Regional geopolitics

[Vrej1915]

Re: Regional geopolitics

10.12.2012
ԷՆԵՐԳԵՏԻԿ ԳՈՐԾՈՆԻ ԴԵՐԸ ՂԱՐԱԲԱՂՅԱՆ ՀԱԿԱՄԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ. ՆՈՐ ՎԵՐԻՄԱՍՏԱՎՈՐՈ՞ՒՄ

http://www.noravank.am/arm/articles/detail.php?ELEMENT_ID=6783

Կովկասի ինստիտուտի քաղաքական հետազոտությունների դեպարտամենտի ղեկավար, պ.գ.թ.
Դեռ Ղարաբաղյան հակամարտության ակտիվ ռազմական փուլի ավարտման շրջանում՝ 1994թ., հանգուցյալ Հեյդար Ալիևը, պատրաստվելով արևմտյան նավթային ընկերությունների հետ ստորագրել «դարի պայմանագիրը» Կասպից ծովի ադրբեջանական հատվածում ածխաջրածնային ռեսուրսների յուրացման վերաբերյալ, իր շրջապատում քանիցս հույս է հայտնել, թե այդ գործոնն ամենաէական դերն է խաղալու Ղարաբաղյան հակամարտության շուրջ գործընթացների զարգացման գործում՝ Ադրբեջանի համար շահավետ ուղղությամբ։ Ներկայում 1990-ականների համեմատ իրավիճակը շատ չի փոխվել։ Այսօրվա դրությամբ Ադրբեջանի հիմնական ֆինանսատնտեսական, ինչպես նաև մասամբ՝ աշխարհաքաղաքական ռեսուրսը Ղարաբաղյան հիմնախնդրում իր քաղաքականությունն իրականացնելու համար շարունակում են մնալ կասպյան էներգառեսուրսների արդյունահանումից (նավթ և գազ) ստացվող զգալի եկամուտները։

Նավթադոլարները Ադրբեջանի ռազմաքաղաքական ղեկավարությանը հույս են ներշնչում՝ հասնելու արմատական գերազանցության ռազմատեխնիկական և սպառազինության մրցավազքի ակտիվացման ոլորտում, ֆինանսավորելու խոշոր տարածաշրջանային նախագծեր՝ շրջանցելով Հայաստանը, իրականացնելու ներդրումներ կամ նույնիսկ բացահայտ կոռուպցիոն ֆինանսական ներդրումներ երրորդ երկրներում, ձեռնարկելու այլ քայլեր՝ նպատակ ունենալով հասնել իր համար շահավետ փոփոխությունների Ղարաբաղյան հակամարտության շուրջ տեղի ունեցող գործընթացներում և ստիպել հայկական կողմերին միակողմանի զիջումների գնալ։ Միևնույն ժամանակ, նավթի գործոնը, ըստ պաշտոնական Բաքվի, նաև բարձրացնում է Ադրբեջանի աշխարհաքաղաքական նշանակալիությունը տարածաշրջանային և անգամ համաշխարհային դերակատարների հաշվարկներում։ Սակայն, ամենայն հավանականությամբ, նավթագազային գործոնի դերն Ադրբեջանի ղարաբաղյան ռազմավարությունում միջնաժամկետ հեռանկարում կարող է էապես խարխլվել։

Մի քանի տարի առաջ մենք արդեն անդրադարձել ենք Ղարաբաղյան հակամարտությունում նավթային գործոնի դերի խնդրին1։ Սակայն վերջին զարգացումները՝ կապված ադրբեջանական նավթի արդյունահանման ծավալների զգալի նվազման (մինչ այդ հայտարարված թվերի ու ժամկետների համեմատ), ինչպես նաև ադրբեջանական գազի արդյունահանման հիմնական՝ երկրորդ փուլի գործարկման ժամկետի տեղափոխման հետ, սույն խնդրի որոշակի վերիմաստավորում են պահանջում արդեն նոր իրողություններում։

2012թ. հոկտեմբերի 10-ին Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը կառավարության նիստի ժամանակ խիստ քննադատության է ենթարկել ադրբեջանական գլխավոր նավթավայրի՝ Ազերի-Չրաղ-Գյունեշլիի (ԱՉԳ) մշակման օպերատորին՝ Ադրբեջանի միջազգային գործառնական ընկերությանը (ԱՄԳԸ)՝ British Petroleum-ի գլխավորությամբ։ Ադրբեջանի նախագահի խոսքով՝ կոնսորցիումի թույլ տված կոպիտ սխալների պատճառով վերջին տարիներին նավթի արդյունահանումն այս հանքավայրում էապես կրճատվել է, ինչի արդյունքում Ադրբեջանը ավելի քան $8 մլրդ-ի պակաս եկամուտ է ստացել2։ Նավթի արդյունահանումը Կասպիայի ադրբեջանական հատվածում արդեն երկրորդ տարին անընդմեջ նվազում է (սկսած 2010-ից), սակայն առաջին անգամ Ադրբեջանի բարձրագույն ղեկավարությունն այդքան խիստ արձագանքեց այդ միտմանը։ Փաստը, որ հաջորդ տարի Ադրբեջանում հերթական նախագահական ընտրություններն են սպասվում՝ երրորդ ժամկետին գնացող Իլհամ Ալիևի գրեթե անայլընտրանք մասնակցությամբ, հավելյալ ինտրիգ է մտցնում սույն իրավիճակի մեջ։ Մեր կարծիքով՝ նավթագազային եկամուտների էական նվազման գործոնը բավական լուրջ կերպով կանդրադառնա նաև Ադրբեջանի ֆինանսատնտեսական դրության և քաղաքական կայունության հեռանկարների վրա, ինչը գլխավորապես հիմնվում է ադրբեջանական նավթի և գազի արտահանումից ստացվող փողերի վրա։

Կասպյան ծովի ադրբեջանական հատվածի նավթի և գազի պաշարների ամփոփ գնահատականները փոփոխվում են՝ կախված հետազոտողների քաղաքական հակումներից, և շատ դժվար է օբյեկտիվ պատկերացում կազմել Ադրբեջանի իրական ածխաջրածնային պոտենցիալի մասին։ Համենայնդեպս, հարկ է նշել, որ Կասպից ծովի ադրբեջանական ջրավազանի նավթի ու գազի պաշարները բավական զգալի են, թեև անսահմանափակ չեն։ Սակայն Ադրբեջանի՝ նավթագազային եկամուտների վրա հիմնված քաղաքականությունը լուրջ խնդիրների է բախվում։

Նախ՝ նավթն ու գազը արտահանող երկրների ոչ կայուն տնտեսական աճի, ոչ քաղաքական զարգացման գրավականը չեն, մանավանդ եթե այդ երկրները պետականաշինության ընդամենը փոքր փորձ ունեն և առաջին քայլերն են անում դեմոկրատիային անցման և քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտների ձևավորման ճանապարհին։ Պատահական չէ, որ գոյություն ունի «նավթային անեծք» տերմինը, որը բավական ճիշտ է բնորոշում տնտեսական, սոցիալական և քաղաքական խնդիրների ու դժվարությունների այն աստիճանը, որոնք ծագում են, երբ երկիրը հեղեղվում է բնական պաշարների վաճառքից ստացված դրամական հոսքով։ Այդ խնդիրները նավթարտահանող երկրների տնտեսական բարօրության ճակատի սև կողմն են։ Պատմությանը հայտնի են տասնյակ երկրների օրինակները, որոնց ճակատագրերում հարուստ բնական պաշարների (առաջին հերթին՝ նավթի և գազի) առկայությունը նենգ և անգամ ճակատագրական դեր է խաղացել՝ Նիգերիայից մինչև Մեքսիկա, Հաբսբուրգների իսպանական կայսրությունից (այս պարագայում՝ Ամերիկայում իսպանական գաղութների հանքավայրերից արդյունահանվող էժան արծաթը) մինչև ԽՍՀՄ։ Ադրբեջանի տնտեսության հիպերտրոֆիկ կախվածությունը էներգառեսուրսների իրացումից ստացվող եկամուտներից (որոնք ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն կազմում են, տարբեր գնահատականներով, բյուջեի մուտքերի 85 և արտահանման 92%-ը), լուրջ և խրոնիկական սպառնալիք է երկրի կայուն սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական զարգացման համար։

Մյուս կողմից՝ այժմ արդեն ակնհայտ է, որ նավթի ու գազի՝ ադրբեջանական ղեկավարության նախկինում հայտարարած ծավալներն էապես բարձրացված են եղել։ Մի շարք փորձագետների հաշվարկներով՝ Կասպից ծովի ադրբեջանական հատվածի ածխաջրածինների գլխավոր մշակողը՝ ԱՄԳԸ-ն, հավանաբար արդեն հասել է հիմնական նավթավայրից՝ ԱՉԳ-ից նավթարդյունահանման գագաթնակետին։ Ընդ որում՝ դա տեղի է ունեցել ոչ թե 2013-2015թթ., ինչպես մինչ այդ հայտարարում էր Ադրբեջանի կառավարությունը (ինչը չէր վիճարկվում ԱՄԳԸ գլխավոր օպերատոր, բրիտանական British Petroleum ընկերության կողմից), այլ 2010-ին։ Ներկայում նավթի արդյունահանումն Ադրբեջանում (հաշվի առնելով Ադրբեջանի պետական նավթային ընկերության՝ SOCAR-ի պաշարները) սահուն կնվազի տարեկան մոտավորապես 10%-ով (2010թ. ավելի քան 50 մլն և 2011թ. մոտ 45 մլն տ նավթի պաշարներից) ընդհուպ մինչև արդեն 2018-2019թթ. տարեկան մոտ 20 մլն տ արդյունահանման մակարդակը3։ ԱՄԳԸ-ն նախատեսում է որոշ չափով կայունացնել նավթարդյունահանման անկումը՝ ի հաշիվ 2013թ. վերջին-2014թ. սկզբին «Արևմտյան Չրաղ» նոր պլատֆորմի գործարկման՝ այն նույն տեղում, ինչ և ԱՉԳ-ն, բայց դրա ակտիվ գործարկման ժամկետը ընդամենը 4-5 տարի կլինի և թույլ կտա մինչև 2020թ. պահպանել այդ հանքավայրի արդյունաբերական մշակման նվազագույն մակարդակը։

Բնականաբար, Ադրբեջանն ունի նաև էներգառեսուրսների արդյունահանման հնարավորությունները մեծացնելու պոտենցիալ Շահ Դենիզ գազահանքի երկրորդ փուլի գործարկումից հետո։ Բայց լայնորեն գովազդված «Նաբուկկո» գազատարի (որը մինչ այդ դիտարկվում էր որպես ադրբեջանական գազը եվրոպական շուկա հասցնելու գլխավոր ենթակառուցվածքային նախագիծ) աննախանձելի ճակատագիրը ցույց է տալիս, որ Ադրբեջանում գազի հայտարարված պաշարները նույնպես էապես բարձրացված են եղել։ Գազի արտահանումից ստացվելիք պոտենցիալ եկամուտներն այս հանքավայրից ոչ մի կերպ չեն կարողանա փոխհատուցել նավթի արտահանումից ստացվող մուտքերի պակասող ծավալները։

Անգամ ամենալավատեսական գնահատականներով՝ Շահ Դենիզի երկրորդ փուլի արդյունաբերական մշակումն սկսելու դեպքում այս հանքավայրից գազի արտահանումը կարող է կազմել ոչ ավելի, քան տարեկան 8-10 մլրդ մ3։ Հաշվի առնելով գազի տեսականորեն առավելագույն հնարավոր գները՝ այս հանքավայրի մշակումից ստացվող եկամուտը կարող է կազմել տարեկան $4 մլրդ, ինչը չի կարող համեմատվել նավթից ստացվող եկամուտների հետ (տարեկան մոտ $15-20 մլրդ)։ Հիշեցնենք, որ ներկայում Ադրբեջանի արտահանած գազի շուկայական առավելագույն գինը վճարում է «Գազպրոմը»՝ մոտ $220-240 հազար մ3-ի համար, այն դեպքում, երբ Ադրբեջանը Թուրքիային և Վրաստանին գազը մատակարարում է զգալիորեն ցածր գնով։

Միևնույն ժամանակ, պետք է հաշվի առնել, որ 2017թ., երբ նախատեսվում է գազ մատակարարել Շահ Դենիզի երկրորդ փուլից (չի բացառվում, որ նախագիծը մինչև այդ ժամանակն այդպես էլ չիրագործվի), իրավիճակը գազի շուկայում կարող է էական ճշգրտումների ենթարկված լինել և որպես արդյունք՝ ադրբեջանական գազի գինը բավական ցածր կլինի։ Օրինակ, Թուրքիայի էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարար Թաներ Յըլդըզի խոսքով՝ արդեն 2013-2014թթ. թուրքական BOTAS էներգետիկ ընկերությունը մտադիր է Շահ Դենիզի (առաջին փուլ) գազը գնելու ժամանակ հրաժարվել «Take or Pay» սկզբունքից, ինչն ավելի արտոնյալ պայմաններ էր տալիս ադրբեջանական կողմի համար4։ Բացի այդ, 2017թ. եվրոպական շուկայում կարող են ի հայտ գալ հեղուկացված և թերթաքարային գազի նոր ծավալներ, ինչը նույնպես կարող է հանգեցնել գազի գների գլոբալ իջեցման։

Այսպիսով, թեև առաջիկա տարիներին նավթագազային գործոնը կպահպանի ֆինանսական և աշխարհաքաղաքական հիմնական ռեսուրսի իր դերը, որն Ադրբեջանի համար ապահովում է իր քաղաքականության իրագործումը Ղարաբաղյան հակամարտության հարցում, բայցևայնպես, դրա հնարավորություններն ու նշանակալիությունն աստիճանաբար կնվազեն։ Բնականաբար, դա չի կարող չանդրադառնալ Ղարաբաղյան հակամարտության հարցում պաշտոնական Բաքվի մոտեցումների վրա, որոնք, ամենայն հավանականությամբ, էական ճշգրտումների կենթարկվեն։ Ի դեպ, մեր կարծիքով՝ այս գործոնը կարող է ավելի մանրամասնորեն դրսևորվել արդեն առաջիկա երկու տարիներին, երբ ադրբեջանական գազի արդյունահանման անկման միտումն ավելի հստակորեն կուրվագծվի։

1 Сергей Минасян, Нефтяной фактор в карабахской стратегии Азербайджана: «ресурс» или «проклятие»?, http://www.noravank.am/rus/articles/...LEMENT_ID=2667, 25.04.2008.

2 «Алиев: Из-за грубых ошибок British Petroleum Азербайджан недополучил 8 млрд долларов», http://www.regnum.ru/news/1580138.html, 11.10.2012.

3 Rasizade, Alec, “Azerbaijan’s Chances in the Karabakh Conflict”, Harvard International Review, 18 January 2011, http://hir.harvard.edu/azerbaijans-c...akh-conflict?/

4 «Правила игры на газовом рынке меняются», Зеркало, http://www.zerkalo.az/2012/pravila-i...e-menyayutsya/, 24.10.2012.

