-
Ադրբեջանի վախերը․ Բաքվում պատրաստվում են Հայաստանի նախիջեւանյան արշավին
ՆԱԻՐԱ ՀԱՅՐՈՒՄՅԱՆ, Մեկնաբան
15.07.2020
Հայ-ադրբեջանական սահմանին իրադարձությունները տագնապալի տրամադրություններ են առաջացրել Ադրբեջանում, որտեղ լրատվամիջոցներում ու սոցցանցերում չեն թաքցնում անհանգստությունը։ Եթե կենցաղային մակարդակում մարդիկ մտահոգ են, որ հարկ է լինելու թողնել բնակավայրերը եւ փախստական դառնալ, ապա փորձագետներն ու քաղաքական գործիչներն ավելի խորն են փորում։ Բոլորը հասկանում են, որ տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական տեղաշարժեր են սպասվում՝ ավարտվում են 100 տարվա ռուս-թուրքական պայմանագրերը, նավթային դարաշրջանն ավարտվում է, ԱՄՆ-ը եւ Չինաստանը դառնում են նոր բեւեռները։ Այս ֆոնին Թուրքիան ու նրա արբանյակ Ադրբեջանն ավելի ագրեսիվ են փորձում ջրի երեսին մնալ ու պահպանել ամբողջը՝ գոնե մասը կորցնելով։
Հուլիսի 12-ի միջադեպից անմիջապես հետո Ադրբեջանում սկսեցին խոսել, որ հայերի հաջորդ թիրախը Նախիջեւանն է լինելու։ Ընդ որում, Բաքվում հիանալի հասկանում են Նախիջեւանի պատկանելության իրավական հիմքերի փխրունությունը, այդ պատճառով էլ դրա պաշտպանության հարցում հույս են դնում Թուրքիայի վրա։ «Հայերն ահա այսպիսի խաղ են անում կրակի հետ՝ փորձելով սադրել Ադրբեջանին «անհամաչափ» պատասխան տալու, ընդ որում, Նախիջեւանի ուղղության դեպքում Կարսի պայմանագրի հիման վրա, գործին կարող է միջամտել Թուրքիան», – գրում է ադրբեջանցի վերլուծաբանը։
Ռուս փորձագետ Ստանիլսավ Տարասովը չի բացառում, որ «նոր միջադեպ կարող է տեղի ունենալ հայ-ադրբեջանական սահմանի այլ կետում՝ Նախիջեւանի շրջանում, որտեղ Ադրբեջանի զինված ուժերը բերվել են բարձր մարտական պատրաստվածության վիճակի»։ Նա նկատում է, որ Բաքուն ու Երեւանն այս ուղղությամբ քայլեր են արել միմյանց ընդառաջ՝ «բանակցային օրակարգից հանել են Վիեննայի ու Սանկտ Պետերբուրգի համաձայնությունները, որոնցով նախատեսվում է հակամարտող կողմերի շփման գծին մոնիտորինգի մեխանիզմների ներդրում, ինչպես նաեւ բովանդակազրկել են հակամարտության կարգավորման հիմնական սկզբունքները»։
Բաքվում վախենում են Նախիջեւանում Թուրքիայի եւ Ռուսաստանի բախումից, որի հետեւանքով այդ երկրները կարող են չերկարացնել 1921 թվականի Կարսի պայմանագիրը։ Դա կարող է հանգեցնել Ադրբեջանի համար ոչ միայն Նախիջեւանի, այլ նաեւ ադրբեջանական պետության գոյության իրավական հիմքերի կորստին։
Ահա թե ինչու է Ադրբեջանի նախագահի օգնական Հիքմեթ Հաջիեւն ասում, որ ՀԱՊԿ-ը «ղարաբաղյան հակամարտությանը մասնակցելու որեւէ մանդատ չունի»։ Ի՞նչ կապ ունի ղարաբաղյան հակամարտությունը, եթե բախումները տեղի են ունենում Հայաստանի ու Ադրբեջանի սահմանին։ Բաքվում կարծու՞մ են, որ այդ սահմանը նույնքան վիճելի է, որքան Արցախի հետ շփման գիծը։
