսների հետ են աշխատել, փորձել նրանց գիտակցությունը բարձրացնել. «Կարողացանք համոզել, որ գոնե արգելքի հատվածում իրենք ինքնակամ հանեն ցանցերը: Ավելի քան 50-60 ձկնորս մեր հետ աշխատել են, պայքարել են մնացած այլ ձկնորսների դեմ, որպեսզի մանրաձուկ չորսան»:
Գուլանյանը նաև նշեց, որ հասել են նրան, որ ձկան գիրության գործակիցն է ցածրացել. «Իսկ դա նշանակում էր, որ ձկան կերը այն ժամանակ նորմայից շատ էր, գիրութան գործակիցը մեծ էր, իսկ հիմա ձկները հետ են եկել նորմային»:
Ազգային պարկի տնօրենի խոսքով՝ ձկան որսի թույլտվության պիլոտից հետո կհասկանան կառավարելիության աստիճանը, որ չվնասեն ձկան վերարտադրողականության պաշարներին. «Պետք չէ վախենալ: Եթե վախենանք, միշտ ունենալու ենք ապօրինի ձկնագողություն և վատ կառավարվող պաշարներ»:
Իսկ թե վերջնական երբ կսկսեն ծրագիրը, Գուլանյանը նշեց, որ դրանք բավական երկարատև միջոցառումներ են իրենից ներկայացնում՝ ձկնորսների հաշվառում, ընդունման կետերի ստեղծում, ձկան գնի կառավարում. «Որ այնպես չլինի, որ մեկ ձկան գինը 60 դրամ լինի, որ ռեֆերենտ կետեր լինեն, և ի վերջո հասկանան, թե պիլոտը ինչքանով է հաջողվում իրականացնել: Տա Աստված եթե ամեն ինչը նորմալ ընթանա և ստացվի կայուն համակարգի ներդրումը, եթե ոչ՝ արգելելու մեխանիզմը միշտ կա ու կա»:
Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Կենդանաբանության և հիդրոէկոլոգիայի գիտական կենտրոնի տնօրեն, կենսաբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Բարդուղ Գաբրիելյանը ճիշտ հակառակ պնդումն է անում. «Սիգի որսի օրինականացումը մեր նախաձեռնությունը չի եղել, որ մենք առաջարկենք՝ եկեք, պիլոտ արեք. դա իրենք արդեն որոշել էին ու մեզ միայն տեղյակ պահել: Հակառակը՝ ասում էինք, որ անիմաստ է, բայց իրենք իրենցը որոշեցին, մենք էլ տվել ենք մասնագիտական պատասխան, թե ինչ ձևով անեն, որ հնարավորին քիչ վնաս տան»:
Բարդուղ Գաբրիելյանը վրդովվեց «Սևան ազգային պարկ»-ի տնօրենի հայտարարությունից, որ ձկան քանակը շատ-շատ է» «Ինքը միշտ ասում է՝ շատ-շատ է ու արդյունքն էն եղավ, որ ձուկը վերջացավ, սկսեցին մտածել՝ ինչ անել, որ վերարտադրվի: Նույնը խեցգետնի դեպքում էր. քանի տարի առաջ էլ էր ինքը հայտարարում, որ խեցգետնը շատ է և արդյունքն ի՞նչ՝ էլի վերջացավ: Հիմա գնացեք, ասեք՝ ո՞ւր են բա խեցգետնի պաշարները, որ էն ժամանակ մեծ-մեծ խոսում էիք: Ինքը ո՞նց կարող է նման հայտարարություն ունենալ: Այս մարդիկ երկար տարիներ ուսումնասիրում են, դրա հիման վրա են ասում, դու ինչի՞ հիման վրա ես ասում՝ շուկաների վաճառքի՞, թե՞ նալոգների, որ բերում, տալիս են քեզ»:
Նրա համար զարմանալի էր, որ վերահսկող մարմինը խոսում է 3000 տոննայից ավելի ձկնագողության մասին. «Իրենք չեն տարբերում արդյունագործական պաշարը ընդհանուր պաշարից, ես մեռա դրանց բացատրելով: Իր համար արդյունագործականը երևի մանր մալյոկներն են, որ վաճառում են»:
Ըստ Գաբրիելյանի՝ անցյալ տարվա տվյալներով սիգի ընդհանուր պաշարները 3000 տոննային մոտ են եղել, որից 740 տոննան է եղել արդյունագործական պաշարը:
Կենդանաբանության և հիդրոէկոլոգիայի գիտական կենտրոնի տնօրենը ենթադրում է, թե ինչու են ձկան պաշարների վերաբերյալ նման թվեր ցույց տալիս. «Դա գիտե՞ք ինչի համար են ասում, որովհետև ինքն այնտեղ ձկան պահածոյի գործարան ունի, որովհետև իրենց ձեռք է տալիս, որ պիլոտային ծրագիր անեն և այդ ձևով պահածո արտադրողներին հովանավորեն, հասկացա՞ք: Ձեզ համար տարօրինակ չէ՞, որ հսկող մարմինը նման հայտարարություն է անում՝ փոխանակ հսկի, հանելուց է խոսում: Չգիտեմ՝ կառավարությունն ինչու է գնում այս քայլին, բայց վերահսկող մարմինները՝ ազգային պարկ, նախարարություն, իրենք նույնն են, ինչ որ առաջ էին, դեռ ավելի վատը»:
Գաբրիելյանը պարզաբանեց. «Ենթադրենք 20 ձկնորսի բերեցին օրինական դաշտ, ովքեր հարկեր մուծեցին, մնացածին ի՞նչ են անելու: Եթե կարում են հսկեն՝ թող հսկեն, ինչո՞ւ չեն հսկում, ինչպե՞ս են 20 հոգուն հսկելու, մնացածին՝ ոչ... պարզ է չէ՞, որ սրանք չեն գա, այդպես աշխատեն, որովհետև իրենց ձուկն ավելի թանկ կլինի, քանի որ իրենք հարկ են մուծելու, նրանք ոչ: Պիլոտը իմաստ կունենա այն դեպքում, որ նրանք, ովքեր օրենքով հանելու են ձուկը, կարողանան մնացածին էլ վերահսկեն՝ չթողեն, բայց եթե չեն վերահսկելու, ուրեմն դա միայն միտում է, որպեսզի ծածկեն իրենց անօրեն պահածոների արտադրանքը, նաև՝ ծխեցված, ապխտած ձկների վաճառքը»:
Բացի այդ նա նշեց, որ չեն հիմնավորում, թե պիլոտային ծրագրի առանձնահատկությունը որն է. «Պիլոտային ծրագիրը նշանակում է կիրառման նոր ձև, մեթոդ, բայց սրանք էն հինն են ուզում էլի բերեն, որը ժամանակին իրեն չի արդարացրել և հիմա ուզում են նորից կրկնեն: Իմաստը ո՞րն է, չեմ հասկանում»:
Բարդուղ Գաբրիելյանը նշեց, որ պիլոտի արդյունքում մինչև հիմա ինչքան անօրինական ձուկ են բռնել, այդքան էլ կշարունակեն բռնել, ուղղակի արդեն օրենքի շրջանակներում:









Հեղինակ Նելլի Լազարյան

[Vrej1915]

Սուրեն Պապիկյանն այցելել է «Արփա-Սևան» ջրատար

Lragir.am,
24.09.2019







ՀՀ տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարար Սուրեն Պապիկյանն այցելել է «Արփա-Սևան» ջրատար՝ ծանոթանալու շինարարական աշխատանքներին:
Ինչպես հայտնեցին ՀՀ տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարության հասարակայնության հետ կապերի բաժնից, նախարարը մուտք է գործել ջրատար առավոտյան ժամը 10:00-ից 2-րդ թունելով՝ Եղեգիսի շինարարական բազայից և նախատեսում է անցնել թունելի շուրջ 30 կմ ճանապարհը: Շրջայցը կտևի 6-7 ժամ:
18-րդ կիլոմետրի վրա իրականացված շինարարական աշխատանքները սկսվել են 2017 թվականից՝ ՀՀ կառավարության նախաձեռնությամբ և միջոցներով: Կատարվել են թունելի հատակի նորոգման, երեսարկների հիմնանորոգման աշխատանքներ: Քայլեր են կատարվում նաև կոմունիկացիան ապահովելու համար. կառուցվում են նեղդիր գծեր էլեկտրաքարշակների կիրառման համար, անցկացվում է լուսավորության համակարգ: Այս փուլի շինարարական աշխատանքներն ավարտվել են սեպտեմբերի 20-ին:
Արփա-Սևան թունելի գործարկումն ամեն տարի սկսվում է ապրիլի 1-ից և շարունակվում մինչև սեպտեմբերի 1-ը: Տարվա մյուս ամիսներին այնտեղ իրականանում են վերանորոգման աշխատանքներ: Կատարված շինարարական աշխատանքների շնորհիվ այս տարի թունելով ջրի թողունակությունը կազմել է 19 մ³/վրկ: Մինչ այս գրանցված ամենաբարձր ցուցանիշը եղել է 14 մ³/վրկ:

[Vrej1915]

Շուրջ 6 ժամում հաղթահարեցինք «Արփա-Սևան» ջրատարի 2-րդ թունելի (Եղեգիս-Ծովինար) 30 կմ ճանապարհը. Սուրեն Պապիկյան

Lragir.am,
24.09.2019







Շուրջ 6 ժամում հաղթահարեցինք «Արփա-Սևան» ջրատարի 2-րդ թունելի (Եղեգիս-Ծովինար) 30 կմ ճանապարհը։
Ծանոթացանք թունելում կատարված նորոգման աշխատանքներին, ինչի շնորհիվ թունելով ջրի թողունակությունը կազմել է 19 մ³/վրկ: Մինչ այս գրանցված ամենաբարձր ցուցանիշը եղել է 14 մ³/վրկ:
Ուսումնասիրեցինք նաև մնացյալ վթարային հատվածները, որոնք ամբողջությամբ նորոգելուց հետո կապահովենք թունելի անխափան շահագործումը առաջիկա 10 տարիներին։ Այս մասին գրառում է արել ՀՀ տարածքային կառավարման եւ ենթակառուցվածքների նախարար Սուրեն Պապիկյանը:
Լուսանկարը՝ Գեւորգ Պերկուպեկյանի

[Vrej1915]

«Ջրային պատերազմներում» տանուլ չպետք է տանք. «Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթ

Lragir.am,
09.11.2019







««Ջրային պատերազմներ» ասվածը վաղուց նոր հասկացություն չէ: Մենք առիթով գրել էինք, որ Թուրքիան լայն թափով ջրամբարաշինություն է սկսում, իսկ Հայաստանը դանդաղում է: Այն պարագայում, երբ ունենք (Արցախի հետ միասին) տարածաշրջանում ջրային դոնորի վերածվելու լուրջ ներուժ։

Տարիներ առաջ ԱՄՆ ազգային հետախուզության ռազմավարությունում (2014թ.) մեծ ուշադրություն էր դարձվել ջրային պաշարներին: Նշվել էր, որ դրանց պակասը կարող է նոր պատերազմների հանգեցնել: Ամերիկյան հատուկ ծառայությունները ջրի պակասը հավասարեցրել էին այնպիսի խնդիրների, ինչպիսիք են ահաբեկչությունը, կարեւոր ենթակառուցվածքների վրա կիբերհանցագործությունները, զանգվածային ոչնչացման արագաճ տեմպը եւն:
Այսինքն՝ լինելու են շատ լուրջ մարտահրավերներ, որոնց պետք է պատրաստ լինենք: Մենք այսօ՛ր արդեն ունենք այդ մարտահրավերները: Օրինակ, գիտե՞նք Թուրքիան ինչ է անում Արաքսի գետավազանում:
Ըստ թուրքագետ եւ ՄԱՀՀԻ-ի ասոցացված փորձագետ Հայկ Գաբրիելյանի, Թուրքիան ներկայումս Արաքս գետի եւ նրա վտակների վրա կառուցել, կառուցում եւ ծրագրում է կառուցել 14 ջրամբար՝ մի մասը ՀԷԿ-երով։ Դրանցից 1-ը բաժին է ընկնում Իգդիրի նահանգին, 4-ը՝ Էրզրումի նահանգին, 9-ը՝ Կարսի նահանգին։ Ընդ որում, խոսքը հիմնականում փոքր ՀԷԿ-երի (6-36 Մվտ հզորությամբ) մասին է (դրանց ընդհանուր հզորությունը կազմում է 134 Մվտ): Ծրագրված է Արաքսի գետավազանի ՀԷԿ-երի ընդհանուր հզորությունը գրեթե եռապատկել՝ հասցնելով մինչեւ 387 Մվտ-ի։ «Սրանք կարող են փոքր թվեր թվալ Թուրքիայի մասշտաբով, սակայն իրականում զգալի դեր ունեն տվյալ տարածաշրջանի էներգետիկ կարիքները հոգալու համար»,-նկատում է թուրքագետը:
Բացի այս՝ Թուրքիան հիմա Արաքս գետի վրա երկու խոշոր ջրամբար է կառուցում»:

Նյութն ամբողջությամբ կարդացեք թերթի այսօրվա համարում

[Vrej1915]

ՀՀ ԳԵՏԵՐԻ, ԼՃԵՐԻ ԵՎ ՋՐԱՄԲԱՐՆԵՐԻ ՎԻՃԱԿԸ: ՏՎՅԱԼՆԵՐ ՍԵՎԱՆԱ ԼՃԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ.

Հանրապետության գետերում բնական էական փոփոխություններ չեն դիտվել։

[Vrej1915]

Որ «ջրային պատերազմներում» տանուլ չտանք





Դրա համար պետք է պատրաստ լինել մարտահրավերներին


Արմենուհի ՄԵԼՔՈՆՅԱՆ
[email protected]


Կան ոլորտներ, որոնց հետ կապված հարցերի ճիշտ պատասխանները չես կարող ստանալ միայն հենց այդ ոլորտը քննարկելով, պետք է քննարկել հարեւան երկրների նույն ոլորտների վիճակը՝ քոնի հեռանկարը ստույգ հաշվարկելու համար։ Այս պատճառով է, որ մեր միջուկային էներգետիկան զարգացնելու հեռանկարները միշտ քննարկում ենք միջազգային եւ տարածաշրջանային համատեքստում. այն է՝ Թուրքիան մտադիր է ստեղծել ու զարգացնել այդ ճյուղը, հետեւաբար, մենք չենք կարող չմտածել մեր ունեցա՛ծը զարգացնելու մասին։ Կամ՝ մեր ջրերը կառավարելու տեսանկյունից չենք կարող չքննարկել, թե ինչպես է դա անում Թուրքիան եւ որ տարածքում է։
«Ջրային պատերազմներ» ասվածը վաղուց նոր հասկացություն չէ։ Մենք առիթով գրել էինք, որ Թուրքիան լայն թափով ջրամբարաշինություն է սկսում, իսկ Հայաստանը դանդաղում է։ Այն պարագայում, երբ ունենք (Արցախի հետ միասին) տարածաշրջանում ջրային դոնորի վերածվելու լուրջ ներուժ։ Ի դեպ, շատ մասնագետներ են համաձայնել մեր տեսակետին։ Եվ այդ միտքը հանդիպեցինք նաեւ թուրքագետ Հայկ Գաբրիելյանի մոտ, երբ խոսել էր Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ Արաքսի հիդրոհանգույցների հիմնախնդրի մասին։
Տարիներ առաջ ԱՄՆ ազգային հետախուզության ռազմավարությունում (2014թ.) մեծ ուշադրություն էր դարձվել ջրային պաշարներին։ Նշվել էր, որ դրանց պակասը կարող է նոր պատերազմների հանգեցնել։ Ամերիկյան հատուկ ծառայությունները ջրի պակասը հավասարեցրել էին այնպիսի խնդիրների, ինչպիսիք են ահաբեկչությունը, կարեւոր ենթակառուցվածքների վրա կիբերհանցագործությունները, զանգվածային ոչնչացման արագաճ տեմպը եւն։ Նշվել էին նաեւ խմելու ջրի պակասի տեսակետից առավել վտանգված երկրները (Չինաստան, Բանգլադեշ, Նիդերլանդներ, Հնդկաստան, Պակիստան, Ֆիլիպիններ, ԱՄՆ եւն)։ Այլ կերպ՝ արդեն ըստ ՄԱԿ—ի գնահատականների, աշխարհում 2.6 մլրդ մարդ խմելու ջուր չունի։ 39 երկիր խմելու անհրաժեշտ ջուրն արտերկրից է ստանում, այդ թվում՝ Ադրբեջանը, Լատվիան, Սլովակիան, Ուկրաինան, Իսրայելը, Թուրքմենստանը եւն։ Այս ամենին էլ եթե գումարենք ջրային պաշարների շուրջ միջպետական վեճերը (վերջին 50 տարում՝ 37 վեճ), ապա կզգանք ջրային հնարավոր պատերազմների շունչը։
Մենք պատրաստվու՞մ ենք սրան, հասկանու՞մ ենք ապագայի մարտահրավերների լրջությունը, կարո՞ղ ենք այնպես անել, որ տարածաշրջանում ջրային դոնորի վերածվենք. այս եւ այլ հարցերի պատասխանները տարբեր կարող են լինել։ Հստակ է մի բան. մենք պե՛տք է կարողանանք եւ պե՛տք է անենք։
Պե՛տք է կարողանանք, եթե նույնիսկ ֆինանսական միջոցների սղության խնդիր լինի։ Որովհետեւ այս կարգի մարտահրավերները երբ չոքում են շեմքիդ, չեն սպասում մինչեւ գումար հայթայթես, լուծես, նոր գան։
Ավելի խորությամբ ընկալելու համար հասկանանք՝ ինչ է անում Թուրքիան։ Թուրքագետ Հայկ Գաբրիելյանը, ով նաեւ Միջազգային եւ անվտանգության հարցերի հայկական ինստիտուտի (ՄԱՀՀԻ) «Քաղաքական զարգացումներ եւ անվտանգություն» ծրագրի ասոցացված փորձագետ է (թուրքագիտության մագիստրոսի կոչում ունի, հեղինակել է 100—ից ավելի գիտական եւ վերլուծական հոդվածներ, որոնք վերաբերում են Թուրքիայի արտաքին, ներքին, էներգետիկ եւ ռազմական քաղաքականություններին. այս մասին տեղեկանում ենք ՄԱՀՀԻ—ի կայքից,—Ա.Մ.), անդրադառնում է այն խնդրին, թե ինչ է անում Թուրքիան Արաքսի գետավազանում։