«Գլոբուս» վերլուծական հանդես, թիվ 11, 2012

[Haykakan]

Re: Regional geopolitics

Here is some more interesting stuff for those who think that the armenian lobby is all powerfull

U.S. AMBASSADOR HEFFERN: 'ARMENIA IS A LONG TRIP TO NOWHERE'

http://hetq.am/eng/opinion/21636/us-ambassador-heffern-%E2%80%98armenia-is-a-long-trip-to-nowhere%E2%80%99.html

10:41, December 18, 2012

Dear Editor:

I attended the presentation by the US Ambassador to Armenia, John
Heffern, on December 13 at St. James Armenian Church in Watertown,
MA. Before his presentation, Ambassador Heffern shook hands with some
members of the audience. He approached a young boy who was sitting
with his mother. However, as the boy was busy playing a game on his
electronic gadget, he ignored Mr. Heffern's offer to shake hands.

The ambassador asked the mother if she had ever taken her son to
Armenia. "No", the mother replied.

The boy finally extended his arm, shook hands, and looked away
without ever making eye contact with Mr. Heffern. "You should take
him to Armenia," the ambassador told the mother. "It is a long trip,
on the way to nowhere."

Heffern then laughed and happened to walk towards me. I grabbed his
hand and said "Mr. Ambassador, Armenia maybe on the way to nowhere,
but it is certainly in the way of energy pipelines." He walked away
laughing.

I think that the ambassador is frustrated and angry that Armenia
is not dancing to the U.S. State Department's tune - for example,
by refusing to give away Artsakh (Karabagh) to Azerbaijan and by not
joining the Turkey-NATO sphere of influence. That is why he described
Armenia as "on the way to nowhere."

If one is astute and "reads between the lines," here is what Heffern
said or implied in his presentation that night:

- The U.S. will continue military assistance to Azerbaijan.

- The U.S. will do nothing to change the status quo of Turkey's border
closure until Turkey decides otherwise.

- The U.S. will not ask Georgia (a major U.S. aid recipient) to
facilitate trade routes for Armenia.

- The U.S will continue to exert pressure on Armenia until it stops
all trade with Iran, even as Turkey continues to do billions in trade
with Iran and spurn U.S. sanctions.

- The U.S. wants Armenia to spurn Russia and eventually join NATO
(even though the U.S. will never offer any security against Turkey
and pan-Turkism).

It is actually Ambassador Heffern and the U.S. State Department who
are on the road to nowhere.

Berge Jololian Watertown, MA

[Vrej1915]

Re: Regional geopolitics

Վաճառելով սեփական զավակների արյունը, նոր պատերազմից առաջ

Իգոր Մուրադյան
Մեկնաբանություն - Ուրբաթ, 21 Դեկտեմբերի 2012, 10:02

Սերժ Սարգսյանը, վերջապես, համարձակվեց հրապարակային պահանջներ ներկայացնել ՀԱՊԿ գործընկերներին, նրանց կողմից Ադրբեջանին կանոնավոր եւ զանգվածաբար զենք մատակարարելու «անհասկանալի» քաղաքականության մասով, եւ պահանջեց կողմնորոշվել՝ ով է իրականում նրանց դաշնակիցը: Ավելի շուտ, դա հնչեց այսպես՝ իսկ Հայաստանն արդյոք գործընկե՞ր է:
Ինչպես հայտնի է, ուղղափառ սլավոնական երկրները՝ Ռուսաստանը, Ուկրաինան եւ Բելոռուսը առաջատար են Ադրբեջանին զենք մատակարարելու հարցում: Ընդ որում, ռուսական փորձագիտական հանրությունը դա նվազագույնը նորմալ է համարում: Ուզում եմ ընդգծել, որ «նորմալ» բառը հնչում է անփոփոխ ու բազմիցս, տարբեր փորձագետների կողմից:
Նախկինում Ռուսաստանը փորձում էր այդ գործողությունները ներկայացնել որպես քաղաքական, ամեն կերպ փորձելով քողարկել մերկանտիլ շահերը: Սակայն, այսպես թե այնպես, ադրբեջանական փողի դիմաց առաջարկվում է հայկական արյունը: Պետք է վստահաբար սպասել, որ չնայած Գաբալայի կորստին, Ռուսաստանը կշարունակի զենքի մատակարարումները, քանի որ դա իսկապես բացառապես մերկանտիլ շահ է:
Իսկ ռուս-ադրբեջանական հարաբերություններում տապալումները (այդ թվում նաեւ Ռուսաստանի համար բավական նվաստացուցիչ հանգամանքներում) չեն հանգեցրել զենք մատակարարելուց հրաժարվելուն: Ռուսաստանն արդեն Ադրբեջանին մատակարարել է ժամանակակից ռազմական ուղղաթիռներ:
Այն ժամանակ նախագահ Մեդվեդեւի Երեւան կատարած այցի ժամանակ հայտնի դարձավ, որ Ռուսաստանը մտադիր է Ադրբեջանին մատակարարել c 300 համակարգեր, ինչն առաջացրեց օրինաչափ հարց՝ «կարո՞ղ էր արդյոք Հայաստանը դա կանխել»:
Հայաստանը բազմաթիվ սխալներ է գործել, սակայն ավելի շատ ոչ թե սխալներ, այլ հիմարություններ, կապված այն բանի հետ, որ հայկական ղեկավարությունը ամեն կերպ փորձում էր ձեռնամուխ չլինել Ռուսաստանի հետ քաղաքական հարաբերությունների:
Կարելի է ենթադրել, որ ներքաղաքական այսքան անկայուն իրավիճակում Մոսկվայի հետ քաղաքական հարաբերության մեջ մտնելու համարձակությունը դժվար է տրվել: Սակայն, ըստ ամենայնի, հայկական քաղաքական ղեկավարությունը հայտնվել է արտաքին քաղաքական վերահաս աղետի առաջ, ինչը կապված է Ռուսաստանի սպեկուլյատիվ փորձերի հետ՝ Հայաստանին փաստացի զրկել արտաքին քաղաքականություն վարելու ցանկությունից ու հնարավորությունից: Նման պայմաններում, ցանկացած իշխող ռեժիմ զրկվում է իշխանությունից, չխոսելով արդեն առավել սկզբունքային վնասներից:
Սակայն, տվյալ դեպքում խոսքը պաշտոնական քաղաքականության այս կամ այն տեղաշարժերի մասին չէ: Հայ հասարակությունը՝ քաղաքական գործիչները, պատգամավորները, փորձագետները, բիզնեսմենները, մամուլը, կոշկակարները, բաղնիսպաններն ու խորոված անողները եւ մնացած հեղինակները երկար տարիների ընթացքում այդպես էլ չհայտնեցին իրենց դիրքորոշումն այդ կապակցությամբ:
Տպավորություն է, որ այս մարդիկ, որ հպարտ ու բարձրաձայն հայտարարում են ազգային շահերի, հնարավոր սպառնալիքների եւ այլ հիմարությունների մասին, չցանկացան գոնե ակնարկել Ռուսաստանի բացահայտ դավաճանական վերաբերմունքի մասին: Գործնականում, դա նշվում էր միայն Լրագիր կայքում եւ Գոլոս Արմենիի թերթում: Հայ հասարակության տվյալ անբարո դիրքը պայմանավորված է բացառապես էգոիստական շահերով: Փաստացի, դրանով հայերը հավանություն են տվել Ռուսաստանի տվյալ քաղաքականությանը, այդպիսով վաճառելով սեփական զավակների արյունը, որոնք պետք է պաշտպանեն հայրենիքը առաջիկա պատերազմում:
Ներկայում, չնայած բազմաթիվ հայտարարություններին ու հռչակված մտադրություններին, ՀԱՊԿ-ը, փաստացի, գոյություն չունի, համենայնդեպս տապալվել է նախագիծը, որն այնուամենայնիվ ապագա ու հեռանկար ուներ: Տապալվել է նախեւառաջ ռուսական քաղաքականության չափազանց էկոնոմիզացման պատճառով:
Արդեն ստեղծվածը, այսինքն ՀԱՊԿ-ը եւ Մաքսային միությունը, տրամաբանական ավարտին հասցնելու փոխարեն, սկսեցին զբաղվել հորինված Եվրասիական միությամբ: ՀԱՊԿ-ը մեկ քայլ էր հեռու լիովին հարգարժան կարգավիճակից, եւ այդ դաշինքը կսկսեին հարգել նույնիսկ երդվյալ հակառակորդները:
Կասկածներ են առաջանում, որ ռուսական ղեկավարությանն ամենեւին էլ պետք չեն ոչ ՀԱՊԿ-ը, ոչ էլ այլ բլոկային միավորումներ: Դա պետք չէ ոչ ռուսական ղեկավարությանը, ոչ էլ հասարակությանը: Եւ դա կոչվում է «կայսրության» քաղաքականություն: Դա ընդամենը մանր պոլիտիկանների տեղային նշանակության քաղաքականություն է, որոնք ձգտում են շահել նույն այդ պոլիտիկանության արհեստական ստեղծված շրջադարձերից: Հենց այդ պատճառով են իսկական եվրասիականները բոյկոտել նախագիծը:
Հայաստանի ներկայիս քաղաքական ղեկավարությունը չի կարող քիչ թե շատ հաջող արտաքին քաղաքականություն վարելու հույս ունենալ, առանց Ռուսաստանի հետ համատեղ միմյանց միջեւ հարաբերությունների մշակման: Այս իրավիճակում, Հայաստանի քաղաքական դասն ու հասարակությունը ինքզինքը հասցրել են ինչ որ մեկի տապալմանը սպասելու նվաստացուցիչ եւ ամոթալի դրությանը, երբ պատրաստ են ցանկացած գնի, որ պետք է վճարի Հայաստանը:
Լիովին հասկանալի է, որ Հայաստանում ցանկացած ընտրություն ունի ոչ թե «ընտրական», այլ «կորպորատիվ» բնույթ, սակայն սա չէ պատճառը, որ ոչ մի ընդդիմադիր կուսակցություն չի կարողացել հաղթահարել «անցողիկ» շեմը (բացի մի խմբավորումից): Իսկ խորհրդարանում դրանք հայտնվել են նույն այդ «կորպորատիվ» միջոցով, որից հետո նետվել են «եվրասիական» մանիպուլյացիաների մեջ:
Հայերը համառորեն չեն ցանկանում դուրս գալ Ռուսաստանի հետ «եղբայրական» հարաբերություններից եւ անցնել քաղաքականի: Ո՞ւմ վրա է դրա պատասխանատվությունը՝ իշխանությա՞ն, թե հասարակության: Սակայն, «գնացքը գնացել է», եւ դա արդեն նշանակություն չունի: Սակայն ով է ստիպված լինելու վճարել այդ ապաքաղաքականության եւ վախկոտության համար, ինչպես միշտ...

[Vrej1915]

Re: Regional geopolitics

Վրաց պետությունը կրկին կկանգնի փլուզման վտանգի առջեւ

Իգոր Մուրադյան
Քաղաքականություն - Ուրբաթ, 21 Դեկտեմբերի 2012, 11:20

Վրացական հերթական մոլորությունը
Մոլորությունը ժողովրդի ստեղծագործ բնույթի նշան է, մոլորության բացակայությունը պատմության ավարտն է, սակայն վրացական իրականությունում մոլորությունը միշտ վառ ու թատերականացված է ցուցադրվում, ինչն էլ չափազանց բուռն քննարկումների առարկա է դառնում: Վրացական հանրությունը գիտակցաբար ընտրել է աշխատանքի միջազգային բաժանումից ռենտա ստանալու միջոցը, այսինքն՝ իր տրանսպորտային-աշխարհագրական դիրքի շահագործումից ստացած եկամուտի միջոցով:
Հասարակական ընկալման մեջ այդ ուղղությունը դարձել է հիմնական տնտեսական խնդիրները լուծելու միջոց, «կլանել է» բոլոր մյուս ուղղությունները, որոնք, ըստ էության, նույնպես դարձել են սպասարկման ոլորտի բաղկացուցիչ մասը: Այս թեմայի շուրջ դատողություններ անելիս կարելի է առաջարկել խնդրի պարզունակ մեկնաբանություն: Աշխարհում տնտեսական ու գնային համամասնություններն այնպիսին են, որ նույնիսկ տրանզիտային ու սպասարկման սեկտորի պրոֆիլային զարգացման պայմաններում ավելացված արժեքն այնքան էլ մեծ չէ, եւ հնարավոր չէ այնքան բարձր մակարդակի հասնել, որը թույլ կտա բավականաչափ գումար հավաքել ու նեդրումներ անել ազգային մասշտաբի ռազմավարական նախագծերում:
Դրա հետ մեկտեղ, Մ. Սաակաշվիլու քաղաքականությունն ուղղված էր ոչ միայն «նախնական» եկամուտներն առավելագույնս «լեգալացնելուն», այլ նաեւ դրանց վերաբաշխմանը: Սակայն վրացական հանրությունը, որն ընդունել է տրանզիտային-սպասարկման մոդելը, չէր կարող հավանություն տալ վերաբաշխման գործընթացի «լեգալացմանը»: Այդ պատճառով, երկրի բնակչությունը դեմ է դուրս եկել ծավալով ոչ մեծ, ավելացված արդյունքի եկամուտների վերաբաշխման «լեգալացմանը»:
Հնարավոր չէ, որ սերվիսային մտածողությունն ընդունի իրական ազգային արդյունքից անհատական եկամուտների «լեգալ» ստացումը: Եթե դրան ավելացնենք նաեւ ազատական տնտեսական քաղաքականությունը, ցածր գնաճի ու բյուջետային դեֆիցիտի պահպանումը, ապա հասկանալի է, թե ինչ է լինում այդքան համեստ եկամտի վերաբաշխման ոլորտի հետ: Սա՝ եթե ներկայացնենք առավելագույնս պարզեցված տեսքով: Դատողությունների մյուս մասն առավել վիճելի է, չնայած լիովին ընդունված է վրացական հասարակությունում:
Վրաց հասարակությունը, չնայած մտավորական ու երիտասարդական շրջանակների իդեալներին ու որոշակի շարժառիթներին, այնուամենայնիվ, մոտիվացվում է ոչ այդ դիրքորոշումներով: Վրացիների բազմաթիվ սերունդներ ապրել են իրական ազգային եկամտի արտոնյալ, «ոչ լեգիտիմ» վերաբաշխման պայմաններում, որը երկրի նոր եւ նորագույն պատմության բոլոր փուլերում բավականաչափ մեծ չի եղել: ԽՍՀՄ փլուզումից հետո բոլոր «վրացական ապստամբությունները» «տնտեսական լեգիտիմության» դեմ բունտ են եղել, չնայած առանձին պաթոսային բաղադրիչների առկայությանը: (Պետք է ասել, որ հենց Վրաստանի հայերն են Հայաստանի հանրային կյանք ներմուծել մանր բուրժուականության նման ինչ-որ բան):
Մ. Սաակաշվիլին երիտվրացիների շարժման արտահայտողն էր, որոնց հատուկ էր էթնիկ շովինիզմը, որտեղ ժողովրդավարությունը հասցեագրվում էր ում ասես, միայն ոչ երկրի հայ բնակչությանը, չխոսելով արդեն օսերի ու աբխազների մասին: Սակայն եթե վերացարկվենք այդ մանրուքից, ապա շատ վրացիների համոզմամբ՝ «վրաց ժողովուրդը պետք է անսահման շնորհակալ լինի Սաակաշվիլուն»:
Սրա հետ անհնար է չհամաձայնվել, եւ կոռուպցիայի ու չարաշահումների վերաբերյալ բոլոր այդ պնդումները պարզապես հիմարություն են: Վրաստանը Սաակաշվիլու ժամանակ հասել է սոցիալական զարգացման գագաթնակետին, եւ սկզբունքային հաջողությանը մեկ քայլ է մնում: Սակայն ողջ այս փորձն ու ձեռքբերումները մանրբուրժուական ապստամբության հետեւանքով նետվել են «աղբանոցը»: Արդյունքում, Վրաստանը հայտնվելու է անորոշության մեջ ու նետվելու է Շեւարդնաձեի «օրհնյալ» ժամանակները, երբ պետության ղեկավարի իշխանությունը սահմանափակվում էր Շոթա Ռուսթավելի, Կակաբաձե եղբայրների փողոցներով ու Վակե թաղամասով: Վրաստանը կրկին հայտնվելու է պետականության փլուզման հեռանկարի առաջ:
Կարծիք կա, որ ներկայում Մ. Սաակաշվիլին տիրապետում է ռեսուրսների ու հնարավորությունների՝ տվյալ «անկումը» կանխելու համար, ավելի շուտ՝ սպասում է բացասականի կրիտիկական պահին: Ամեն դեպքում, Վրաստանում ներկայիս իրավիճակը բավական տարօրինակ է, եւ չարժե շտապել եզրակացություններ անելիս: Դրա հետ մեկտեղ, «նոր իշխանությունները» շտապում են ու չեն թաքցնում իրենց նպատակները, վստահ չլինելով ոչ ներքին կայունության, ոչ էլ արտաքին աջակցության մեջ:
Անկասկած, Ռուսաստանը նույնպես շտապում է՝ վախենալով կորցնել ժամանակը, այդպիսով աջակցելով «նոր իշխանություններին»: Պետք է հասկանալ, որ ինչ ուղղությամբ էլ ծավալվեն իշխանությունն ու վարչակազմը, Վրաստանում հաստատվել է տրանզիտի ու սպասարկման մոդելը, եւ վրացական քաղաքական դասում դեռեւս ոչ ոք կասկածի չի ենթարկել այդ արատավոր մոդելը, որը վրացական կյանքի սինուսոիդ քաղաքականության համար դարձել է սոցիալ-տնտեսական բազա, չխոսելով արդեն վրացական մոլորությունների մասին:
Յուրաքանչյուր հանրություն ու ազգ իր արատներն ու մոլորություններն ունի, խնդիրը միայն ժողովրդի ստեղծագործական ունակություններն են ու պատճառներից գլուխ հանելու ցանկությունը:

[Vrej1915]

Re: Regional geopolitics

Putin Plans On Hold?: Magnitsky Bill fallout said to interfere with Russian president’s Armenia visit plans


By GAYANE ABRAHAMYAN
ArmeniaNow reporter

Your attempts to belittle Russo-Armeno ties would be laughable if it were not for the other forces working to disrupt this crucial relationship. Please explain to your readers how exactly will an ailing economic union like the EU provide economic prosperity for Armenia. Meanwhile, Russia is Armenia's number one trading partner, has a higher economic growth rate than than any EU state, let alone ...

Russian President Vladimir Putin, who first was expected to pay a visit to Armenia last September, was again said to contemplate his trip to the allied South Caucasus countries in mid-January. But judging by the panic that has started in the Russian elite because of the frozen accounts at Swiss banks, his visit is likely to be postponed again.

Unofficial sources had said Putin could visit Armenia on January 13-14, but so far no official confirmation of those plans has been made either in Moscow or in Yerevan. According to several news agencies in Russia, the main concern of Putin during these days is the huge sums of money frozen on Swiss bank accounts in the aftermath of the Magnitsky Bill in the United States and the ban on adoption in Russia for U.S. citizens introduced by Moscow in retaliation to this new American legislation.

On January 9, the Swiss Federal Prosecutor’s Office “froze” bank accounts of Russian citizens included in the so-called Magnitsky list. The matter concerns millions of U.S. dollars.

In 2009, lawyer and auditor Sergei Magnitsky died in a Moscow prison after exposing massive fraud involving Russian tax officials. In 2012, the United States adopted the Magnitsky Bill with the main intention to punish Russian officials who were thought to be responsible for the lawyer’s death by prohibiting their entrance to the United States and use of their banking system. The signing of the law by President Barrack Obama in December drew an angry reaction in Russia that initiated its own legislation – a so-called Dima Yakovlev Act to ban adoption of Russian children by American citizens.

Putin’s visit is put on hold, but efforts on integration as part of the nascent Eurasian Union and the Customs Union seem to be continuing among ruling political forces of several former Soviet states, including Armenia.

A protocol regarding such cooperation was signed in St. Petersburg, Russia, on December 3 during an international forum called “Eurasian Integration in the 21st Century” also attended by representatives of the ruling parties of Armenia, Azerbaijan and Kazakhstan.

After the signing of this protocol reports spread in Armenia that “the Republican Party of Armenia (RPA) is leading the country to the Eurasian Union.” But the Republicans denied that, saying that it is “not a serious document”, at the same time confirming, however, that they were ready to sign a memorandum on Eurasian integration at the beginning of 2013.

RPA lawmaker, chairman of the National Assembly’s Standing Foreign Relations Committee Artak Zakaryan explains that this memorandum simply confirms that “the parties are willing to continue to work around issues of Eurasian integration.”

“These are inter-party consultations regarding general Eurasian integration in different areas, and not on the Eurasian Union, and we can never be against general integration as it would only be useful for our country both economically and politically. Besides, these are only meetings at an inter-party level,” Zakaryan told ArmeniaNow.

While the RPA presents these inter-party meetings as “mere consultations”, Russian State Duma Deputy Speaker Sergei Zheleznyak, in an interview with the website of Russia’s ruling Yedinaya Rossiya party stressed that “the ruling parties bear responsibility for the integration processes leading to the establishment of the Eurasian Union.”

Despite the tense situation in Russia in view of its relations with the United States, the Damoclean sword in the form of the European Union still appears to be very much hanging over Armenia, which also imperils the country’s further integration with the European Union.

Armenia is a facing a major watershed - Europe or Russia. Ahead of next month’s presidential election Armenia’s incumbent President Serzh Sargsyan has to leave both sides satisfied to count on another five-year term as head of state. While the European direction opens the prospect of economic prosperity, in case of correct use of European funds, then there are only few economic expectations from the Russian direction that basically come down to the price of natural gas.

Last autumn was marked by the abundance of all sorts of statements deemed as humiliating for Armenia made at different levels in Russia.

In October, pro-Kremlin pundit Mikhail Leontyev suggested in an article that Armenia is what it is today only due to Russia. He directly cast doubts over Armenia’s sovereignty, saying that “if it were not for Russia, Armenia would probably not exist on the map today. Armenia continues to exist only due to Russia,” stressed Leontyev, who is widely known for his program on a leading Russian TV channel in which he comments on different political events and world affairs.

In December, the Eurasian Economic Commission Board Chairman Victor Khristenko compared Armenia to the Russian exclave of Kaliningrad, arguing that having no border with Russia or other members of the Customs Union (now also including Belarus and Kazakhstan) would not be a problem for integration. It brought to mind the infamous comment made several years ago by the then speaker of the Russian State Duma, Boris Gryzlov, who called Armenia “Russia’s outpost”, drawing strong reaction from mainly opposition circles of Armenia then.

While Armenia’s officials repeatedly state that Eurasian integration does not hinder European integration, late last year several EU officials voiced concerns in this regard.

In particular, EU Ambassador Traian Hristea stated last year Armenia must make a choice between the EU and EurAsEC, as it can run counter to the policy of rapprochement with the European Union.

EU Advisory Group (EUAG) to the Republic of Armenia Team Leader Willem van der Geest expressed the same opinion.

More clear explanations in this regard were finally made by spokesman for the EU High Representative of the Union for Foreign Affairs and Security Policy Maja Kocijancic. In an interview with RFE/RL’s Armenian Service the spokesperson, representing the official views of the European Union, said that Armenia’s conclusion of free trade agreements with third countries did not contradict the negotiations around the creation of a deep and comprehensive free trade area (DCFTA) with the EU. However, according to her, the issue here concerns mainly customs unions: “If Armenia decides to join any customs union, it would become incompatible with the bilateral agreement concluded between the EU and Armenia on the establishment of a deep and comprehensive free trade area. The thing is that a customs union has a common trade policy, and individual countries belonging to the union are no longer sovereign in their foreign trade policy.”

These messages took a more serious tone when U.S. Secretary of State Hillary Clinton made a related statement in early December.

Clinton made the statement about this attempt to “re-sovietize” the former USSR space at a meeting of the OSCE Ministerial Council in Dublin, Ireland.

“It’s not going to be called that [USSR]. It’s going to be called customs union, it will be called Eurasian Union and all of that,” she said, referring to Russian-led efforts for greater regional integration. “But let’s make no mistake about it. We know what the goal is and we are trying to figure out effective ways to slow down or prevent it.”

This, however, had little effect on the Armenian leadership. Shortly after that statement President Serzh Sargsyan attended the presentation of a book authored by staunchly pro-Russian politician Artashes Geghamyan entitled “The Eurasian Union is a Future Path for Independent Armenia.” (Geghamyan is a member of the RPA faction in parliament).

These latest developments calling for clear decisions have led some political observers in Armenia to believe that the so-called “complementary” foreign policy conducted since the mid-1990s policy has exhausted itself and now it is time to get the clear orientation. Meanwhile, for a small country like Armenia, which has lots of problems and authorities whose legitimacy is in question this appears an almost unsolvable problem.

[Vrej1915]

Re: Regional geopolitics

«Եթե արաբները չեն կարողանում հաղթել Իսրայելին…»