Բաքվում վախենում են, որ հայերը ռուսների հետ կպայմանավորվեն ու Նախիջեւանում կանեն այն, ինչ Արցախում։ «Հայաստանն իր ժամանակակից պատմության որոշ դրվագներ կարող է կրկնել, բայց դա հաստատ տարածքային գրավում չի լինի եւ ոչ էլ 366-րդ գնդի ժամանակների տեխնոլոգիա», – գրում է ադրբեջանցի վերլուծաբանը։ Հիշեցնենք, որչ 366-րդ գունդը տեղակայված էր Ստեփանակերտում, իսկ 1990 թվականի օգոստոսին հայ աշխարհազորայինները կարողացան վերցնել գնդի ողջ զինանոցը՝ թույլ տալով ռուս զինվորականներին բարեհաջող հեռանալ Ղարաբաղից։ 366-րդ գնդի համար «մարտեր» չեն եղել, եւ Բաքվում վախենում են, որ մարտեր չեն լինի նաեւ Գյումրիի բազայի համար։Comment
-
Նախիջեւանը դրվել է աճուրդի. Հայաստանի արժեթղթերը
ՀԱԿՈԲ ԲԱԴԱԼՅԱՆ, Մեկնաբան
22.07.2020
Բրիտանական BBC-ն որոշել է անդրադառնալ Նախիջեւանին եւ «բացահայտել» այն, ըստ լրագրողի՝ ապշեցուիչ մաքրությունից մինչեւ կամային ինքնաբավություն: Լրագրողը հիշատակում է, որ Նախիջեւանն Ադրբեջանի ենթակայության անկլավ է, որը սահմանակից է Իրանին, Թուրքիային, Հայաստանին եւ չունի ելք դեպի ծով: Ընդ որում, BBC-ի նյութում կա մի քանի խիստ հետաքրքիր դետալ: Մասնավորապես, նա խոսում է օրինակ «ինքնավար հանրապետության՝ ԽՍՀՄ-ից անկախանալու» մասին: Հետո դիտարկում, որ Նախիջեւանը շրջափակված էր եւ միայն Թուրքիայի հետ նեղ միջանցքը թույլ տվեց չսովահարվել:
Դա արդեն խիստ ուշագրավ է, հաշվի առնելով այն, որ Նախիջեւանը ահռելի սահման ունի Իրանի հետ, եւ կարծես թե Իրանի հետ Նախիջեւանը չունի խնդիր, հետեւաբար անգամ Թուրքիայի հետ բարակ անցքի բացակայությունն անգամ չպետք է թույլ տար, որ Նախիջեւանը սովահարվեր՝ Իրանը կօգներ, եւ իրականում օգնել է:
Ուրեմն, ինչու՞ է բրիտանական հեղինակավոր լրատվամիջոցի թղթակիցը մոռանում Իրանի մասին: Բաքվի՞ց են այդպես պատվիրել: Ընդհանրապես, BBC-ին կհետաքրքրե՞ր Նախիջեւանի «բացահայտումը», եթե օրինակ խնդրանք չլիներ Բաքվից:
Հնարավոր է իհարկե թե մեկը, թե մյուսը, որովհետեւ Բաքուն ներկայում մի կողմից ստիպված է պաշտպանել իր «իրավունքը» Նախիջեւանում եւ հիշեցնել այդ մասին տարբեր առիթներով, մյուս կողմից Նախիջեւանի հանդեպ միջազգային հետաքրքրությունն էլ կարող է պայմանավորված լինել գործնականում նույն մոտիվով կամ պատճառով, ինչով պայմանավորված է Բաքվի, մասնավորապես Ալիեւի կամ նախիջեւանյան դեռեւս իշխող կլանի մտահոգությունը՝ ընթանում է բավական թեժ պայքար Բաքվի իշխանության՝ ներառյալ հնարավոր մասնատումը, եւ Նախիջեւանի համար: Ընդ որում, այդ պայքարում դիտարկվում է թերեւս Բաքվի հարցը Նախիջեւանի հետ փոխանակելու տարբերակը:
Թուրքիան ըստ ամենայնի դիտարկում է, որ Ադրբեջանի հարցում տանուլ է տալիս, ընդ որում զգալիորեն նաեւ Ալիեւի պատճառով: Անկարան ներկայում փորձում է Ադրբեջանի հարցում առեւտուր անել, նվազագույնը Նախիջեւանն ապահովելու համար, որովհետեւ այդ անկլավի հարցը նոր սրությամբ է ընդգծվելու, եթե Մոսկվան չվերահաստատի հավատարմությունը ռուս-թուրքական հակահայկական պայմանագրերին, որոնցով է սահմանվել նաեւ Նախիջեւանի ներկայիս կարգավիճակը:
Իսկ Մոսկվայի հրաժարումը անհավանական չէ, հաշվի առնելով այն, որ հայկական հարցը նոր եւ ավելի բարձր հարթություն է բերել ԱՄն, միաժամանակ հայկական հարցի հանդեպ հետաքրքրությունն է ընդլայնում Պեկինը: Մինչդեռ, նոր աշխարհակարգի ճարտարապետությունը գծող ամերիկա-չինական դիմակայությունը բերել է Թուրքիայի եւ Ռուսաստանի դիմակայության մինչեւ հայկական հարցին հասնելը: Բայց դա լինելու է անխուսափելի, եւ Էրդողանը պատրաստվում է դրան հատուկ կառույցով:
Ահա այդ իրավիճակում Թուրքիան այս փուլի համար միանգամայն հաջող տարբերակ կհամարի, եթե ապահովի Նախիջեւանի հանդեպ անվերապահ գերակայությունը: Թույլ կտա՞ դա Իրանը, օրինակ սահմանակից Թալիշստանի դիմաց:
BBC անդրադարձը վկայում է, որ Նախիջեւանը դրված է աշխարհքաղաքական աճուրդի, թեեւ հնարավոր է խոսել դա ամբողջ Ադրբեջանի կտրվածքով: Այդ առումով մասնակցության բոլոր իրավունքները պատկանում են Հայաստանին, այսպես ասած թղթով: Երեւանն անշուշտ պետք է դնի այդ թուղթն արժեթղթի վերածելու նպատակ, դուրս չմնալով այդ աճուրդից:Comment
-
Համաձայն չեմ, թե Թուրքիան պատրաստ է «կարմիր գծեր» հատել. Նրա ամենասուր արձագանքների թիվ մեկ հասցեատեր եմ համարում Ռուսաստանին և ոչ թե ՀՀ-ին- 2020-07-22
«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ՄԱՀՀԻ փորձագետ, թուրքագետ Հայկ Գաբրիելյանը։
– Պարոն Գաբրիելյան, մենք այսօր Թուրքիայից պաշտպանվելու համար ունենք ռուս-հայկական զորամիավորում, որի կազմի մեջ են մի քանի հազար ռուս զինվորներ՝ մոտ 4,5 հազար Գյումրիում տեղակայված զորամասում, և 0 զինվոր հայկական կողմից: Մենք Թուրքիայի սահմանի վրա Հայաստանը պաշտպանող որևէ ուժ չունենք և փաստորեն ողջ հույսը դրել ենք Ռուսաստանի վրա: Արդյոք դա իր մեջ վտանգներ չի՞ պարունակում։