Եթե մեկ բառով, ապա «շանտաժ»։ Սա այն է, ինչ կարելի է ասել ընդհանրապես թուրքական ջրային քաղաքականության մասին։ Ինձ հետ զրույցում փորձագետը համաձայնեց իմ բնորոշմանը եւ բացեց փակագծերը, այն է՝ Թուրքիան իր ձեռքում շանտաժի գործիքներ ունի, որով այսօր էլ է սպառնում եւ վաղն էլ կսպառնա տարածաշրջանային եւ շատ երկրների։
Հիմա՝ ի՞նչ է անում Թուրքիան Արաքսի գետավազանում։ Ըստ Հայկ Գաբրիելյանի (նա այս մասին խոսում է նաեւ «Արաքսի հիդրոհանգույցների հիմնախնդիրը Հայաստանի ու Թուրքիայի միջեւ» հոդվածում)՝ Թուրքիան ներկայումս Արաքս գետի եւ նրա վտակների վրա կառուցել, կառուցում եւ ծրագրում է կառուցել 14 ջրամբար՝ մի մասը ՀԷԿ—երով։ Դրանցից 1—ը բաժին է ընկնում Իգդիրի նահանգին, 4—ը՝ Էրզրումի նահանգին, 9—ը՝ Կարսի նահանգին։ Ընդ որում՝ խոսքը հիմնականում փոքր ՀԷԿ—երի (6—36 Մվտ հզորությամբ) մասին է (դրանց ընդհանուր հզորությունը կազմում է 134 Մվտ)։ Ծրագրված է Արաքսի գետավազանի ՀԷԿ—երի ընդհանուր հզորությունը գրեթե եռապատկել՝ հասցնելով մինչեւ 387 Մվտ—ի։ «Սրանք կարող են փոքր թվեր թվալ Թուրքիայի մասշտաբով, սակայն իրականում զգալի դեր ունեն տվյալ տարածաշրջանի էներգետիկ կարիքները հոգալու համար»,—նկատում է թուրքագետը։
Հիմա Արաքս գետի վրա երկու ջրամբար է կառուցվում, ինչը նաեւ Հայաստանին է մտահոգում։ Այդ ջրամբարները շահագործման կհանձնվեն 2020թ.։ Մեկը կարող է նույնիսկ այս տարեվերջին շահագործման հանձնվել։ Հայկ Գաբրիելյանի տվյալներով, Կարսի նահանգի Սարիղամիշի շրջանում Արաքս գետի վրա կառուցվում է Քարաքուրթի ջրամբարն ու ՀԷԿ—ը։ Ջրամբարում նախատեսվում է ամբարել 590.520.000 խմ ջուր։ Ամբարտակի բարձրությունը կազմելու է 124 մ (տարբեր տեղերում նշվում է նաեւ 137 կամ 142 մ), ՀԷԿ—ի հզորությունը կազմելու է 99 $5 Մվտ։ Ակնկալվում է, որ Քարաքուրթի հիդրոհանգույցը Թուրքիայի տնտեսությանը կապահովի տարեկան 109.165.000 լիրայով։ Ուշագրավ է այն, որ հենց Քարաքուրթի ՀԷԿ—ն է հնարավորություն ընձեռելու եռապատկել Արաքսի ավազանի ՀԷԿ—երի հզորությունը։ Մյուս ջրամբարը կառուցվում է Հայաստանի հետ սահմանից ոչ հեռու՝ Իգդիրի նահանգի Թուզլուջա (Կողբ) շրջանում։ Թուզլուջայի ջրամբարում կամբարվի 190 մլն խմ ջուր։ Դրա ՀԷԿ—ի հզորությունը կազմելու է ընդամենը 20 Մվտ։
Բացատրենք, թե ինչու է սա մտահոգել Հայաստանին։ «Արարատյան դաշտի մակերեւութային ջրային ռեսուրսների խոցելիությունը կլիմայի գլոբալ փոփոխության հետեւանքով» զեկույցում նշված է Քարաքուրթի ու Թուզլուջայի ջրամբարների կառուցման ու Հայաստանի վրա դրանց հնարավոր ազդեցության մասին։ Ըստ այդմ՝ այս երկու ջրամբարներն ունենալու են ոչ միայն ոռոգման, այլեւ հիդրոէներգետիկ նշանակություն եւ, հետեւաբար, այլ կարգավորման ռեժիմ։
Մասնագիտական նրբությունները մի կողմ թողնելով՝ ավելի հասկանալի բացատրենք։ Սա նշանակում է՝ այդ 2 ջրամբարներն ազդելու են Արաքս գետի ջրի ելքերի վրա։ Իսկ սա էլ ազդեցություն է նշանակում Արարատյան դաշտի ջրային պաշարների վրա։ Այն պարագայում, երբ մենք Արաքս գետի ջրերով Արմավիրի ջրանցքի միջոցով Արարատյան դաշտի 20 հազ. հա հողատարածք ենք ոռոգում։
Կարիք կա՞ ասելու, թե Թուրքիան այս խաղաքարտը ինչպես կգործածի մեր դեմ։ Անշուշտ՝ ոչ։ Թյուրքական ձեռագիրը ծանոթ է յուրաքանչյուր գիտակից մարդու։
Այստեղ արդեն կարեւոր է այլ հարց. ինչ ջրային քաղաքականություն է վարելու Հայաստանը, կամ՝ թեկուզ ինչ քայլեր ենք ձեռնարկելու մենք, ասենք, ջրամբարաշինության ոլորտում։ Քանզի կարծես մենք, ի տարբերություն Թուրքիայի, չենք օգտվում այն երկու պայմանագրերից, որոնք ջրօգտագործման բնագավառում կան Հայաստանի ու Թուրքիայի միջեւ։ Իսկ այս մասին առանձին կխոսենք։