գոր Մուրադյան
Մեկնաբանություն - Ուրբաթ, 11 Հունվարի 2013, 14:34

Իսրայելին ամենևին չի բավարարում միայն պաղեստինյան խնդրի կարգավորումը, այսինքն` միայն պաղեստինցիների հետ հարաբերությունների կարգավորումը: Եթե պաղեստինյան անկախ պետության ստեղծմամբ և ճանաչմամբ Երուսաղեմի հարցը բաց մնա, ապա դա կնշանակի տարածաշրջանային տևական առճակատում, ընդ որում, ոչ միայն հարևան արաբական երկրների հետ, այլև ամբողջ արաբական աշխարհի:Միաժամանակ, Իսրայելը չի ուզում, որ Երուսաղեմի նկատմամբ որևէ միջազգային վերահսկողություն լինի: Դրան կարելի է հասնել միայն արաբական պետությունների հետ խնդրի կարգավորման միջոցով: Միանգամայն հնարավոր կարելի է համարել, որ պաղեստինյան պետության ստեղծման դեպքում, կարճատև քաղաքական ու տնտեսական երկխոսությունից հետո, արաբական պետությունները, համատարած ֆինանսական օգնություն ցուցաբերելով պաղեստինյան պետությանը, ինչպես իռացիոնալ, այնպես էլ որոշ իրատեսական նկատառումներով, կդադարեցնեն հարաբերությունները Իսրայելի հետ: Իսրայելի համար «հավերժական» տարածաշրջանային շրջափակման այդ իրավիճակն ինթիֆադից էլ վտանգավոր բան է: Իսրայելը, ինթիֆադի հետևանքով նշանակալի տնտեսական դժվարությունների բախված լինելով, անկասկած, կլուծի առանձին տնտեսական խնդիրներ, բայց նրա տնտեսական ապագան կախված կլինի իր համար արաբական ընդարձակ շուկայի մատչելիությունից: ՈՒստի Իսրայելը ձգտում է համապարփակ խաղաղության հասնել արաբական պետությունների հետ: Միաժամանակ, հենց այդ խնդիրն է անլուծելի թվում տարածաշրջանում ստեղծված առճակատման պայմաններում: Արաբական պետությունների կողմից Իսրայելը ճանաչելու դիմաց 1967 թ. սահմաններում պաղեստինյան պետություն ստեղծելու սաուդյան թագաժառանգ Աբդալլայի առաջարկությունը ծանր կացության մեջ դրեց ոչ միայն Իսրայելին, այլև ԱՄՆ-ին: Այդ առաջարկությունը միանգամայն անընդունելի է Իսրայելի համար, քանի որ նրան զրկում է պաշտպանված սահմաններից և սպառնալիքի տակ է դնում նրա գոյությունը:Ինքնըստինքյան առաջարկությունը իրատեսական է պաղեստինցիների հանդարտեցման, բայց ոչ Իսրայելի համար: ՈՒստի առաջարկությունն ընդհանուր առմամբ իրատեսական չէ և միտված է կարգավորման գործի խափանմանը: Միաժամանակ շատ, անգամ արմատականորեն տրամադրված արաբներ դրականորեն են վերաբերվում 1967 թ. սահմաններում պաղեստինյան պետություն ստեղծելու գաղափարին: Հետևաբար, այդ առաջարկությունը նախատեսված է նաև «ներքին սպառման», այսինքն` արաբական հանրության համար: Թագաժառանգ Աբդալլայի` Սաուդյան Արաբիայի ապագա առաջնորդի համար այդ առաջարկությունն անհրաժեշտ է նաև անձնական նկատառումով: Նա, անտարակույս, հավակնում է ամբողջ արաբական աշխարհում պետականամետ ազգայնականների առաջնորդի դերին և պետք է սկզբունքային առաջարկությունների հեղինակ լինի: Սաուդյան Արաբիային, որի կառավարող գերդաստանն իրեն համարում է Երուսաղեմի (էլ-Կուդսի) իսլամական սրբավայրի պահապան, չի կարող թույլ տալ կարգավորման մի այնպիսի տարբերակ, որի հետևանքով մոռացության մատնվեին մահմեդականների իրավունքները Երուսաղեմի սրբավայրի նկատմամբ:Առաջարկությունը, որը պաղեստինյան պետության համար նախատեսում է 1967 թ. սահմանները, նախ և առաջ ենթադրում է արաբների վերահսկողությունը Արևելյան Երուսաղեմի նկատմամբ: Հասկանալով, որ Իսրայելը երբեք չի համաձայնի դրան, կարելի է կարծել, որ սաուդյան թագաժառանգն արել է կանխավ անիրագործելի առաջարկ: Միաժամանակ, չնայած միջազգային հանրության կողմից Պաղեստինին ցուցաբերվող աջակցության ուժեղացմանը, մասնավորապես ՄԱԿ-ի կողմից ինքնիշխան պետության իրավունքի ընդունմանը, ոչինչ չի փոխվել Իսրայելի դիրքորոշման մեջ, որն ունի ավելի քան 400 միջուկային մարտալիցք և վայելում է ԱՄՆ-ի համակողմանի աջակցությունը:Իսրայելը պատրաստ է պատերազմի ինչպես երբեք, բայց արաբական պետություններն էլ հայտարարել են, որ չեն պատրաստվում կռվելու հանուն Պաղեստինի ու Երուսաղեմի, և ուղղակի անհնար է այն, ինչ ժամանակին ասել է Մ. Քադաֆին, առաջարկելով` «Իսրայելը Պաղեստինի հետ ընդունել Արաբական պետությունների լիգա, եթե արաբները չեն կարողանում հաղթել Իսրայելին»:Սիրիան, որը երկար ժամանակ առանցքային դերակատարում ուներ Մերձավոր Արևելքի խնդիրների հետ կապված բանակցություններում, 1999-2000 թթ. սիրիա-իսրայելական բանակցությունների ձախողումից հետո որոշ չափով դուրս մնաց կարգավորման ընդհանուր գործընթացից: Գոլանի բարձունքների խնդիրը, փաստորեն, «խլացվել է» և մի տեսակ կորցրել հրատապությունը: Սիրիան վարում է մի շարք իսլամական արմատական կազմակերպությունների պաշտպանության քաղաքականություն, միաժամանակ սահմանափակելով նրանց գործունեությունը։ Դա հանգեցրեց Լիբանանում ու Պաղեստինում գործող այդ կազմակերպությունների շրջանում Սիրիայի դերի որոշ նվազմանը` 2011 թ. քաղաքացիական պատերազմն սկսվելուց դեռ շատ առաջ:Բաշար Ասադը աշխատում էր վարել իրատեսական քաղաքականություն, շեշտը դնելով տնտեսական զարգացման վրա, համագործակցելով հարևան պետությունների` Իրաքի և Թուրքիայի հետ, դրանով իսկ փորձելով ձգձգել հասարակական և քաղաքական բարեփոխումները երկրում: Դա ենթադրում էր Գոլանի բարձունքների հարցի լուծման ռազմական եղանակներից հրաժարում և Իսրայելի հետ փաստական ոչ պաշտոնական հաշտություն, ինչը, հնարավոր է, մեծացրել է արաբական պետությունների ատելությունը Սիրիայի կառավարող վարչակազմի նկատմամբ:Հորդանանն ԱՄՆ-ի հուսալի գործընկերն է: Այդ երկրի քաղաքական ղեկավարությունը (դա, փաստորեն, պաղեստինյան պետությունն է. երկրի բնակչության 60 տոկոսը պաղեստինցիներ են) հրաժարվել է Երուսաղեմի հարցում որևէ հավակնությունից, չնայած Հաշիմյանների կառավարող թագավորական ընտանիքը իրեն համարում է Մուհամմեդ մարգարեի ժառանգորդ և Երուսաղեմի իսլամական սրբավայրերի պահապան: Հորդանանը բացասաբար է վերաբերվում պաղեստինյան կրոնական ու քաղաքական կազմակերպությունների արմատական գործունեությանը, պատրաստ է համաձայնելու ԱՄՆ-ի ու Իսրայելի ամեն մի առաջարկության, եթե դա կարող է հանգեցնել հակամարտության կարգավորման և Իսրայելի հետ տնտեսական համագործակցության: Ազատական ոգով և արևմտյան արժեքներին նվիրվածությամբ Իսրայելը շատ ավելի մոտ է Հորդանանին, քան արաբական պետությունների մեծամասնությունը:Հորդանանը կարգավորել է հարաբերությունները Սիրիայի հետ, հատկապես Հ. Ասադի մահից հետո, բարեկամական, գործընկերային հարաբերություններ է հաստատել Իրաքի հետ և ձգտում է տարածաշրջանի իրադրության համապարփակ կարգավորման:Եգիպտոսն առավել կարևոր արաբական պետությունն է, արաբական աշխարհի առաջատարը, ԱՄՆ-ի ու Իսրայելի գործընկերը, և ընդհանուր առմամբ պաշտպանում է ԱՄՆ-ի քաղաքականությունը: Եգիպտոսը, ինչպես Հորդանանը, չի պնդում, որ Արևելյան Երուսաղեմը վերադարձվի Պաղեստինին, թեև պաշտոնապես պաշտպանել է Սաուդյան Արաբիայի առաջարկությունը 1967 թ. սահմաններում պետություն ստեղծելու վերաբերյալ, ներառյալ Արևելյան Երուսաղեմը:Պետական կառույցի կազմալուծումից, քաղաքացիական հակամարտությունից հետո Եգիպտոսի խնդիրն է պահպանել իր առաջատար դերը արաբական աշխարհում, ինչն անհնար է առանց Պաղեստինի խնդրի լուծմանն ակտիվ մասնակցության: Եգիպտոսը չի ձգտում արագացնել իրադարձությունները, հասկանալով, որ չի կարողանա արագորեն ապահովել իր ակտիվ ու նշանակալի դերակատարումը տարածաշրջանային գործերում: Նա, ի տարբերություն Սաուդյան Արաբիայի, սակավառեսուրս պետություն է, և առանց ԱՄՆ-ի աջակցության անհնար կլիներ ապահովել երկրի տնտեսական ու ֆինանսական կայունությունը:Եգիպտոսի խնդիրները նման են Թուրքիայի խնդիրներին, երբ ազատական բարեփոխումներ կատարելու նույնիսկ առաջին փորձերն ընդունակ են ապակայունացնելու պետությունն ու հասարակությունը: Չի կարելի ասել, թե վերջին ժամանակներս արաբական աշխարհում Եգիպտոսի դերը թուլացել է, բայց նրա այնպիսի գործընկերներ, ինչպիսիք են Սիրիան և Սաուդյան Արաբիան, ավելի ու ավելի են ձգտում Եգիպտոսին առաջատարի տեղ չհատկացնել արաբական պետությունների շարքում:Չնայած քաղաքական վարչակարգը Եգիպտոսում հիմա ավելի ազատական է, այնպիսի առաջնորդներ, ինչպիսիք են Բաշար Ասադը, Հորդանանի Աբդալլա թագավորը, իրենց քաղաքականությունը (հատկապես արտաքին) համարում են ավելի առաջադեմ, արդիական և ավելի հավասարակշիռ, նկատի ունենալով հարաբերություններն արաբական աշխարհի ու Արևմտյան ընկերակցության հետ:Եգիպտոսի արտաքին քաղաքականությունը, տարածաշրջանի պետությունների և Արևմուտքի հետ նրա հարաբերությունները զգալիորեն պայմանավորված են եղել ուժերի ինչ-որ հաստատված հավասարակշռությամբ: Այդ հավասարակշռությունը ենթադրում է արաբական աշխարհում երեք տիպի պետությունների առկայություն` կապված քաղաքական վարչակարգերի ու արտաքին քաղաքականության հետ: Դրանք ԱՄՆ-ի գործընկերներն են, ըստ էության նրա դաշնակիցները տարածաշրջանում` Եգիպտոսը, Մարոկկոն, Թունիսը, Հորդանանը, Սաուդյան Արաբիան, Պարսից ծոցի միապետությունները, ԱՄՆ-ից հեռավորություն պահող, բայց նրա հետ սկզբունքային հարաբերություններ պահպանող պետությունները` Սիրիան, Ալժիրը, Սուդանը, Լիբանանը, Եմենը, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի ռազմավարական և գաղափարական հակառակորդներ հանդիսացող պետությունները` Սուդանը և Լիբիան:Միանգամայն հասկանալի է, որ ընդհանուր առմամբ ԱՄՆ-ը վերահսկում է արաբական աշխարհի մեծ մասը: ՈՒժերի նման դասավորությունն է հենց Եգիպտոսի համար առանցքային և անգամ առաջատար պետության դեր ապահովում նույնիսկ երկրի ներսում իրադրության զգալի «սասանման» դեպքում:Ինչպես հայտնի է, արաբական շատ պետությունների, այդ թվում` Սիրիայի ու Եգիպտոսի, հարաբերությունները ԱՄՆ-ի հետ կրում են «շահարկային» բնույթ, ինչը ենթադրում է այնպիսի խնդրի առկայություն, ինչպիսին Իրաքն է: Իրաքի ռազմաքաղաքական ջախջախման հետևանքով ԱՄՆ-ի համար արաբական պետությունների «կարգավիճակը» զգալիորեն կիջնի: Ընդ որում, հազիվ թե ԱՄՆ-ի համար հետաքրքրություն ներկայացնեն արաբական պետություններն իբրև ռազմավարական դաշնակիցներ, հատկապես Մերձավոր Արևելքի ոլորտից դուրս: Խիստ անորոշ են կանխատեսումներն ամերիկա-իրանական հարաբերությունների առնչությամբ, ինչը կապված է Իրանի ներքին գործընթացների հետ, որին առաջատար արաբական պետությունները (բացի Սիրիայից) համարում են արաբների թշնամի: Խիստ վատացել են թուրք-ամերիկյան հարաբերությունները, ինչը չի կարող չուրախացնել Եգիպտոսին, ինչպես և այն մյուս արաբական պետություններին, որոնք չէին ցանկանա, որ տարածաշրջանում Թուրքիայի դիրքերն ուժեղանան:Սակայն Եգիպտոսի համար առավել մեծ վտանգը մի շարք երկրներում միաժամանակ հնարավոր համաարաբական իսլամական հեղափոխությունն է, երբ հենց եգիպտական հասարակությունն արմատական դեր կխաղա: Իսկ եթե Իրաքի ջախջախումն ու այդ երկրում ամերիկամետ վարչակազմի հաստատումն ուղեկցվեն Պաղեստինի և Երուսաղեմի հարցում արաբական պետությունների սկզբունքային զիջումներով, ապա հեղափոխության ուժը նկատելիորեն կմեծանա: Եգիպտոսի քաղաքական ղեկավարությանը չի հաջողվի հասարակությանը համոզել Պաղեստինի ու Երուսաղեմի վերաբերյալ որոշումների ընդունելի լինելը, եթե իրացվի իսրայելա-ամերիկյան ծրագիրը: ՈՒստի Եգիպտոսի համար աննպատակահարմար է պաղեստինյան խնդրի արագացված լուծումը:Բ. Օբամայի առաջարկած ծրագիրն ու մոտեցումները որոշակիորեն ձեռնտու են Եգիպտոսին, քանի որ դրանց հիմքում ընկած է պաղեստինյան պետություն ստեղծելու ձգտումը:Սակայն պաղեստինյան քաղաքական ասպարեզում Եգիպտոսի գլխավոր (ավելի շուտ ոչ թե քաղաքական, այլ ռազմավարական) խնդիրն է թույլ չտալ պաղեստինյան ղեկավարության մեջ ուժերի դասավորության սկզբունքային փոփոխություն, ԱՄՆ-ից ու Իսրայելից կախման մեջ գտնվող պաղեստինյան քաղաքական ղեկավարության կազմավորում, կարգավորման գործից մեկուսացնել առաջատար արաբական պետություններին, պաղեստինյան հարցը հեռու պահել Սիրիայի և Իրաքի խնդիրներից:Արաբական պետությունների դիրքորոշումների ձևավորման համար շատ կարևոր է Եվրոպայի երկրների և ամբողջությամբ վերցրած Եվրամիության քաղաքականությունը: Եվրոպական պետություններն ընդհանուր առմամբ պաշտպանում են ամերիկացիների նախաձեռնությունները, բայց Բ. Օբամայի վերջին առաջարկությունները պաղեստինյան պետության ստեղծման վերաբերյալ նրանք ընդունեցին անվստահությամբ ու թերահավատությամբ: Եվրոպական պետություններից միայն Ֆրանսիան ու Մեծ Բրիտանիան են շահագրգռություն դրսևորում խնդրի կարգավորման գործում:Պաշտոնապես Մեծ Բրիտանիայի դիրքորոշումը քիչ է տարբերվում ԱՄՆ-ի դիրքորոշումից: Սակայն Մեծ Բրիտանիան և Ֆրանսիան որոշակիորեն ձգտում են յուրօրինակ քաղաքականություն վարել Երուսաղեմի նկատմամբ: Եվրոպական երկու պետությունները շահագրգռված են Երուսաղեմին մի ինչ-որ միջազգային կարգավիճակի շնորհմամբ (գոնե քաղաքի պատմական հատվածին): Դրան ավելանում է Ֆրանսիայի ու Վատիկանի գաղտնի «նախագիծը», որի նպատակն է մեծացնել քրիստոնեական համայնքների դերն ու նշանակությունը Մերձավոր Արևելքում, նախ և առաջ Եգիպտոսում, Լիբանանում, Սիրիայում ու Պաղեստինում: Այդ նախագիծը առայժմ առանց առանձնակի հաջողության իրացվում է արդեն երեք տարի:Անսպասելի էր այն, որ ԱՄՆ-ը պաշտպանեց Ֆրանսիայի քաղաքականությունը: Երևի դրա պատճառը տարածաշրջանում ազդեցության նոր լծակներ ձեռք բերելու ցանկությունն է: Ֆրանսիան, մասամբ նաև Մեծ Բրիտանիան, իրենց լիակատար համաձայնությունն են հայտնում ԱՄՆ-ի նախաձեռնություններին` հասկանալով հանդերձ դրանց անիրագործելիությունն ու դատապարտվածությունը: Նրանք կցանկանային, որ Մերձավոր Արևելքում հաստատվեր ուժերի որոշակի նոր հարաբերակցություն, որը թույլ տար Եվրոպական ընկերակցության արժանապատիվ ներկայություն ապահովել տարածաշրջանում: Այս կապակցությամբ Ֆրանսիան շահագրգռված է Իրաքում հաստատված վարչակարգի պահպանմամբ, այդ երկրում աստիճանական բարեփոխումների անցկացմամբ և Մաղրիբում ԱՄՆ-ի ազդեցության աճի արգելակմամբ:Մեծ Բրիտանիան, ընդհակառակը, կարծում է, որ իր և համաեվրոպական ազդեցության աճը պահանջում է Իրաքի քաղաքական վարչակարգի շուտափույթ փոփոխում: Ներկայումս ուժեղանում է ամերիկա-ֆրանսիական պայքարը Սիրիայում ազդեցության հաստատման համար: Ֆրանսիան Սիրիային առաջարկում է ԱՄՆ-ի, Թուրքիայի և Իսրայելի հետ երկխոսությունում «հենվել» եվրոպական աջակցության վրա: Սակայն Ֆրանսիայի առաջարկություններից Սիրիայի հրաժարումը հանգեցրել է Ֆրանսիայի աջակցության կորստյան: Այս հանգամանքների կապակցությամբ, Ֆրանսիան ու Մեծ Բրիտանիան չէին ցանկանա, որ հեռանկարում Իսրայելն անպայման գերիշխանություն ունենար Պաղեստինի նկատմամբ և վերահսկողություն` Երուսաղեմի նկատմամբ: Երուսաղեմի հարցը այս տերություններն ու Վատիկանը միշտ քննարկում են Իսրայելի ու պաղեստինյան ղեկավարության հետ: Տեղեկություններ կան, որ վերջինս ավելի է հակված ընդունելու միջազգային կարգավիճակը Երուսաղեմում, քան Իսրայելը, որը լիովին մերժում է դա: Այսպես թե այնպես, Պաղեստինը մնում է ոչ միայն Իսրայելի ու Արևմտյան ընկերակցության, այլև արաբական պետությունների պատանդ, որոնց համար առանց պաղեստինյան խնդրի ավելի դժվար կլիներ կառուցել իրենց արտաքին քաղաքականությունը ինչպես ԱՄՆ-ի ու Եվրոպայի, այնպես էլ Իրանի ու Թուրքիայի հետ:

[Vrej1915]

Re: Regional geopolitics

ՆԱՏՕ-ի հրթիռներից Թուրքիայի կախվածությունը մեծանում է

http://www.lragir.am/index.php/arm/0/politics/view/76993

Իգոր Մուրադյան
Քաղաքականություն - Ուրբաթ, 11 Հունվարի 2013, 10:55

Ցամաքային զորքերն, ինչպես հայտնի է, մասամբ դադարել են վճռական դեր խաղալ պաշտպանական հարցերի լուծման մեջ, ինչպես նաեւ գլոբալ եւ տարածաշրջանային հարցերում: Նույնիսկ ռազմածովային ուժերը դառնում են ընդամենը հրթիռներ տեղափոխելու միջոց: Եվրասիայի (աշխարհագրական, եւ ոչ թե քաղաքական Եվրասիայի) առաջատար պետությունների հետ ԱՄՆ հարաբերությունները գործնականում հանգում են հրթիռների հարցերին, նախեւառաջ՝ Ռուսաստանի հետ:
Շուտով հրթիռային ուժերի ծավալման առաջնահերթ ուղղություն կդառնա Չինաստանը, սակայն առայժմ տեղի է ունենում գլխավոր փորձարկումն Իրանի մասով, եւ ինչ որ չափով ավարտվում են մարտավարական հնարքները Ռուսաստանի հանդեպ:
Հրթիռային ուժերի ոլորտում առանց ԱՄՆ եւ ՆԱՏՕ-ի ներկայիս քաղաքականության դժվար է պատկերացնել անվտանգության ներկայիս գլոբալ համակարգը, սակայն «հրթիռային» գործոնն ավելի ու ավելի մեծ դեր է խաղում քաղաքական հարցերի լուծման մեջ: (2001 թ. ապրիլին Քի-Ուեսթում Հայաստան-Ադրբեջան հանդիպումը նույնպես նախաձեռնվել էր հրթիռների ոլորտում ԱՄՆ խնդիրների, եւ այդ հարցում Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների կապակցությամբ):
Տարածաշրջանում հրթիռների խնդրի լուծման մասով դիտարկվում է Թուրքիան, եւ ներկայում կասկած չկա, որ Սիրիայի կողմից «սպառնալիքները» բավական պայմանական են: Իհարկե, ՆԱՏՕ-ն կցանկանար ցուցադրել, որ իր դաշնակցի շահերը հաշվի է առնում, եւ ինչ որ առումով «փակել պարտքը» Անկարային, սակայն վճռական նշանակություն ունի տարածաշրջանում հրթիռային գերազանցությունը, ընդ որում՝ լեգիտիմ կերպով:
Ներկայում այդ իրադարձություններով շահագրգիռ որեւէ երկրի համար դժվար է հակափաստարկներ ներկայացնել, սակայն Մերձավոր Արեւելքի մի շարք պետություններ դրական վերաբերմունք ցուցաբերեցին հրթիռային խնդիրների լուծմանը, նույնիսկ նրանք, որոնք չէին ցանկանա Թուրքիայի դիրքերի ուժեղացում:
Սակայն, արդյոք ուժեղանում են Թուրքիայի դիրքերը, թե՞ նա ավելի մեծ կախվածության մեջ է ընկնում ԱՄՆ-ից ու ՆԱՏՕ-ից: Դրանում որեւէ կասկած չկա, եթե նկատի առնենք, որ այդ հարցում ՆԱՏՕ-ն եւ Թուրքիան ունեն հակառակ շահեր. Թուրքիան կցանկանար, փոխելով մարտավարությունը, փորձել շարունակել իր արտաքին քաղաքական դոկտրինն իր շահերի շրջանակում եւ ԱՄՆ ու ՆԱՏՕ-ի աջակցությամբ, իսկ Արեւմտյան հանրությունը ձգտում է ուժեղացնել Թուրքիայի վրա վերահսկողությունը:
Շահերի այս դասավորության մեջ Ռուսաստանն առայժմ չունի որեւէ հեռանկար Թուրքիայի հետ քիչ թե շատ վստահելի հարաբերություններ հաստատելու մասով: Ռուս-թուրքական հարաբերությունները, հրթիռների թեմայի ծավալման դեպքում, կարող են հիմնվել միայն տնտեսական շահերի վրա:
Իհարկե, ներկայում եւ Ռուսաստանը, եւ Իրանը, եւ առավել եւս արաբական պետությունները որոշ առումով նյարդային են արձագանքում ամերիկա-թուրքական հարաբերությունների «կարգավորմանը», սակայն մոտ ապագայում Թուրքիային շրջապատող պետությունները շահագրգռված են լինելու նրա վրա ԱՄՆ եւ ՆԱՏՕ-ի վերահսկողության ուժեղացմամբ:
Ցավոք, իրական քաղաքականությունն ավելի ու ավելի է հետ մնում վերլուծական մշակումներից: Ո՞րն է այդ երեւույթի պատճառը, որն արդեն խրոնիկական է դառնում: Ըստ ամենայնի, պատճառը քաղաքականության եւ իշխող էլիտաների խոր ու անհույս էկոնոմիզացիան է:
Դրա հետ մեկտեղ, առաջանում եւ ասպարեզ է մտնում համաշխարհային նոր էլիտա, որը վերակենդանացնում է պրագմատիկ իդեալիզմը որպես մտածողության ձեւ, վարքի մոտիվացիա եւ որոշումների մշակման ու ընդունման միջոց: Այդ իմաստով, «փոքր երկրների» էլիտաները որոշ առավելություններ ունեն, եւ կարող էին օգտվել դրանից:

[Vrej1915]

Re: Regional geopolitics

ԱՄՆ-ը ձգտում է Ադրբեջանը հեռու պահել Թուրքիայից
Իգոր ՄՈՒՐԱԴՅԱՆ
Մեկնաբանություն - Շաբաթ, 19 Հունվարի 2013, 10:23