– Նախևառաջ ես կողմնակից եմ Հայաստան-Ռուսաստան հարաբերությունների զարգացմանը (անկախ նրանից, թե տվյալ պահին ով է Ռուսաստանի և նաև Հայաստանի ղեկին), Հայաստան-Ռուսաստան հնարավորինս հավասար հարաբերություններին, Ռուսաստանի կողմից Հայաստանի նկատմամբ իսկապես դաշնակցային վերաբերմունքին։ Իհարկե, ցանկալի կլիներ, եթե ՀՀ բոլոր պետական սահմանները հսկեր հենց հայ սահմանապահը, այստեղ խնդիրը Ռուսաստանը չէ, ես նույնը կասեի, եթե, ասենք, Հայաստան-Թուրքիա սահմանին կանգնած լիներ ամերիկացի կամ չինացի սահմանապահը։ Խնդիրը գլխավորապես կապված է երկրի ինքնիշխանության, հեղինակության հետ։
Մյուս կողմից՝ մենք չենք կարող հաշվի չառնել, թե ինչ տարածաշրջանում ենք գտնվում, ինչպիսի հարևաններ ունենք այս պահին։ Եվ այնուամենայնիվ, ես կցանկանայի, որ ժամանակի ընթացքում, երբ իրավիճակը փոխվի դեպի լավը (ասենք, եթե Թուրքիայի հետագա ղեկավարներն իսկապես որդեգրեն ժողովրդավարական կուրս, և Թուրքիան դառնա ԵՄ անդամ), ապա մենք աստիճանաբար, անցնցում մեր ձեռքը վերցնենք մեր սահմանների պահպանումը։
Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանի կողմից Թուրքիայի հետ մեր սահմանը հսկելու ռիսկերին, ապա ռիսկեր իհարկե կան՝ այն առումով, որ ռուս սահմանապահի գործողության պատասխանատվությունն ընկնում է ոչ թե ՌԴ-ի, այլ ՀՀ-ի ուսերին։ Ներկայացնեմ 1 օրինակ. 7 տարի առաջ այս օրերին՝ 2013թ. հուլիսի վերջին, Հայաստան-Թուրքիա սահմանին սպանվել էր սահմանախախտ մի թուրք հովիվ, ով թուրքական կողմի բնորոշմամբ՝ «փորձել էր անզեն սահմանը հատել ոչխարին հետ բերելու համար»: Ի դեպ, երբ այս կապակցությամբ հայկական լրատվամիջոցները դիմել էին ՀՀ Ազգային անվտանգության ծառայությանը, վերջինիս լրատվական ծառայությունը հաղորդել էր, որ անհրաժեշտ մեկնաբանությունների համար անհրաժեշտ է դիմել Հայաստանում Ռուսաստանի Դաշնության Անվտանգության դաշնային ծառայություն: Արդյունքը եղավ այն, որ Թուրքիան բողոքի նոտա հղեց ՀՀ-ին և ոչ թե ՌԴ-ին՝ ՀՀ-ին մեղադրելով «անհամաչափ ուժ կիրառելու համար» և պարզաբանում պահանջելով միջադեպի համար (երկկողմ դիվանագիտական հարաբերությունների բացակայության պատճառով բողոքի նոտան փոխանցվել էր Վրաստանում Թուրքիայի դեսպանության միջոցով): Թուրքական կողմը ՀՀ-ին նաև կոչ արեց «խելամտություն ցուցաբերել իր հետ հարաբերություններում»։
– Տավուշի դեպքերը ցույց տվեցին, որ Թուրքիան պատրաստ է կարմիր գծեր հատել։ Կա՞ անհրաժեշտություն ձևավորելու ինքնուրույն ներուժ Թուրքիայից պաշտպանվելու համար, որպեսզի այլ պետությունների քմահաճույքներից կախված չլինենք։
– Ես համակարծիք չեմ, թե Թուրքիան պատրաստ է «կարմիր գծեր» հատել։ Ճիշտ է, թեև Թուրքիան այդ դեպքերին արձագանքեց վերջին տարիների համար աննախադեպ կոշտ ձևով, սակայն դա ունի մի քանի պատճառ, և ինձ համար ոչ մի կերպ չի կարող ծառայել որպես ցուցիչ, թե նա կարող է հատել «կարմիր գիծ» (ինձ համար «կարմիր գիծ» հատելը Թուրքիայի կողմից Հայաստանի վրա ուղիղ ռազմական հարձակում սկսելն է)։ Թուրքիայի սուր արձագանքը մեծապես կապված էր այն բանի հետ, որ ի տարբերություն Ապրիլյանի թեժացման՝ Ադրբեջանն այս անգամ ունեցավ դիրքային, տարածքային կորուստներ, և հասկանալի է, որ այս պատճառով Թուրքիան պետք է կոշտացներ տոնը։