09-11-2019

[Vrej1915]

Ձկների անկման դեպք Սարսանգի ջրամբարում





Առայժմ շրջանառվում են ամենատարբեր վարկածներ


Դավիթ ՄԻՔԱՅԵԼՅԱՆ
[email protected]


Արցախում հասարակական հնչեղություն ստացած՝ Խաչենի ջրամբարում ձկների զանգվածային անկման դեպքը շարունակում է խիստ մտահոգիչ մնալ։ Այն օրից, ինչ այդ մասին ահազանգ է հնչեցվել ֆեյսբուքյան օգտատեր Վ. Դոլուխանյանի կողմից, թեման ակտիվորեն շրջանառվում է նաեւ կառավարությունում, որտեղ իրավասու կազմակերպությունների եւ կառույցների պատասխանատուների մասնակցությամբ խորհրդակցություն էր հրավիրել պետական նախարար Գրիգորի Մարտիրոսյանը։
Ներկաների ուշադրությունը հրավիրելով խնդրահարույց հարցի վրա՝ պետնախարարը իրավապահպաններից եւ բնապահներից պահանջել է մանրակրկիտ ուսումնասիրել ձկների անկման պատճառները եւ հանգամանալից տեղեկատվություն ներկայացնել տեղի ունեցածի վերաբերյալ։ Ահազանգի հետքերով անմիջապես Խաչենի ջրամբար է մեկնել փորձագետների խումբը, մի շարք նախարարությունների եւ գերատեսչությունների ներկայացուցիչներ։ Նրանց առաջնահերթ խնդիրն էր բացահայտել ինչպես արձանագրված դեպքի հետ կապված վարկածները, այնպես էլ պարզել, թե ձկների անկումը կարող է, արդյոք, վտանգ ներկայացնել կենդանական աշխարհի, մասնավորապես՝ շրջապատի համար։
Երկու օր տեւած ուսումնասիրությունների ընթացքում մասնագետները փորձանմուշներ են վերցրել ջրից ու անշնչացած ձկներից՝ գյուղնախարարության սննդամթերքի անվտանգության պետական ծառայության եւ առողջապահության նախարարության՝ պետական հիգիենիկ եւ հակահամաճարակային տեսչության լաբորատորիաներում։ Ըստ տեսչության պետ Օֆելյա Հարությունյանի, ջրի մեջ ձկների համար արտառոց վտանգ ներկայացնող որեւէ ցուցիչ չի հայտնաբերվել. «Ջրի պարունակության մեջ քլորիդները, նիտրատները, մնացորդային քլորը եւ մյուս բաղադրիչները համապատասխանել են նորմայի պահանջներին, եւ վտանգավոր տարրեր չեն արձանագրվել։ Քիչ հավանական եմ համարում վարակի տարածման հանգամանքը։ Միեւնույն ժամանակ, չբացառելով շրջանառվող վարկածի հնարավորությունը, վերջնական եզրահանգում պահի դրությամբ չեմ շտապում անել, որովհետեւ դեռ պիտի մանրէաբանական հետազոտություն կատարվի»։ Նա որպես անկման պատճառ, հնարավոր տարբերակ է համարում «թթվածնային քաղցը»։
Ուսումնասիրությունները միջադեպի շուրջ շարունակվում են եւ առաջ են քաշվում տարբեր վարկածներ։ Բնապահպանության եւ բնական ռեսուրսների փոխնախարար Գարի Գրիգորյանի կարծիքով, քանի որ անկումն արձանագրվել է գլխավորապես կարաս տեսակի ձկան մասով, թթվածնային քաղցի պատճառ կարող է դառնալ ոռոգման նպատակով ջրամբարից «հավելյալ» ջրաքանակի օգտագործումը։
Ափսոսանք հայտնելով դեպքի կապակցությամբ՝ գյուղատնտեսության նախարար Ժիրայր Միրզոյանը չի կիսում Գ. Գրիգորյանի տեսակետը՝ նշելով. «Տարիներ են եղել, որ սաստիկ շոգի պատճառով ջրամբարում ջրի քանակությունը կտրուկ իջել է, բայց նման խնդիր երբեւէ չի արձանագրվել»։ Նա առավել հնարավոր վարկած է համարում պայթուցիկ միջոցների կիրառմամբ ձկան որսի կազմակերպումը՝ գտնելով, որ հարցը նաեւ իրավական դաշտում պիտի դիտարկվի։ Իսկ ոստիկանությունը բացառում է պայթուցիկի «օգտագործման» հանգամանքը, որովհետեւ նախաքննության ընթացքում ընդհանրապես որեւէ հետք չի հայտնաբերվել։
Ուսումնասիրություններն ու քննարկումներն իրեղեն փաստի վերաբերյալ շարունակվում են, եւ հանձնաժողովը չի շտապում վերջին եզրակացություններն անել։ Քանի որ ջրամբարի ափին շուրջ 9 հազար ձկան կորուստ է հաշվարկվել, մտահոգություն կար, թե որոշ քանակություն, հնարավոր է, վաճառքի հանվի շուկայում։ Ինչպես տեղեկացրել են սննդամթերքի անվտանգության պետական ծառայությունից, հաշվի առնելով վարակի վտանգը՝ համապատասխան կառույցի կողմից հնարավոր բոլոր քայլերը ձեռնարկվել են այն կանխարգելելու համար։ Տեղամասի անասնաբուժական կայանի աշխատողների կողմից տարածքը լիովին ախտահանվել է, սատկած ձկները այրվել են, ոչնչացվել։


Ստեփանակերտ





26-10-2019