Ադրբեջանի հետ ԱՄՆ-ի և Թուրքիայի հարաբերությունները զարգանում են շատ բարդ պայմաններում, երբ Ադրբեջանը ոչ մի ուղղությամբ չի կարող հասնել անվտանգության խնդիրների լուծման: Ադրբեջանը, ինչպես Հարավային Կովկասի մյուս պետությունները, ներկա պայմաններում լիովին ինքնաբավ չէ պաշտպանության և անվտանգության ոլորտում: Նրա անվտանգությունն ապահովող արտաքին գործընկեր են Թուրքիան և ԱՄՆ-ը, ինչը վերջին տարիներին բավական հակասական վիճակի է հանգեցրել թուրք-ամերիկյան հարաբերությունների վատթարացման պատճառով:
Իսրայելի ու ԱՄՆ-ի հետ համագործակցությունն առաջ է բերել Ադրբեջանի նկատմամբ Իրանի և իսլամական շատ պետությունների անվստահությունը և արժանացել է նրանց քննադատական վերաբերմունքին: Հարաբերություններն ամենևին հարթ չեն Ռուսաստանի հետ, չնայած նախագահների «սիրազեղ» փոխայցելություններին: Ադրբեջանն ԱՄՆ-ին թույլ տվեց իր տարածքն օգտագործել Իրաքի ու Աֆղանստանի ռազմական գործողությունների ընթացքում: Բինայի միջազգային օդանավակայանում թռիչքները հաճախացել են. ադրբեջանական օդանավակայանում վառելիքի պաշար են համալրում մոտ տասը ռազմափոխադրական «Հերկուլեսներ», որոնք սպասարկում են ամերիկացիները:
Ադրբեջանը «Իսլամական կոնֆերանսի» անդամ է, որը դատապարտել է Վաշինգտոնի հակաիրաքյան ռազմարշավը: Որոշ տեղեկությունների համաձայն, այդ կազմակերպությունը իսլամական գործարար շրջանակների կողմից Բաքվի բոյկոտի նախաձեռնողներից մեկն էր և ղարաբաղյան խնդրի առնչությամբ «Իսլամական կոնֆերանս» կազմակերպության հայտարարություններն ամենևին էլ չեն նշանակում, թե այն իրոք պաշտպանում է Ադրբեջանին:
Կասպից ծովում Ադրբեջանի ունեցած խնդիրները նրա քաղաքական վերնախավի համար հրատապ ու գերակա են դարձել, ինչպես Լեռնային Ղարաբաղի հարցն է: Սահմանային լուրջ վեճեր կան Իրանի ու Թուրքմենստանի հետ: Դրանք, փաստորեն, արգելակում են միջտարածաշրջանային նշանակությամբ բավականին խոշոր որոշ էներգամատակարարման նախագծերի իրականացմանը: Թուրքմենստանը չի թաքցնում իր պատրաստակամությունը լուրջ առճակատման մեջ մտնելու Ադրբեջանի հետ և հայտարարել է Կասպից ծովում ռազմածովային բազայի ստեղծման մասին:
Աշգաբադի այդ քայլը պայմանավորված է նրանով, որ անցած տարվա նոյեմբերին ձախողվեցին երկու երկրների բանակցությունները Կասպից ծովում սահմանի որոշման շուրջ, ինչը պետք է վճռորոշ նշանակություն ունենար նավթի ու գազի խոշոր հանքավայրերի բաժանման գործում: Թուրքմենստանն սպառնում է կոշտ միջոցներ ձեռնարկել ի պատասխան մի շարք հանքավայրերի նկատմամբ Ադրբեջանի հավակնությունների, որոնց հավակնում է նաև Աշգաբադը:
Բրիտանացի և ամերիկացի վերլուծաբանները ռուս-ադրբեջանական հարաբերությունները բնութագրում են որպես անհետևողական, ինչը կապված է ոչ այնքան ռուս-ամերիկյան գործընկերության, որքան, շատ ավելի սկզբունքային չափով, դեպի Թուրքիա, Մեծ Բրիտանիա և ԱՄՆ նրա ռազմավարական կողմնորոշման հետ: Սակայն նույնիսկ Թուրքիայի հետ հարաբերությունները միշտ չէ, որ հարթ են ընթանում, քանի որ Անկարան իր քաղաքական շահերն է հետապնդում Ռուսաստանի, Հայաստանի և Իրանի հետ հարաբերություններում:
Ռուս քաղգործիչներն ու վերլուծաբաններն սկսում են հասկանալ, որ ռուս-ադրբեջանական հարաբերությունները, լավագույն դեպքում, կարող են լինել հարթ, գործընկերային և անգամ բարեկամական, բայց ոչ երբեք դաշնակցային: Ռուսական վերլուծական ընկերակցության գլխավոր նվաճումներից մեկն այն բանի ըմբռնումն է, որ Ռուսաստանը չի կարող Լեռնային Ղարաբաղը նվիրել Ադրբեջանին: Վերջին ժամանակներս Մոսկվայում նույնիսկ չեն էլ ձևացնում, թե այդ «նվերը» հնարավոր է, ինչը կարևոր է Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի դիրքերի ամրապնդման համար: Սակայն Մոսկվան պակաս շփոթված չէ, քան Բաքուն կամ Երևանը` կապված Հարավային Կովկասում զուգակշռության քաղաքականություն վարելու նրա մտադրության հետ:
Ադրբեջանի ներքաղաքական և արտքաղաքական իրավիճակը նրա կառավարող քաղաքական վերնախավից հրամայաբար պահանջում է իր նպատակներն ու անելիքները համաձայնեցնել ԱՄՆ-ի և Թուրքիայի հետ` այն երկու պետության, որոնք ի վիճակի են իրապես ներգործելու Ադրբեջանի ու նրա հասարակության վրա: «Նախիջևանի կլանն» ու Ի. Ալիևի ընտանիքը 2010 թ. աշնանը նախագահական ընտրություններին մոտեցան ներքին ճգնաժամի, որոշակի շփոթմունքի և քաղաքական, պետական ու ազգային վերահաս անկման պայմաններում: Ի. Ալիևի ընտանիքին քիչ են հուզում իր քաղաքական դրությանը չառնչվող խնդիրները, օրինակ, երկրի սոցիալական վիճակը:
«Ընտանիքի» քաղաքականությունը միտված է բացառապես սեփական դիրքերի ամրապնդմանը: Այդ միանգամայն մասնավոր շահերին է շաղկապված Ադրբեջանի շահերի սակավարդյունավետ արտքաղաքական լոբբինգը, քանի որ երկրի շփումներն ու արտաքին դիրքորոշումները կազմավորող, փաստորեն, բոլոր կապերն օգտագործվում են «ընտանիքի» շահերի պաշտպանության համար: Օրինակ, ղարաբաղյան հարցում Ադրբեջանի շահերի լոբբինգն իրագործվում է որպես երրորդական կարգի խնդիր:
Ադրբեջանի շահերի գլխավոր լոբբիստները Թուրքիայի և Մեծ Բրիտանիայի կառավարություններն են, «Բրիթիշ փեթրոլեում» նավթային ընկերությունը, «Ամերիկյան հրեական կոմիտեն»: Սակայն այդ լուրջ գործընկերները հազվադեպ են զբաղվում ղարաբաղյան հարցով: Նրանք առավելապես զբաղված են Ի. Ալիևի ընտանիքի շահերի պաշտպանությամբ: Ամերիկա-բրիտանական ամբողջ վերլուծական ընկերակցությունում ղարաբաղյան խնդրի առնչությամբ Ադրբեջանի շահերով զբաղված են ընդամենը մի քանի փորձագետներ, որոնք մեծ ազդեցություն չունեն. նրանք են` Բրենդա Շիֆերը (Հարվարդի համալսարան), Ֆիոնա Հիլլը (Բրուքինգսի անվան ինստիտուտ), Արիել Քոենը («Ժառանգություն» հիմնադրամ), Գլեն Հովարդը (Ջ. Հոփքինսի անվան համալսարան), Սթիվեն Բլանկը (ՌԵՆԴ-Քորփորեյշն): ԱՄՆ-ի ու Ադրբեջանի նավթային ընկերությունների հետ սերտորեն կապված առավել ազդեցիկ վերլուծաբանները` Հենրի Քիսինջերը, Զբիգնև Բժեզինսկին, Ռոբերտ Իբելը (Ռազմավարական և միջազգային հետազոտությունների կենտրոն), Ջոն Սոնունուն, ինչպես նաև Կովկասի և Կենտրոնական Ասիայի աշխարհաքաղաքական խնդիրներով զբաղվողները, փաստորեն, ցուցադրաբար «ձեռքները լվացել են» ղարաբաղյան խնդրից:
Որոշ գնահատականներով, Ադրբեջանի քաղաքական ղեկավարությունը ղարաբաղյան հարցում իր շահերի լոբբինգի վրա տարեկան առնվազն 10 մլն դոլար է ծախսում` առավելապես ԱՄՆ-ում և եվրոպական կառույցներում, մինչդեռ տնտեսական շահերի լոբբինգի և Ի. Ալիևի «ընտանիքի» շահերի պաշտպանության վրա իշխանության գլուխ նրա գտնվելու ամբողջ ժամանակաընթացքում ծախսվել է 100 մլն դոլար:
Անհրաժեշտ է նաև նշել, որ միջազգային ասպարեզում Ի. Ալիևի «ընտանիքի» անվտանգության հիմնական երաշխավորն ու պաշտպանը ոչ թե Թուրքիան է, այլ Մեծ Բրիտանիայի կառավարությունն ու «Բրիթիշ փեթրոլեում» ընկերությունը: Հենց Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական շրջանակները (պահպանողական կուսակցությունն ու Մարգրետ Թետչերին մոտ կանգնած ուժերը) չեզոքացրին այն խիստ բացասական վարկանիշը, որ Հ. Ալիևի «ընտանիքի» վերաբերյալ ձևավորվել էր ԱՄՆ-ում (այդ թվում` Կոնգրեսում ու պետդեպում)` Բ. Քլինթոնի վարչակազմի կառավարման շրջանում:
Սակայն Մեծ Բրիտանիան մտադրություն չունի ընդգծելու իր ներկայությունն Ադրբեջանում տեղի ունեցող քաղաքական գործընթացներում: Նրա խնդիրն է ապահովել իր ընկերությունների հետագա վերահսկողությունն Ադրբեջանի նավթի նկատմամբ: Ադրբեջանի առավել կարևոր ու երկարաժամկետ արտքաղաքական շահերը Մեծ Բրիտանիայի անմիջական աջակցությունը չեն վայելում:
Իրենց հերթին ԱՄՆ-ի ու Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական շրջանակները շահագրգռված չեն ազգային շահերի պաշտպանության (այդ թվում` ղարաբաղյան խնդրի) ուղղությամբ Ադրբեջանի կառավարության քաղաքականությամբ, քանի որ դա մեծացնում է վտանգն ու սպառնալիքը նավթի արդյունահանման և մատակարարման ոլորտում, ինչպես նաև թուլացնում է ԱՄՆ-ի ազդեցությունը Ադրբեջանի վրա:
Վարչակազմի հետ կապված ամերիկյան շրջանակների հետ Մեծ Բրիտանիայի նավթի բիզնեսի ներկայացուցիչների առնչությունները կարող են վճռորոշ դեր խաղալ Ադրբեջանում տեղի ունեցող ներքաղաքական գործընթացների զարգացման գործում և, առաջին հերթին, Ի. Ալիևի ընտանիքի քաղաքական ճակատագրում:
Ադրբեջանի քաղաքական ղեկավարությունը խիստ խոցելի վիճակում է, և նրան պետք է ԱՄՆ-ի անվերապահ աջակցությունը, մասամբ նաև Թուրքիայի ու Ռուսաստանի: Ի. Ալիևը փորձում է ապահովել Իրանի աջակցությունը, բայց այդ խնդիրն անգամ մասամբ լուծված չէ: Սակայն միաժամանակ ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի վրա հենվելը շատ խնդրահարույց է, իսկ Թուրքիայի վրա հենվելը չի կարող փոխարինել ԱՄՆ-ի աջակցությանը:
Իրավիճակը բարդացել է նաև նրանով, որ Իրաքում ամերիկա-բրիտանական կոալիցիայի ռազմական գործողությունից հետո ամերիկա-թուրքական հարաբերությունները լարվել են: Իրաքի գործողության ավարտից անմիջապես հետո ԱՄՆ-ը քայլեր ձեռնարկեց «Մեծ Մերձավոր Արևելքում» իր ռազմական բազաների տեղաբաշխումը բազմազանեցնելու ուղղությամբ, որպեսզի բացառվի մեծ կախումը Թուրքիայից ու Սաուդյան Արաբիայից:
ԱՄՆ-ը սկսեց հնարավորություններ փնտրել Հարավային Կովկասում և Պարսից ծոցում ռազմական ավիացիայի բազավորման այլընտրանքային վայրերի ստեղծման ուղղությամբ: Միաժամանակ ԱՄՆ-ը թուլացրել է ուշադրությունը և ոգևորություն չի ցուցաբերում «Նաբուկո» գազամուղի կառուցման նկատմամբ, ինչն անդրադարձել է եվրոպական պետությունների և միջազգային ֆինանսական կազմակերպությունների դիրքորոշման վրա:
Թուրք-ամերիկյան հարաբերությունների սառեցման գլխավոր հետևանքը եղավ այն, որ ԱՄՆ-ը ձգտում է Ադրբեջանը հեռու պահել Թուրքիայից: Անուղղակի նշաններ կան այն բանի, որ ԱՄՆ-ը ձգտում է սահմանափակել ոչ միայն ադրբեջանա-թուրքական, այլև վրաց-թուրքական հարաբերությունները: Սակայն եթե առաջ Թուրքիայի ռազմական քաղաքականությունը Հարավային Կովկասում իրականացվում էր կա՛մ ԱՄՆ-ի հետ պայմանավորվածության, կա՛մ ՆԱՏՕ-ի ծրագրերի շրջանակներում, ապա կարելի է սպասել, որ Թուրքիան պատրաստ է վարելու ավելի անկախ ռազմական քաղաքականություն Վրաստանի և Ադրբեջանի հետ հարաբերություններում: Հնարավոր է, որ դրանք կլինեն համեստ ու նեղ ծրագրեր, բայց հետևողական ու համակարգային: Ամերիկացիների առջև խնդիր է ծառացած ճիշտ գնահատելու Վրաստանի և Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների զարգացման ռացիոնալ հատիկը:
Ադրբեջանի առնչությամբ ԱՄՆ-ի քաղաքականությունը հաշվի է առնում ոչ միայն ուժի աշխարհաքաղաքական կենտրոնների` Ռուսաստանի, Իրանի, Թուրքիայի, Մեծ Բրիտանիայի ու Եվրամիության, այլև Հայաստանի, Վրաստանի, Թուրքմենստանի ու Ղազախստանի դիրքորոշումները: Օրինակ, ԱՄՆ-ը, այսպես թե այնպես, պետք է պահպանի հավասարակշռությունը Հայաստանի ու Ադրբեջանի հետ իր հարաբերություններում: Այդ հավասարակշռությունը ներառում է տնտեսական օգնություն, քաղաքական ու ռազմական գործակցություն, ղարաբաղյան հարցի կարգավորում, քաղաքական վարչակազմերի քննադատություն և համապատասխան պահանջների ներկայացումը:
Սակայն պարզվում է, որ «հավասարակշռության» քաղաքականության շարունակումն անհնար է: 2003 թ. գարնանը, Հայաստանում նախագահական և խորհրդարանական ընտրությունների շրջանում, ԱՄՆ-ը փորձեց օգտվել քաղաքական պահից` Հայաստանի և Ի. Ալիևի «ընտանիքի» վրա քաղաքական լուրջ ճնշում գործադրելու համար։ Սակայն Հայաստանի քաղաքական ղեկավարությունն այդ ծայրաստիճան աննպաստ պայմաններում որոշում ընդունեց լիովին անտեսել պետդեպարտամենտի և Սպիտակ տան հայտարարություններն ու գործողությունները: ՈՒժեղ ճնշման և քննադատության ենթարկվելով նախագահական ընտրությունների ժամանակ, Հայաստանի քաղաքական ղեկավարությունը խորհրդարանական ընտրարշավն ու բուն ընտրություններն անցկացրեց բացառապես իր «թիմային» շահերի օգտին, լիովին անտեսելով ԱՄՆ-ի շահերը:
Ընտրություններից հետո Հայաստանը հայտարարեց, որ հանդես կգա Իրանի նկատմամբ ագրեսիա սանձազերծելու ԱՄՆ-ի մտադրության դեմ: Դա զգալիորեն խարխլում է ԱՄՆ-ի քաղաքականությունը Հարավային Կովկասում, որը հիմնված էր «հավասարակշռության» պահպանման վրա: ԱՄՆ-ը հասկացավ, որ անհրաժեշտ է կա՛մ հրաժարվել «հավասարակշռությունից» և իր համար առաջնային դարձնել հարաբերությունները Ադրբեջանի ու Վրաստանի հետ, անտեսելով Հայաստանը, կա՛մ փորձել վերականգնել քաղաքական հավասարակշռությունը տարածաշրջանում, քանի որ Իրանի և Թուրքիայի հետ առճակատման պայմաններում Հայաստանի անտեսումը ոչինչ չի տա ԱՄՆ-ին:
Պարզվում է, որ ԱՄՆ-ը միշտ օգտագործել է «հայկական գործոնը» Ադրբեջանի և Թուրքիայի վրա ճնշում գործադրելու համար: Խնդիրն այն է, թե որքան է սկզբունքային և տևական այդ «նոր» իրավիճակը տարածաշրջանում: Մեր կարծիքով, անկախ այդ իրավիճակի զարգացումից, ԱՄՆ-ը ծրագրեր չունի ինչ-որ նոր քաղաքական կուրս վարելու Հարավային Կովկասում և կձգտի պահպանել «հավասարակշռության» քաղաքականությունը: Դա հենվում է Հարավային Կովկասում ԱՄՆ-ի գերակայությունների պաշտպանության վրա, որոնք նպատակ ունեն պահպանելու կայունությունը` Կասպից ծովի ածխաջրածինների հաջող մատակարարում ապահովելու համար:
Մնացած բոլոր խնդիրները կամ ենթարկված են այդ նպատակին, կամ իրոք չեն ներառվում ԱՄՆ-ի «կովկաս-կասպյան» խնդիրների մեջ, ինչպես, օրինակ, Իրանի խնդիրը: Եվ այնուամենայնիվ, Հարավային Կովկասում ԱՄՆ-ի քաղաքականությունը որակապես արդեն տարբերվում է Ռուսաստանի քաղաքականությունից: Այդ որակն այն է, որ ԱՄՆ-ը Հայաստանի ու Ադրբեջանի հանդեպ վարում է, փաստորեն, չփոխկապակցված քաղաքականություն, ինչպես առայժմ վարվում է Ռուսաստանը: Սակայն տարածաշրջանում քաղաքական գործընթացների զարգացման տրամաբանությունը ռուսական քաղաքականությունն էլ է հանգեցնում այդ մոտեցումներին ու ոճին:
Թուրքիայի և Հայաստանի ներգրավումն իրենց հարաբերությունների կարգավորման գործում դարձավ թե՛ Թուրքիայի, թե՛ Հայաստանի, թե՛ Ադրբեջանի վրա ԱՄՆ-ի ճնշման կարևոր լծակ: Հայաստանը ներառված է տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի ավելի ակտիվ քաղաքականության մեջ, որի գլխավոր խնդիրն է զսպել Թուրքիային, թույլ չտալ, որ նա ինքնուրույն տարածաշրջանային քաղաքականություն ծավալի: Միաժամանակ, Ադրբեջանը սերտորեն շաղկապված է այդ քաղաքականությանը և ավելի մեծ կախման մեջ է ԱՄՆ-ից, քան առաջ, Ադրբեջանի ղեկավարները պատրանքներ ունեն, թե իրենց երկիրն ավելի անկախ է միջազգային ասպարեզում, քան Հայաստանը կամ Վրաստանը: ԱՄՆ-ն այս պահի դրությամբ, փաստորեն, Ադրբեջանում իր ունեցած բոլոր ծրագրերն իրագործել է: Նա Մեծ Բրիտանիայի հետ մեկտեղ լիակատար հսկողության տակ է առել նրա նավթի ու գազի բոլոր պաշարները, էներգամատակարարման ուղիները, ստեղծել է մի շարք բազաներ` տեղորոշիչ կայանների ձևով, ապահովել է հուսալի ռազմական տարանցում դեպի Արևելք, ինչը շատ կարևոր է Հարավային և Կենտրոնական Ասիայում ռազմավարության իրականացման համար և Ադրբեջանի ղեկավարությանը կապել է իր քաղաքականությանը:
Հիմա ԱՄՆ-ին պետք են նոր երաշխիքներ, որ Թուրքիան չի ձգտի միջամտություն ունենալ Հարավային Կովկասում և այն տարածաշրջաններում, ուր հաստատված են ԱՄՆ-ի շահերն ու ներկայությունը: Այս կապակցությամբ ամերիկացիներին ոչ միայն անհրաժեշտ է Թուրքիային զսպել հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացով, այլև ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման խնդրով Ադրբեջանը կապել է Հայաստանին առնչվող խնդիրների համալիրին:
ԱՄՆ-ը կարողացել է Թուրքիան հեռու պահել ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման գործընթացից, իսկ Ադրբեջանը` հայ-թուրքական բանակցություններից: Դա հեշտ խնդիր չի եղել, բայց ԱՄՆ-ը կատարել է այդ առաջադրանքը և բավական հեշտորեն: Ադրբեջանական վերնախավը հասկացել է, որ չի հաջողվի իրապես ընդունել միայն կամ առավելապես Թուրքիայի խնամակալությունը, այլ տեսանելի հեռանկարում կմնա ԱՄՆ-ի հովանու ներքո: Եթե ԱՄՆ-ին հաջողվի լիովին կատարել Թուրքիայից Ադրբեջանը կտրելու առաջադրանքը, ապա դրանով նա ցույց կտա Թուրքիայի անընդունակությունը լուծելու անգամ իր առավել մերձավոր գործընկերոջ վրա գերակշիռ ազդեցության խնդիրը:

[Vrej1915]