Բացի այդ, վերջին տարիներին շեշտակի աճել է Ադրբեջանի կարևորությունը Թուրքիայի համար՝ ընդ որում, ամենատարբեր պատճառներով (գազային, վիզային, առևտրային, երկաթուղային և այլն)։ Թուրքիան ամենաէժան գնով գազը գնում է հենց Ադրբեջանից, նախորդ տարի գրեթե 30 տոկոսով մեծացրել է ադրբեջանական գազի ներկրումը, ինչի շնորհիվ Ադրբեջանը նախորդ տարի դարձել է Թուրքիայի երկրորդ խոշոր գազամատակարարը՝ առաջ անցնելով Իրանից, իսկ այս տարի՝ արդեն խոշորագույն գազամատակարարը՝ առաջ անցնելով Ռուսաստանից։ Սա նշանակում է, որ որքան Թուրքիայի համար աճում է Ադրբեջանի կարևորությունը, այնքան Թուրքիան զգայուն է դառնում Ադրբեջանի հետ կապված հարցերում։ Եվ խոսքն այստեղ բնականաբար «մեկ ազգ, երկու պետություն» անվանումը ստացած բլեֆի մասին չէ, խոսքն Ադրբեջանում Թուրքիայի ունեցած տնտեսական խոշոր շահերի մասին է։
Հենց այդ պատճառով էլ Թուրքիայի ամենասուր արձագանքների թիվ մեկ հասցեատեր եմ համարում Ռուսաստանին և ոչ թե ՀՀ-ին։ Թուրքիայում մտավախություն ունեն, որ Ռուսաստանը կփորձի պատժել Ադրբեջանին և այդպիսով նաև վնասել հենց իրեն, քանի որ ադրբեջանական գազի մատակարարումները գրեթե չեզոքացրել են Թուրքիայի վրա Ռուսաստանի երբեմնի գազային խոշոր լծակը. Ռուսաստանը, որը տարիներ շարունակ ապահովում էր Թուրքիայի գազային կարիքների 55-60 տոկոսը, այժմ նրա ցուցանիշը նվազել է անգամ 10 տոկոսից։ Բացի այդ, հոկտեմբերից մեկնարկելու են Թուրքիայի տարածքով ադրբեջանական գազի մատակարարումները Եվրոպային, և դա որոշակի հարված կլինի Ռուսաստանի գազային դիրքերին արդեն նաև Եվրոպայում։ Այլ կերպ ասած՝ իր բավական կոշտ հայտարարություններով Թուրքիան Ռուսաստանին հասկացնում է, որ պատրաստ է պայքարել Ադրբեջանում ունեցած իր տնտեսական շահերը պահպանելու համար։
Կա մեկ կարևոր գործոն ևս, թե ինչու են Թուրքիայի ներկայիս իշխանություններն արձագանքում այսքան սուր։ Այսպես կոչված՝ «Նոր Թուրքիայի» իշխանությունները նախկինում հեգնել, որոշակի պլանում նաև ծաղրել են «Հին Թուրքիայի» իշխանություններին՝ հայտարարելով, որ 1990-ականների Թուրքիան թույլ էր, ինչի համար էլ չկարողացավ կանխել «Ղարաբաղի օկուպացիան»։ Միևնույն ժամանակ նրանք հայտարարում են, թե իրենց «Նոր Թուրքիան» ամենաուժեղն է վերջին 300 տարվա կտրվածքով, և փաստորեն պետք է փորձեին ապացուցել իրենց այդ խոսքերը նաև գործով, ինչը մենք դեռ չենք տեսնում։ Այս գործոնը չպետք է թերագնահատել, քանի որ հարցն առնչվում է Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Էրդողանի իմիջին։
Եվ վերջապես՝ նկատենք, որ Թուրքիան 2010թ. ռազմական փոխօգնության մասին պայմանագիր է կնքել Ադրբեջանի հետ, որի 3-րդ հոդվածը նախատեսում է երկու երկրների միջև սերտ համագործակցություն պաշտպանական ու ռազմատեխնիկական համագործակցության ոլորտում։ Սակայն առավել կարևոր է 2-րդ հոդվածը, որում նշված է հետևյալը. «Եթե կողմերից մեկը երրորդ երկրի կամ մի խումբ երկրների կողմից ենթարկվի զինված հարձակման ու ագրեսիայի, ապա կողմերը միմյանց օգնելու են բոլոր հնարավորությունների օգտագործմամբ»։
Այս համատեքստում հիշենք թուրքական կողմի սուր հայտարարությունները, որոնցում Հայաստանը մեղադրվում է «Ադրբեջանի հանդեպ ագրեսիա իրականացնելու» մեջ։ Ստացվում է, որ Թուրքիան չի կատարում իր պայմանագրային պարտավորությունները կամ կատարում է միայն 3-րդ հոդվածը, մինչդեռ Ադրբեջանի համար շատ ավելի ցանկալի 2-րդ հոդվածն այդպես էլ չիրագործվեց. եթե Թուրքիան իսկապես կատարեր 2-րդ հոդվածով իր պարտավորությունները, ապա դա կդառնար իմ մատնանշած «կարմիր գծի» հատում։
Իսկ ընդհանուր առմամբ ես բնականաբար կողմ եմ ՀՀ-ի տևական, անխափան, բազմակողմ զարգացմանը, ինչը երկիրը կդարձնի առավել պաշտպանված, կդարձնի նաև տարածաշրջանային լուրջ խաղացող (նաև ջրային գործոնի զարգացմամբ) և հնարավորինս զերծ կպահի օտար ուժերի քմահաճույքներից։
– Կարծում եք՝ հնարավո՞ր է, որ Հայաստանը ունենա ինքնուրույն լիարժեք պաշտպանություն ոչ միայն Ադրբեջանից, այլև Թուրքիայից պաշտպանվելու համար։ Ռուսաստանը այդ հարցում կլինի օժանդակող ուժ, բայց ոչ միակ և գլխավոր պաշտպանող ուժը:
– Ես ռազմական փորձագետ չեմ, բայց, ըստ իս, եթե մենք ունենանք բավական հզոր ռազմաօդային ուժեր, ապա դա լուրջ զսպիչ ուժ կդառնա ցանկացած հնարավոր ոտնձգության համար։ Ես այս համատեքստում առաջին հերթին խնդիրը տեսնում եմ օդում գերակշռություն ձեռք բերելու մեջ, և այդ հարցում իր ուրույն տեղն ունի նաև ՀՕՊ-ը, ՀՀՊ-ը, ՌԷՊ-ը և այլն, այսինքն՝ դա փոխկապակցված գործընթաց է։ Ամեն դեպքում ես առաջին հերթին կարևորում եմ ավիացիայի զարգացման դերը և իհարկե սեփական ռազմարդյունաբերական համալիրի զարգացումը։ Ժամանակին մենք քիչ տաղանդներ չենք տվել աշխարհին այս համատեքստում, բնականաբար հիմա նրանք նույնպես կան, և նրանց մտքի արգասիքը արդեն ծառայում և ծառայելու է ՀՀ-ի զարգացմանն ու բարօրությանը։
Comment
-
azeris are complaining of major water shortages and ..."Iran helps Azerbaijan with providing water to its cities"
Time for us to build the Areni Dam!
Comment
-
Կլինի՞ անակնկալ թուրք-ադրբեջանական զորավարժությանը. Սևրը հանգիստ չի տալիս Թուրքիային- 2020-07-28
- Հեղինակ՝ Արամ Ամատունի
Բաքուն հայտարարել է թուրք-ադրբեջանական խոշոր զորավարժության մասին, որը մեկնարկելու է հուլիսի 29-ին և շարունակվելու է մինչև օգոստոսի 10-ը: Զորավարժությունը, ըստ հայտարարության, պլանային է: Այն ներառելու է թե՛ ցամաքային, թե՛ ռազմաօդային ուժեր և ՀՕՊ համակարգ, ներառյալ թուրքական այդ ստորաբաժանումները:
Զորավարժությունը ներառելու է նաև Նախիջևանի տարածքը: Թուրք-ադրբեջանական զորավարժությունն, անշուշտ, առավել քան ուշադրություն է գրավում տավուշյան զարգացումների և դրանում ռեգիոնալ քաղաքական, աշխարհաքաղաքական ընդգծված համատեքստի ֆոնին, մասնավորապես ռուս-թուրքական հարաբերության խնդրով:
Այդ ամենով հանդերձ, խորհրդանշական է նաև ժամկետը: Զորավարժության ավարտի օրը՝ օգոստոսի 10-ին լրանում է Սևրի պայմանագրի 100-ամյակը: ԱՄՆ արբիտրաժությամբ իրականացվելու էր հայ-թուրքական սահմանագծում՝ ընդհանուր առմամբ 160 հազար քմ Հայաստանով, որն ունենալու էր ելք դեպի ծով: Դաշնագիրն, իհարկե, մնաց թղթի վրա, իսկ դրա փոխարեն մեկ տարի անց եղավ «ռուս-թուրքական պայմանագրերի Հայաստանը», բազմակի անգամ փոքր և իրավազուրկ: 1921 թվականին քեմալական Թուրքիան և բոլշևիկյան Ռուսաստանը կնքեցին դե ֆակտո հայկական գործոնը խեղդելու մասին ռուս-թուրքական՝ Մոսկվայի և Կարսի պայմանագրերը, որոնք էլ ձևավորեցին ռեգիոնը: Հաջորդ տարի լրանում է այդ պայմանագրերի 100-րդ տարելիցը: Ինչ-որ իմաստով խորհրդանշականորեն, ներկայումս ռեգիոնալ քաղաքականության շրջանակում՝ նոր աշխարհակարգի ձևավորման լայն գործընթացի համատեքստում ռեգիոնում երկու պայմանագրերի «տրամաբանության» պայքարն է: Ռեգիոնը կամ մնում է ռուս-թուրքական հակահայկական պայմանագրերի տրամաբանության ներքո, ինչն, ըստ էության, նշանակելու է անընդհատ խորացող ճգնաժամ, կամ այն անցում է կատարում իրողությունների՝ Սևրի դաշնագրի տրամաբանություն: Խոսքն այն մասին չէ, որ հանկարծ կամ կտրուկ իրականություն է դառնում Սևրը: Հարցն այն է, թե ինչ տրամաբանությամբ են դիրքավորվում ռեգիոնալ տերությունները: Իսկ ռուս-թուրքական հակահայկական պայմանագրերի տրամաբանությունը ճգնաժամային է, որովհետև Հայաստանը արցախյան հաղթանակով պատռել է դրանք:
Հայաստանի արցախյան հաղթանակը Սևրի դաշնագրի «տրամաբանության» հաղթանակն է: Մյուս կողմից, ռեգիոնալ անվտանգային համակարգում երկու առանցքային դեր ունեցող երկրներ՝ Ռուսաստանը և Թուրքիան գտնվում են ռուս-թուրքական պայմանագրերի «տրամաբանության դաշտում»: Ներկայիս վիճակում առերևույթ կայունության ու խաղաղության սպառնալիքը միայն Ադրբեջանն ու Թուրքիան են, սակայն խորքային առումով այդ սպառնալիքի պատասխանատուն են հակահայկական պայմանագրի երկու կողմերը: Արդյո՞ք Թուրքիան խորհրդանշական նկատառումով է համատեղ զորավարժության ավարտի օր ընտրել Սևրի 100-ամյակը: Բարդ է ասել, թեև Սուրբ Սոֆիան վկայում է, որ Էրդողանի համար խորհրդանիշները, այն էլ առավել ևս պատմա-քաղաքական բնույթի, ունեն մեծ նշանակություն: Առավել ևս՝ հայկական հարցն Էրդողանին հանգիստ չի տալիս: Ունի՞ Հայաստանը օգոստոսի 10-ի համար իր խորհրդանշական-քաղաքական անակնկալը: Ի զորո՞ւ է Ռուսաստանը թողնել ռուս-թուրքական հակահայկական պայմանագրերն ու օգոստոսի 10-ին «միանալ Սևրի դաշնագրի» տրամաբանությանը:
Համենայնդեպս, Թուրքիան կասկածներ ունի, ինչով էլ պայմանավորված են հիբրիդային սպառնալիքները: Ընդ որում, այդ իմաստով բավականին երկիմաստ վիճակ է, որովհետև Անկարան Կրեմլին պայմանագրի դաշտում պահելու համար մի կողմից ճնշում է բանեցնում Մոսկվայի վրա՝ սպառնալով ռեգիոնին, մյուս կողմից, որքան ուժգնացնում է սպառնալիքը, այդքան խստացնում Ռուսաստանի առերեսումը հայերի հանդեպ և բարդացնում պայմանագրի վերհաստատումը: Փակուղում են երկուստեք, որից ելք չէ, թերևս, միակ գործիքը, որ թե՛ Ռուսաստանի, թե՛ Անկարայի ավանդական լուծումն է՝ ռեգիոնալ պատերազմը: Կովկասում այն լուծում չէ նրանցից որևէ մեկի համար, և դա լավ գիտեն երկուսն էլ:
Comment
-
Originally posted by Azad View Postazeris are complaining of major water shortages and ..."Iran helps Azerbaijan with providing water to its cities"
Time for us to build the Areni Dam!
Azerbaijan villagers plead for water as vital river dries up
"Banka (Azerbaijan) (AFP) - The village of Banka in Azerbaijan should have plentiful supplies of water as it lies beside one of the country's mightiest rivers, the Kura.
But the river has shallowed dramatically this summer and has become contaminated with salty seawater, in what experts warn is an unfolding ecological disaster.
"Our animals are dying. We don't get water in time," said farmer Maryam Hasanova, as she waited for a truck to deliver water."
Close to the delta where Banka is located, the river's current has slowed down so much that saltwater from the Caspian is flowing upstream.
Comment
-
Chronology of the Forcible Deportation of Soviet Armenians in 1939-1949
June 18, 2019
In 1939, by the order of the Soviet government, tens of thousands of Armenians from the Azerbaijani SSR (from Baku, Gandzak, Shushi, Kazakh, Shamkhor, Zakatala, Sheki, Shamakhi), as well as from the Nakhichevan Autonomous Republic (Jugha, Agulis, Ordubad, Sadarak, Shahbuz, etc.) were forcibly deported to Kazakhstan.
Five years later, on May 29, 1944, the Commissar of Internal Affairs Lavrentiy Beria in his letter to Stalin noted the need to deport Armenians, Greeks, and Bulgarians from Crimea.
Only a few days later, on June 2, 1944, the deputy of Beria Serov reported to the People’s Commissar on the successful implementation of this “operation”, as a result of which tens of thousands of Greeks and Bulgarians and 20 thousand Armenians, whose ancestors had lived for centuries on the Crimean Peninsula, were deported.
It should be noted that the ancestors of great artist Ivan Aivazovsky have descended from Crimea.
On June 28, 1944, by the Number 00183 order of the USSR Minister of State Security, all those Soviet citizens (mainly Armenians) who had previously had Turkish (Ottoman), Persian, Bulgarian, Greek, or Romanian citizenship were deported to Central Asia from the Armenian, Georgian, Azerbaijani SSRs, and also from the entire Black Sea region.
In addition, all those Armenians who had previously been members of three traditional Armenian parties, mostly dashnaks, and a few ramkavars (formerly members of the Hunchakian and Armenakan parties) were also exiled along with their families.
In 1945-1947, about 6 thousand Armenians were deported from Western Ukraine (mainly from Lviv and Galicia) to Poland, mostly supporters of the Armenian Catholic Church.
In 1948-1949, tens of thousands of Armenians, both indigenous and repatriates, were exiled from Soviet Armenia and the southern regions of the USSR to the Altai Territory. At night, old people and babies, women and children, the sick and disabled, in light summer clothes were forcibly deported to cold Siberia and placed in special settlements with restrictions on movement and rights. Their property was confiscated as well.
The most massive deportations took place from 12 to 16 June 1949. The largest number of deportees was recorded on the night of June 13-14. Due to this, June 14 is considered to be the Day of the Repressed Armenians.
Unfortunately, only a few people remember this.
Tigran A. Karapetyan
Comment
Tweet
Comment