Re: Regional geopolitics

Եթե Ադրբեջանը պարտվի, Թուրքիան կմիջամտի պատերազմին
Քաղաքականություն - Երկուշաբթի, 21 Հունվարի 2013,

http://www.lragir.am/index.php/arm/0/politics/view/77400

Երեւանում գործող Եվրասիական հետազոտությունների ինստիտուտը 2013 թվականի փորձագիտական քննարկումները սկսեց Հայաստանի արտաքին հարաբերությունների թեմայով քննարկմամբ, որտեղ մոտ երկու տասնյակ փորձագետներ իրենց տեսակետներն էին ներկայացնում ՆԱՏՕ-ի, Եվրամիության, Ռուսաստանի հետ Հայաստանի հարաբերության, Եվրասիական միության նախագծի հանդեպ Հայաստանի դիրքորոշման, ակնկալիքների եւ անհրաժեշտ քայլերի վերաբերյալ: Քննարկմանը ունկնդրի կարգավիճակով ներկա էին նաեւ Հայաստանում ՌԴ դեսպանատան եւ Ռոսսատրուդնիչեստվոյի պաշտոնյաներ:
Հիմնական բանախոս Իգոր Մուրադյանը նշեց, որ Հայաստանի եւ եվրատլանտյան հանրույթի հարաբերության մեջ առանցքային է անվտանգության, մասնավորապես Ղարաբաղի հարցում հնարավոր պատերազմի դեպքում Թուրքիայի միջամտությունը կանխելու հարցը: Իգոր Մուրադյանի խոսքով, եթե եվրաատլանտյան հանրույթը նախկինում անհնար էր համարում Ղարաբաղի նոր պատերազմի դեպքում Թուրքիայի միջամտությունը, ապա ներկայում փորձագետները հայտարարում են, որ որոշակի զարգացումների դեպքում դա կարող է տեղի ունենալ:
Եթե Ադրբեջանն այդ պատերազմում պարտություն կրի, ապա Թուրքիան անպայման կմիջամտի, ասում է Իգոր Մուրադյանը եւ ավելացնում, որ այստեղ ահա հարցն է, թե արդյոք Հայաստանի իշխանությունը ՆԱՏՕ-ի առաջ բարձրացնում է Թուրքիայի միջամտությունից Հայաստանը պաշտպանելու, Թուրքիայի միջամտությունը կանխելու հարցը: Եվ ընդհանրապես, արդյոք Հայաստանի իշխող «էլիտան» ունակ է բարձրացնել այդ հարցը: Իգոր Մուրադյանը համարում է, որ իշխող էլիտան որեւէ կերպ այդ կոնկրետ, հստակ հարցերը չի բարձրացնում աշխարհաքաղաքական կենտրոնների առաջ: Նույնը նաեւ Ռուսաստանի դեպքում, երբ այդ երկիրը ռազմավարական զենք է վաճառում Ադրբեջանին՝ ներկայանալով ռազմավարական դաշնակից: Իգոր Մուրադյանն արձանագրեց նաեւ, որ այդ խնդիրների վերաբերյալ հստակ դիրքորոշում չի արտահայտում եւ ոչ մի այլ քաղաքական ուժ, ու ինչն առավել տարօրինակ է՝ ներկայիս իշխող «էլիտան» է, որ անում է ավելին, քան մյուսները կանեին:
Իգոր Մուրադյանի խոսքով, թեեւ Թուրքիան դե յուրե ՆԱՏՕ անդամ է, բայց դե ֆակտո ՆԱՏՕ-ի համար ներկայում առանցքայինը Թուրքիայի խնդիրն է, եւ դաշինքը հենց Թուրքիայի հանդեպ ունեցած իր վերաբերմունքի խնդրով է հայտնվել ճգնաժամի առաջ: ՆԱՏՕ-ի ներկայիս ճգնաժամի խնդիրը հենց Թուրքիայի հետ հարաբերությունն է, ասում է Իգոր Մուրադյանը, նշելով, որ Թուրքիան փաստացի ՆԱՏՕ անդամ չէ, թեեւ ամենաառաջիններից մեկն է անդամագրվել այդ դաշինքին:
Քննարկումն իհարկե ծավալվեց բավական լայն ընդգրկմամբ: Փորձագետները համակարծիք էին այն հարցում, որ Հայաստանը պետք է գործակցի եվրաատլանտյան հանրույթի հետ, բայց տարակարծիք էին այդ գործակցության խորության մասով: Պաշտպանության նախկին նախարար Վաղարշակ Հարությունյանն օրինակ նշում է, որ ՆԱՏՕ-ն այսօր Հայաստանի անվտանգության որեւէ պարտավորություն չի ստանձնել, փոխարենը անհատական գործընկերության ծրագրով բազմաթիվ պարտավորություններ է դրել Հայաստանի վրա: Իսկ Ռուսաստանի պարագայում, նախկին նախարարը նշում է, որ կա եռաստիճան համակարգ, որով Ռուսաստանը կոնկրետ հանձնառություններով ստանձնում է Հայաստանի անվտանգության պաշտպանությունը:
Մոդուս Վիվենդի կենտրոնի ղեկավար Արա Պապյանը հայտարարեց, որ Հայաստանը Ռուսաստանի հետ իր անվտանգությունը կապելու առումով ունի պատմական նախադեպեր, երբ Ռուսաստանի օգնությունը կամ ուշացել է, կամ Ռուսաստանը Հայաստանի անվտանգության հաշվին գործարքի է գնացել Թուրքիայի հետ: Արա Պապյանը եզրակացնում է, որ Հայաստանը պարտավոր է դիվերսիֆիկացնել իր անվտանգությունը եւ այն չկապել մեկ կենտրոնի հետ, չմնալ միայն Ռուսաստանի հետ պայմանավորվածությունների եւ մեխանիզմների հույսին:
Կինոռեժիսոր, Սարդարապատ շարժման անդամ Տիգրան Խզմալյանը կարծում է, որ ներկայում ամբողջ աշխարհն է գտնում որոշակի տուրբուլենտության փուլում, եւ այդ պայմաններում Հայաստանն ուղակի իրավունք չունի չդիվերսիֆիկացնել իր անվտանգությունը:
Փորձագետ Դավիթ Պետրոսյանն էլ օրինակ առաջարկում էր խորհել հարցի շուրջ, թե արդյոք Հայաստանին չարժե միայն Արեւմուտք կամ Ռուսաստան նայելուց բացի հայացք նետել նաեւ ձեւավորվող գերտերություն Չինաստանի ուղղությամբ:
Փորձագիտական քննարկումը եզրափակվեց պայմանավորվածությամբ, որ թեմային երեւի թե արժե անդրադառնալ եւս մեկ անգամ, քանի որ այն բավական կարեւոր, առանցքային է Հայաստանի համար թե ներկայիս ժամանակահատվածում, թե հեռանկարային համատեքստում:

[Vrej1915]

Re: Regional geopolitics

Հարավային Կովկասում առայժմ միայն Հայաստանն ունի մարտունակ զինված ուժեր

Միառժամանակ առաջ Հարավային Կովկասում ռազմական համագործակցության հարցերի վերաբերյալ առաջարկությունների մշակման գործում մեծ դեր էր խաղում Ջ. Հոփքինսի համալսարանին (Վաշինգտոն) առընթեր Կենտրոնական Ասիայի և Կովկասի ինստիտուտը:

2000-ականներին Կովկասում ԱՄՆ-ի քաղաքականության մշակումներում այդ ինստիտուտի նշանակությունն այնքան էլ մեծ չէր, բայց նրա փորձագետներն ունեն սառը պատերազմի ժամանակներից եկող նշանակալի փորձ, և նրանց կարծիքը, անշուշտ, հետաքրքրություն է ներկայացնում Կովկասի նկատմամբ հայացքների ու գնահատականների քննարկման ընթացքում: Այդ հարցերի վերլուծության գործում կարևոր տեղ ունեն ինստիտուտի նախկին տնօրեն Չառլզ Ֆերբենքսի, ներկա տնօրեն Սվանթե Քոռնելի, ինչպես նաև ինստիտուտի նախագահ Ֆրեդերիկ Սթարի գնահատականները: Փորձագետները համարում են, որ ԱՄՆ-ի արտքաղաքական գերատեսչությունը մի շարք խոշոր անհաջողություններ և նույնիսկ ձախողումներ է ունեցել իր եվրասիական քաղաքականության ասպարեզում, ինչը Պենտագոնին լուրջ հիմքեր է տվել ռազմական քաղաքականության արտաքին ուղղություններից հանելու Մ. Օլբրայթի թիմից մնացած փորձագետներին:

Այս կապակցությամբ շատ հարցերում Պենտագոնն ինքնուրույն քաղաքականություն է իրականացնում Բալկանների ու ԱՊՀ-ի տարածաշրջաններում: Այդ քաղաքականությունն ուղղված է Արևելյան Եվրոպայում ՆԱՏՕ-ի հանդեպ գործընկերային քաղաքական դաշինքների ձևավորման ռազմական կողմի ծավալմանը: Պենտագոնը ՎՈՒԱՄ-ը դիտարկում էր իբրև Ռուսաստանի, Չինաստանի ու ՆԱՏՕ-ի միջև բուֆերի ստեղծման կարևոր սկիզբ: ԿՀՎ-ն և Պենտագոնը համակարծիք էին, որ ՎՈՒԱՄ-ի և ռազմական ծրագրերի կատարման նկատմամբ ԱՄՆ-ի ակտիվ քաղաքականությունը խիստ վտանգավոր է, պետդեպը պետք է առավելագույնս հեռու մնա այդ նախագծերից, և դրանք հիմնականում պետք է իրագործվեն գաղտնի կարգով: Առավել կարևոր է փորձագետների դիտողությունն ադրբեջանցի և վրացի քաղգործիչների հայտարարությունների առնչությամբ` կապված ՆԱՏՕ-ին իրենց երկրների անդամակցության և այդ երկրներում ամերիկյան բազաների տեղակայման հարցերի հետ:

Փորձագետների վկայությամբ, ամերիկացիներն այն կարծիքին էին, որ ադրբեջանցի ու վրացի քաղգործիչներն ու պաշտոնատար անձինք հապճեպ հայտարարություններ են անում, որոնք կարող են ի հայտ բերել ԱՄՆ-ի իրական նպատակները Վրաստանի ու Ադրբեջանի հետ ռազմական համագործակցության գործում: Մասնավորապես, ամերիկացիներին հատկապես նյարդայնացրել ու մտահոգել էր Ապշերոնում ԱՄՆ-ի ավիաբազայի տեղակայման հարցի արծարծումը: Ամերիկացիները համարում էին, որ Բաքվում չափազանց շատ էր շեշտադրվում այդ նախագիծը, ինչն անհարկի լարվածություն է առաջ բերում տարածաշրջանում և ավելորդ ուշադրություն է բևեռում Հարավային Կովկասի երկրների հետ ԱՄՆ-ի ռազմական համագործակցության ծրագրերի վրա:

Այդ ինստիտուտի փորձագետները բավական հիասթափված են եղել ոչ միայն Բ. Քլինթոնի, այլև Ջ. Բուշի քաղաքականությունից, սակայն տպավորություն է ստեղծվում, որ Բ. Օբամայի քաղաքականությամբ էլ հիացած չեն:Այսպիսով, փորձագետները հետևություն են անում ՆԱՏՕ-ին ԱՊՀ պետությունների հնարավոր վաղ անդամակցության վերաբերյալ կանխատեսումների անհիմն լինելու մասին, բայց առաջարկում են վարկած ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի անդամ մյուս առաջատար պետությունների հետ սերտորեն կապված տարածաշրջանային կամ միջտարածաշրջանային ռազմաքաղաքական այլընտրանքային դաշնախմբերի հնարավոր կազմավորման վերաբերյալ, ծրագիր, որը կարող է կյանքի կոչվել ՎՈՒԱՄ-ի նախագծի ձախողման դեպքում:

Դրա հետ մեկտեղ, ԱՄՆ-ը մտադիր է հեռու մնալ այդ երկրների հետ ինստիտուցիոնալ ռազմական լայն համագործակցությունից:Վերջին ժամանակներս այն միտքն է շրջանառվում, թե ԱՄՆ-ը սկսել է ՎՈՒԱՄ-ը դիտարկել բացառապես Ռուսաստանի հետ առճակատման գործում ՈՒկրաինայի դիրքերի ամրապնդման տեսանկյունից: ԱՄՆ-ը հասկացել է, որ նման լուսանցքային դաշնախմբերն անհեռանկար են, և ձգտում է գտնել ՎՈՒԱՄ-ի հետագա գոյության տրամաբանություն: ՈՒկրաինան ՎՈՒԱՄ-ի նախկինում պասիվ անդամից արդեն վերածվում է այդ դաշնախմբի` ուկրաինա-կովկասյան աշխարհատնտեսական միավորման, շարժիչ ուժի, և նրա գոյության արդարացումը հնարավոր է ՈՒկրաինայի` իբրև Ռուսաստանի վրա ճնշման գլխավոր լծակի, պահանջմունքների սպասարկման ձևաչափով:

Չ. Ֆերբենքսն առաջ այդ ինստիտուտի գործադիր տնօրենն է եղել, շատ սերտորեն ինտեգրված է ԱՄՆ-ի պետական համակարգին և ղեկավարում է այդ տարածաշրջանում տեղի ունեցող գործընթացների հետազոտման ու վերլուծության մի քանի համալիր ծրագրեր, աշխատում է պետական գերատեսչությունների ու հիմնարկությունների օգտին, համագործակցում է ԱՄՆ-ի հատուկ ծառայությունների հետ: Նա նեոպահպանողական փորձագետների պարագլուխն է և խիստ քննադատաբար է հանդես գալիս ազատական գաղափարների ու սկզբունքների վրա հիմնված արտաքին քաղաքականության և առհասարակ դեմոկրատական կուսակցության քաղաքական գաղափարախոսության հասցեին:

Այդ փորձագետը Կենտրոնական Ասիայի և Կովկասի տարածաշրջաններ ԱՄՆ-ի «բնական ներթափանցման» կողմնակից է: Նա փայլուն և բազմակողմանիորեն ծանոթ է այդ տարածաշրջանների պատմությանը, օրախնդիր քաղաքական և տնտեսական գործընթացներին և պատրանքներ չունի այդ տարածաշրջաններ ԱՄՆ-ի արմատական ներթափանցման, առավել ևս այդտեղ ամերիկյան ռազմական ներկայության ապահովման դժվարության ու վտանգավորության առնչությամբ: Նշվում են նրա վաղեմի կապերը Փոլ Վուլֆովիցի հետ, որի հետ նա սովորել է Չիկագոյի համալսարանում:Սակայն, ի տարբերություն աղմկագոչ շատ նեոպահպանողականների, Չ. Ֆերբենքսը գաղափարի մարդ է, և նրա համար նեոպահպանողականությունը գովազդային թեզ չէ:Փորձագետը հիմնավորում է այն թեզը, որ ԱՄՆ-ը, ծախսելով հսկայական պետական միջոցներ և վտանգելով իր հեղինակությունը, ըստ էության, այդ տարածաշրջաններում ուղիներ է հարթել եվրոպական (նախ և առաջ գերմանական), ճապոնական և անգամ չինական կապիտալի համար, մինչդեռ ամերիկյան կապիտալն այդ տարածաշրջաններում ներկայացված է իբրև երրորդական ու անմրցունակ:

Փորձագետը համարում է, որ, պաշտպանելով մարդու իրավունքների ու ազատությունների գերակայությունը այդ տարածաշրջաններում, ԱՄՆ-ը հող է նախապատրաստում քաղաքական քայլերի ու այդ երկրների հետ ավելի ճկուն հարաբերությունների հաստատման համար: Դա առանձնապես բացահայտորեն նկատվեց ՈՒզբեկստանի, Ղազախստանի ու Թուրքմենստանի առնչությամբ ԱՄՆ-ի քաղաքականության մեջ: Դրա պատճառով այդ երկրներում կապիտալի ներդրման կարևորագույն ոլորտները զավթեցին ռուսական, եվրոպական և ճապոնական ընկերությունները:

Դա այստեղ ԱՄՆ-ի քաղաքականությունը դարձնում է պարզապես հակաբնական և ԱՄՆ-ի արմատական տնտեսական և քաղաքական շահերին չհամապատասխանող: Ջ. Բուշի վարչակազմի գործունեության շրջանում, չնայած կառավարության հասցեին վերլուծական և մտավոր ոլորտների խիստ քննադատությանն ու զգալի ճնշմանը, նա շարունակում է իր քաղաքականությունն ու ամենևին չի փոխել իր դիրքորոշումն ու մոտեցումները (պետք է ասել, որ ԱՄՆ-ի ամենևին էլ ոչ բոլոր փորձագետներն են, պատկանելով աջ ճամբարին, համակարծիք Չ. Ֆերբենքսի հետ): Փորձագետի կարծիքով, ՆԱՏՕ-ին ԱՊՀ պետությունների, հատկապես Հարավային Կովկասի պետությունների անդամակցությունը խնդրահարույց կլիներ այն պատճառով, որ ՆԱՏՕ-ն արդեն ցույց է տվել դեպի Արևելք իր ընդլայնման հնարավորության սկզբունքային սահմանափակությունը:

Կովկասում և Կենտրոնական Ասիայում ԱՄՆ-ի ռազմավարական խնդիրների հարցի առնչությամբ փորձագետն ասել է, որ պաշտոնական ձևակերպումներում բավական հանգամանալից է խոսվում այդ մասին: ԱՄՆ-ի գլխավոր նպատակն է կանխել ինչ-որ նոր տիպի Եվրասիական կայսրության ստեղծումը, հատկապես կոմունիստական: Նոր կայսրությունը չպետք է կայանա, ուստի նոր պետությունները պիտի մարտունակ բանակներ ունենան: Թող այդ բանակները լինեն ոչ մեծ ու սահմանափակ հնարավորություններով, բայց ընդունակ լինեն հակահարված տալու տեղային հակամարտությունների և իրենց գործերին Ռուսաստանի հնարավոր ռազմական միջամտության դեպքում: Դա կարող է դառնալ ավելի պակաս ծախսատար տարբերակ, քան նրանց տարածքում ամերիկյան ռազմաբազաների տեղակայումը:

Փորձագետը կարծում է, որ ՎՈՒԱՄ-ի վերաբերյալ հնարավոր համաձայնությունները կարող են ուղղված լինել Հայաստանի մեկուսացմանը: Նույնիսկ դեմոկրատների կառավարությունն էր հասկանում, որ Հայաստանի կամ ցանկացած այլ պետության մեկուսացումը չի հանգեցնի նպատակի իրականացման: Մեկուսացման սկզբունքը ԱՄՆ-ի համար ցանկացած տարածաշրջանում լիովին բացառվում է: Ներկայումս որևէ պետության մեկուսացում առհասարակ անհնար է: Այդ երկու տարածաշրջաններում մեկուսացածությունը առավել վտանգավորն է ցանկացած քաղաքական առաջադրանքի իրականացման համար: Հենց մեկուսացածությունն ու առճակատումն են հիմնական խոչընդոտը ամերիկյան քաղաքականության հաջող ծավալման ճանապահին: ՈՒստի ամերիկյան քաղաքականությունը պետք է ուղղված լինի մեկուսացածության ցանկացած դրսևորման հաղթահարմանը:

Հարավային Կովկասում ամերիկյան քաղաքականության մեջ հակասական ու ձևական շատ բան կա:ԱՄՆ-ում բազմիցս հայտարարվել է, որ Վրաստանն ու Ադրբեջանն ԱՄՆ-ի ռազմավարական գործընկերներն են, բայց, փաստորեն, Հայաստանի հանդեպ ԱՄՆ-ի վերաբերմունքն ավելի նախընտրելի է: Եվ դա կապված է ոչ միայն հայ համայնքի գործունեության հետ: Հայաստանը Ռուսաստանի հետ ռազմաքաղաքական սերտ համագործակցության և Իրանի հետ սերտ հարաբերությունների պատճառով ԱՄՆ-ի համար ավելի մեծ հետաքրքրություն է ներկայացնում հատկապես իբրև տարազատված երկիր, որն իր արտքաղաքական դերակատարումն ունի տարածաշրջանում և նկատելի հաջողությունների է հասել դրանում: Հաշվի է առնվում նաև այն, որ Հարավային Կովկասում առայժմ միայն Հայաստանն ունի մարտունակ զինված ուժեր, և նրա դիրքորոշումից են մեծապես կախված տարածաշրջանի կայունությունն ու նավթամուղների և մյուս հաղորդուղիների անվտանգությունը:

Այդուամենայնիվ, ԱՄՆ-ը չէր կարող չպաշտպանել «սառեցված հակամարտությունների» խնդրի քննարկման նախաձեռնությունը, որի հեղինակն էին ՄԱԿ-ում ՎՈՒԱՄ-ի անդամ երկրները: Չ. Ֆերբենքսի կարծիքով, ՎՈՒԱՄ-ը մեծ հետաքրքրություն չի ներկայացնում Պենտագոնի համար և չի կարող դիտվել որպես այդ տարածաշրջաններում ամերիկյան ռազմավարության ծավալման բազային կառույց: Փորձագետը չի բացառում ռազմական ոլորտում ռազմական գերատեսչությունների մակարդակով Վրաստանի և Ադրբեջանի հետ ԱՄՆ-ի հնարավոր ակտիվ համագործակցությունը: Դրա հետ մեկտեղ, փորձագետը նշում է այդ համագործակցության մեջ քաղաքական սահմանափակիչների առկայությունը: Նրա ասելով, տեսանելի հեռանկարում խոսք չի կարող լինել ՆԱՏՕ-ին Հարավային Կովկասի պետությունների անդամակցության մասին: Ամենայն հավանականությամբ, նրանց համար մշակվում են ՆԱՏՕ-ի նկատմամբ գործընկերային ռազմաքաղաքական կառույցներ:ՆԱՏՕ-ի և Հարավային Կովկասի երկրների հարաբերությունների խնդրի վերաբերյալ Ֆրեդերիկ Սթարի և Սվանթե Քոռնելի գնահատականները նկատելիորեն տարբերվում են Չառլզ Ֆերբենքսի կարծիքից: Այդ երկու փորձագետները համակարծիք են, որ կան մոտ ապագայում դեպի Արևելք ՆԱՏՕ-ի ընդլայնման ավելի լավատեսական հայացքներ: Այդ փորձագետների գնահատականները մեծապես հիմնված են Կենտրոնական Ասիայի և Կովկասի ինստիտուտի մշակումների վրա, որոնք կատարվել են վերջին տարիներին` Պենտագոնի պատվերով: Նրանց կարծիքով, Հարավային Կովկասը չի կարող դիտարկվել իբրև մի տարածաշրջան, որն ինքնաբավ նշանակություն ունի երկարաժամկետ ռազմավարությունում: Հարավային Կովկասի ռազմավարական նշանակությունն ու տեղը սերտորեն կապված են ԱՄՆ-ի ու ՆԱՏՕ-ի առջև ծառացած երկու խնդրի հետ, այն է` լուծել ՈՒկրաինայի քաղաքական ապագայի հարցը և հասնել Սև ծովի ավազանում ՆԱՏՕ-ի հաստատմանը:Փորձագետները պնդում են, որ առանց այդ խնդիրների լուծման խոսք անգամ չի կարող լինել ՆԱՏՕ-ին Վրաստանի անդամակցության մասին և առհասարակ դեպի Արևելք դաշնախմբի ծավալման մասին:

Այս կարծիքին է նաև «Նիքսոնի» կենտրոնի «Կովկասի ու Կենտրոնական Ասիայի ծրագրի» տնօրեն դոկտոր Փոլ Սանդերսը: Այդ փորձագետները սերտորեն կապված են պետական կառույցների հետ, բայց հազիվ թե պաշտոնական հայացքներ են արտահայտում: Նրանց այդ հայացքները ենթադրում են Վրաստանի ստորադաս դիրք ԱՄՆ-ի ռազմավարությունում և ապագայում ՆԱՏՕ-ի կազմի, որպես «կտրտված տարածության», ձևավորման անհնարինություն: Վրաստանն ու Հարավային Կովկասն այնքան են կտրված ՆԱՏՕ-ի պատասխանատվության հիմնական գոտուց, որ չեն կարող դիտվել որպես այդ զանգվածի մաս:Կենտրոնական Ասիայի և Կովկասի ինստիտուտի (Վաշինգտոն) ղեկավար Ֆրեդերիկ Սթարի կարծիքով, Կենտրոնական Ասիայում ամերիկյան քաղաքականության վերջին անհաջողությունն ամենևին էլ պատահական չէ, քանի որ ԱՄՆ-ը երրորդական կարգի վերաբերմունք ուներ տարածաշրջանի նկատմամբ: Նույնիսկ 2001-ի սեպտեմբերի 11-ի ողբերգական իրադարձությունից հետո, երբ պարզվեցին համընդհանուր անվտանգության խնդիրների հետ անմիջականորեն կապված կոնկրետ անելիքներն ու նպատակները, ԱՄՆ-ը հոգ չտարավ Կենտրոնական Ասիայի առնչությամբ քաղաքական գործողությունների ընդհանուր հայեցակարգի ստեղծման մասին: Բանն այն չէ, որ նման կարգի փաստաթղթեր ստեղծվել են, բայց լրջորեն քննության չեն առնվել վարչակազմի կողմից:

Խնդիրն ԱՄՆ-ի քաղաքականության համար այդ տարածաշրջանի նշանակությունը չհասկանալն է: Այդ անտարբերությունը բացատրվում է շոշափելի տնտեսական ու քաղաքական շահերի բացակայությամբ: Բայց ԱՄՆ-ի կողմից դիրքերի զիջումն իր հետ բերում է տարածաշրջանում Ռուսաստանի և Չինաստանի դիրքերի ուժեղացում, որոնք շահագրգռված չեն, որ բարեփոխումներ կատարվեն և տարածաշրջանի երկրներն ինտեգրվեն Արևմտյան ընկերակցությանը:Ֆրեդերիկ Սթարը և հատկապես նրա գործընկեր Չառլզ Ֆերբենքսը երկար տարիներ պահանջում էին, որ մշակվի ու Կենտրոնական Ասիայում կենսագործվի ԱՄՆ-ի համապատասխան քաղաքական դոկտրին, ինչը, երևի, չի արվել: Ֆրեդերիկ Սթարի այդ գնահատականը, թվում է, մի փոքր չափազանցվել է, քանի որ հենց վերջին տարիներին Կենտրոնական Ասիան դարձել է ԱՄՆ-ի առավել մեծ քաղաքական և ռազմական ակտիվության օբյեկտ: Իրականում ԱՄՆ-ը փորձում էր տարածաշրջանում իրականացնել քաղաքական լուրջ փոփոխություններ, սակայն հանգեց այն եզրակացության, որ դրա համար անհրաժեշտ են չափազանց մեծ տնտեսական ու քաղաքական ռեսուրսներ, որոնց ծավալը բացահայտորեն համարժեք չէ տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի ակնկալած շահերին:Վաշինգտոնի «Կենտրոնական Ասիայի և Կովկասի ինստիտուտի» հետազոտությունների տնօրեն Սվանթե Քոռնելի կարծիքով, Կենտրոնական Ասիայում ԱՄՆ-ի քաղաքական պարտությունն ակնհայտ է, բայց ԱՄՆ-ը մտադիր չէ հանուն իր հեղինակության նոր փորձեր ձեռնարկել իրավիճակին տիրապետելու ուղղությամբ: Կենտրոնական Ասիան, որտեղ ԱՄՆ-ը նշանակալի տնտեսական շահեր չունի, բացի կասպյան նավթից, այսուհետև կդիտարկվի բացարձակապես անվտանգության կոնկրետ խնդիրների տեսակյունից: Կենտրոնական Ասիայի հանդեպ այդ հայացքները զուգադիպում են Չինաստանի առնչությամբ ԱՄՆ-ի վարչակազմի նոր կուրսին: Եթե առաջ ԱՄՆ-ը Կենտրոնական Ասիայում իր ներկայությունը կապում էր գերազանցապես չինական նվաճողամտության զսպման խնդրի հետ, ապա հիմա, ամերիկյան փորձագետների կարծիքով, Չինաստանի զսպման դոկտրինն այլևս օրախնդիր չէ:

Չինական քաղաքականության հանդեպ նոր հայացքներ առաջադրողն ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի նախկին առաջին տեղակալ Ռոբերտ Ջեոյելիկն է: Իսկ բուն քաղաքականությունը ենթադրում է ոչ թե մրցակցություն, այլ, որպես կառուցողական գործընկերոջ, Չինաստանին միջազգային հարաբերությունների մեջ ներգրավելը, քանի որ Չինաստանի շահերը զգալիորեն զուգադիպում են ԱՄՆ-ի և Արևմտյան ընկերակցության շահերին` հատկապես տնտեսության ու անվտանգության ոլորտում:ԱՄՆ-ը նպատակ ունի Չինաստանին ներգրավելու տնտեսական ծրագրերի համատեղ իրագործման, ինչպես նաև «համաշխարհային ջիհադի» դեմ համատեղ պայքարի մեջ: ԱՄՆ-ը համարում է նաև, որ Կենտրոնական Ասիայում Չինաստանի ամուր դիրքերը թույլ կտան սահմանափակել Ռուսաստանի, Իրանի, իսլամական մյուս պետությունների ազդեցությունը: Դրա հետ մեկտեղ, Ջ. Բուշի նոր` Հարավային Ասիային Կենտրոնական Ասիայի էներգետիկ և տնտեսական ինտեգրման «դոկտրինը», այսպես թե այնպես, պարունակում է Չինաստանի զսպմանն ուղղված վեկտոր: Դատելով ըստ Սվանթե Քոռնելի գնահատականների, նման աշխարհաքաղաքական հեռանկարի պայմաններում Թուրքիայի համար ավելի ու ավելի դժվար կլինի իր դիրքերը տարածաշրջանում պաշտպանելը:

Հ. Գ.- Սվանթե Քոռնելը երիտասարդ, հավակնոտ մի հետազոտող է, շատ կոռեկտ, և այժմ Կենտրոնական Ասիայի և Կովկասի ինստիտուտի գործադիր տնօրենն է: Շատ նշաններ կան, որ խիստ պահանջարկված է և դժվար բացատրելի համակրանք ունի Թուրքիայի և Ադրբեջանի նկատմամբ: