Russians will manage, what they do best: turn their friends into enemies....

[Vrej1915]

Re: Russians will manage, what they do best: turn their friends into enemies....

1937-38-ի ԽՍՀՄ Մեծ տեռորի տարիներին Թուրքիայում զուգահեռաբար ցեղասպանություն էր իրականացվում այդ երկրի բնակչության մի հատվածի` դերսիմցիների նկատմամբ, ինչն իրականում նախապատրաստվում էր դեռևս հայերի Ցեղասպանությանը զուգահեռ(Hans-Lukas Kieser. Basel, Switzerland, Some Remarks on Alevi Responses to the Missionaries in Eastern Anatolia (19th-20th cc.), https://wwwc.cc.columbia.edu/sec/dlc...1/kih01.html): Թուրքական իշխանությունները չէին կարող հանդուրժել Դերսիմի բնակչության ազատության և սեփական ալեվիական ինքնությունը համառորեն պահելու կամքը: 1935ին Թուրքիայի Մեծ ժողովին ներկայացված «Թունջելիի մասին» օրենքով Դերսիմ անունը փոխարինվեց Թունջելիով և հայտարարվեց, որ դրա բնակչությունը նախապես պատկանում էր «թուրքական ռասային»( Martin van Bruinessen, ‘Genocide in Kurdistan? The Suppression of the Dersim Rebellion in Turkey (1937-38) and the Chemical War Against the Iraqi Kurds (1988)’, in George J. Andreopoulos (ed.), Conceptual and historical dimensions of genocide, University of Pennsylvania Press, 1994, էջ 9 (http://www.hum.uu.nl/medewerkers/m.vanbruinessen/
publications/Bruinessen_Genocide_in_Kurdistan.pdf)): Նույն օրենքով Թունջելին դրվեց զինվորական վերահսկողության տակ, իսկ ռազմական գավառապետին արտակարգ լիազորություներ տրվեցին մարդկանց և ընտանիքների ձերբակալությունների ու տեղահանությունների նկատմամբ` այս իրավունքը բացատրելով գավառի հետամնացությամբ և ցեղերի սանձարձակությամբ: Ջարդերը նախապատրաստող թուրքական պետության քարոզչությունը 1937ի առաջին կեսին հանգստացնում էր «օրենքով թրքացված» բնակչությանը` խոստանալով լեռնային, անտառապատ ու ջրառատ Դերսիմը դարձնել «թուրքական Շվեյցարիա»( Hans-Lukas Kieser. Basel, Switzerland, Some Remarks on Alevi Responses to the Missionaries in Eastern Anatolia (19th-20th cc.), https://wwwc.cc.columbia.edu/sec/dlc...i01/kih01.html), իսկ ամռանը զորք մտցրեց ու միանգամից սկսեց կոտորածները` ընտրելով հայերի ցեղասպանության հաջողված փորձի կրկնությունը` պարզապես ոչնչացնել բնակչությունը: Ոչինչ նրանց չէր խանգարում: Բավական էր, որ Մուստաֆա Քեմալը վերացրել էր սուլթանությունն ու խալիֆաթը, ընդունել էր Սահմանադրություն ու կրոնը պաշտոնապես անջատել էր պետությունից, արաբական այբուբենն ու իսլամական օրացույցը փոխարինել էր լատինական այբուբենով ու գրիգորյան օրացույցով, կանանց գլխից ջանում էր հանել գլխաշորերը և նրանց տվել էր ընտրական իրավունք: Թուրքիան «դարձել էր Եվրոպա» և Լոզանի պայմանագրով բավարարված Եվրոպան սիրալիր էր «մոդեռնացող Թուրքիայ»ի նկատմամբ, իսկ հայկական Ցեղասպանության հիշողությունները միջազգային հանրության հիշողությունից «տեղափոխվել էին մոռացվող պատմություն» պարագրաֆ: Հարևան ու դաշնակից Ռուսաստան/ԽՍՀՄը ամեն ինչ անում էր ցեղասպանված հայերի մնացորդների գլխացավանքից Թուրքիային ազատելու համար, իսկ ինքն իր երկրում ծանրագույն տեռորի ու սարսափի պայմաններ էր ստեղծել, խուլ պատով պատնեշել ներքին տեղեկատվական արտահոսքն ու արտաքին տեղեկատվական ներհոսքը, ծանր գրաքննություն սահմանել տպագիր խոսքի նկատմամբ, և իր քաղաքացիների նկատմամբ այնպիսի հզոր վերահսկողություն սահմանել, որ միայն նպաստում էր Թուրքական ներքին նախաձեռնություններին:

Կոտորում էին բոլոր դերսիմցիներին: «Հազարավոր կանայք ու երեխաներ զոհվեցին, որովհետև բանակայինները խցանեցին քարանձավների ելքերը: Այլ քարանձավների ելքերի մոտ հրդեհներ սարքեցին, որպեսզի ներսում գտնվողները խեղդվեն: Փախչել փորձողներին սվիններով էին սպանում: Կուրեյշան և բախտիյար աշիրեթների շատ կանայք ու աղջիկներ թուրքերի ձեռքը չընկնելու համար ժայռերից նետվում էին կիրճերն ու Մունզուր Փարչիկ գետը... Նույնիսկ թուրքական բանակում ծառայող դերսիմցի երիտասարդներին են հավաքել և գնդակահարել»( Martin van Bruinessen, ‘Genocide in Kurdistan? The Suppression of the Dersim Rebellion in Turkey (1937-38) and the Chemical War Against the Iraqi Kurds (1988)’, էջ 6-7) :

Ջարդերն ավարտելուց հետո Թուրքիայի Ներքին գործերի նախարար Շյուքրու Կայը Թուրքական Մեծ ժողովին Դերսիմում կոտորվածներին ներկայացրեց որպես պատժված թուրքերի` փաստորեն ամրագրելով «Թունջելիի մասին» օրենքով Դերսիմի բնակչության «թրքացումը» և ջարդերի վրայից հանելով «ցեղասպանական» տեքստը: Դերսիմցիները, որոնց ողջ պայքարը «թուրք» չդառնալն էր, ովքեր թուրքերի ինքնության գլխավոր տարրերից մեկին` թուրքերենին անգամ չէին տիրապետում, իսկ մյուսին` սուննիզմին թշնամի էին, պաշտոնապես դասվեցին թուրքերի շարքը(Martin van Bruinessen, Genocide in Kurdistan? The Suppression of the Dersim Rebellion in Turkey (1937-38) and the Chemical War Against the Iraqi Kurds (1988), էջ 8-9):

Կոտորածներից հետո Դերսիմում կենդանի մնացած բնակչության ահռելի մասին տաս տարով աքսորեցին Թուրքիայի արևմտյան խորքերը, որտեղ թրքալեզուներն էին ապրում: «Էթնիկական դեպորտացիաներով» ԽՍՀՄի հետ քչերը կարող են մրցակցել, բայց Թուրքիան հազիվ թե զիջում է նրան: Միայն թե Թուրքիայում ընդունված օրենքներով բոլոր աքսորվողները սովորաբար «թուրքեր» են ներկայացվում: 1937-38ի դերսիմյան ջարդերը նույնպես Թուրքիային հաջողվեց տևական ժամանակ լռության քողի տակ պահել: Դերսիմի կոտորածների մասին թուրքերենով գրված առաջին գիրքը հրատարակվել է Հալեպում (M. Nuri Dersimi, Kürdistan tarihinde Dersim [Դերսիմը Քրդստանի պատմության մեջ] (Aleppo, 1952)) և մեծ հաշվով անհայտ էր հանրությանը: Հեղինակի` Նուրի Դերսիմիի դուստրը և շատ հարազատներ զոհ էին գնացել ջարդերին, իսկ ինքը փախել էր կոտորածներից անմիջապես առաջ: Շատ հեշտ էր ապստամբ Նուրի Դերսիմին ներկայացնել որպես Թուրքիայի լավագույն առաքինությունները սևացնող մեկին: Դերսիմում, սակայն, յուրաքանչյուրը կպատմի այն, ինչ Նուրի Դերսիմիին վերագրվում է իբրև Թուրքիայի դեմ աչառու հորինվածք: Դերսիմում հիշողություններ փնտրելու կարիք չկա, այն ամենուր է, կենդանի մնացած յուրաքանչյուր դերսիմցի ունի ջարդերի հետ կապված իր ընտանեկան պատմությունը, և յուրաքանչյուրը պատմում է կոտորածներից Հալվորի Ս.Կարապետի վանք փախչող բնակչության կոտորածը «Լաչ Դերեսի» նեղ կիրճում, երբ «կիրճով հոսող գետի ջուրն արյունից կարմրել էր»:

1990-ին թուրքերենով լույս տեսավ Ismail Beşikçi, Tunceli Kanunu (1935) ve Dersim Jenosidi [Թունջելիի մասին 1935ի օրենքը և Դերսիմի Ցեղասպանությունը] (Istanbul: Belge yayinlari, 1990) գիրքը, և հեղինակն անմիջապես տաս տարով հայտնվեց բանտերում: Թուրքիայում իշխանությունների հանցագործություններին անդրադարձը դավադրություն է համարվում պետության դեմ: Ինչպես ԽՍՀՄում: Միայն թե այստեղ դավադրություն էր համարվում ոչ միայն ԽՍՀՄ իշխանությունների կամակերպված հանցագործություններին, այլև դաշնակից Թուրքիայի պետական հանցագործություններին անդրադարձը: Համեմատության համար հիշենք, որ ԽՍՀՄում հայկական Ցեղասպանության մասին ոչ միայն գրել և հրատարակել, խոսել անգամ չեր կարելի: Հատկապես մինչև Երկրորդ աշխարհամարտը այդ մարդիկ ոչ թե բանտերում կհայտնվեին, այլ կգնդակահարվեին որպես «ազգայնական դաշնակցականներ»: Այսօր «թաքստոցներից» դուրս են գալիս Ցեղասպանությունից փրկված մարդկանց երեսնականներին շարադրված և նկուղներում կամ տանիքներում պահված հուշագրություններ և հրատարակվում դրանք պատմելու իրավունք չունեցողների ժառանգների կողմից: Դրանց հեղինակների մեջ քիչ չեն երսնականներին գնդակահարվածները:

Դաշնակից երկու պետություններն էլ ջանք չեն խնայել բռնությամբ իրենց բնակչությունը վախեցնելու, տոտալ հնազանդեցնելու, հիշողությունն ու ինքնությունը փոխելու ուղղությամբ: Իսկ գործողությունների զուգահեռականությունը նույնիսկ տագնապալի մտքեր է առաջացնում դրանք համաձայնեցնելու վերաբերյալ:

- See more at: http://www.lragir.am/index/arm/0/soc....A1VZe91M.dpuf

[Vrej1915]

Re: Russians will manage, what they do best: turn their friends into enemies....

Խանջյանի սպանությունը եւ թուրքական սահմանների անվտանգությունը

ՀՐԱՆՈՒՇ ԽԱՌԱՏՅԱՆ, Ազգագրագետ
Հասարակություն - 05 Դեկտեմբերի 2015,

«Ահաբեկչությունը» և «նացիոնալիզմը» որպես «ազգային հիշողության» պատժամիջոցներ

2014-ի հոդվածներից մեկում գրել էի, որ 1936-ի բռնաճնշումներում «հայկական նացիոնալիզմի» թիրախավորման կոնկրետ առիթը թերևս կարելի է համարել 1930-ի հոկտեմբերին Համահայկական բարեգործական ընդհանուր միության նախագահ ընտրված Գ. Գյուլբենկյանի կողմից ցեղասպանությունից փրկված և Հունաստանում կուտակված հայ փախստականների համար Սիրիայում բնակության տարածքներ կառուցելու նախաձեռնությունը: Խոսքն այն նույն փախստականների մասին է, որոնց Լոզանի կոնֆերանսի օրերին Ռուսաստանում և Ուկրաինայում վերաբնակեցնելու խոստում էր տվել Խորհրդային Ռուսաստանի արտաքին գործերի ժողկոմ Չիչերինը և, իհարկե, նրանց թողել էին ճակատագրի քմահաճույքին:

Համահայկական Բարեգործական Ընդհանուր միությունը որոշում է Հունաստանում կուտակված և թշվառ գոյավիճակում գտնվող հայ փախստականների համար Սիրիայում Մոսուլ-Բաղդադից մինչև Տրիպոլի-Խայֆա երկաթգծի ուղղությամբ փոքր բնակավայրերի շարք կառուցել` նկատի ունենալով նաև աշխատանքի հնարավորության հեռանկարը: Թուրքիան անմիջապես ըմբոստանում է՝ Գյուլբենկյանին մեղադրելով Թուրքիայի դեմ «վրեժխնդրության հայկական օջախներ» ստեղծելու մտադրության մեջ: ԽՍՀՄը «ըմբռնումով» է մոտենում իր դաշնակցի ըմբոստությանը և 1931-ի հոկտեմբերի 14-ին Խանջյանը ելույթով Թուրքիայի սահմանի մոտ ստեղծվելիք «հայկական օջախները» գնահատում է որպես ԽՍՀՄ-ի բարեկամ Թուրքիայի դեմ իմպերիալիստական ինտերվենցիայի գոտի:

Իր ելույթում Ա. Խանջյանն ասել էր. «...Սիրիայում ազգային օջախ ստեղծելու համար դաշնակների արած գործնական քայլերը, որոնք, ի դեպ, արվում են անգլո-ֆրանսիական իմպերիալիստական խմբակներին մոտ կանգնած Կյուլպենկյանների անմիջական հովանավորությամբ և հակադրվում են արտասահմանի գաղթական աշխատավորության՝ Խ. Հայաստան ներգաղթելու մեր ծրագրին, նպատակ ունեն հավատարիմ ուժ տրամադրել ֆրանսիական իմպերիալիզմին Սիրիայի գաղութային շահագործման և ազգային-ազատագրական շարժումները ճնշելու, ինչպես նաև Կյուլպենկյանների նավթահանքերին կամ նավթամուղին էժան բանվորական ուժ մատակարարելու համար…» («Խորհրդային Հայաստան», 1931, 15 օգոստոսի):

Վիրավորված Գ. Գյուլբենկյանը հրաժարվեց ՀԲԸ նախագահի պաշտոնից (Էդ.Մելքոնյան: Գ.Գյուլբենկյան-Խորհրդային միություն, չկայացած գործընկերություն, «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», 1998, թիվ 3, էջ 93,-http://lraber.asj-oa.am/2196/1/1998-3(91).pdf)): Ավելի ուշ՝ արդեն ԽՍՀՄ փլուզումից հետո, Կ. Դալլաքյանը պիտի գրի. «Վստահ եմ, որ Գ. Կյոլլպենկյանն ինքը մինչև վերջ էլ չգիտակցեց, թե ինչ հայատյաց ծրագիր է հակադրվել իր գործունեությանը առարկայականորեն, այլապես այդքան դյուրավ չէր զիջի իր դիրքերը, ընկրկելով անարդար վիրավորանքի առջև… Գ. Կյուլպենկյանի հրաժարականը համեմատաբար աննշան, միանգամայն անսպասելի և պատահական արդյունքն էր մի մեծ ու լայնածավալ քաղաքականության, որի մշակմանը ձեռնարկել էր Թուրքիան այդ ժամանակաշրջանում, որի կետ նպատակին էր՝ հայությունը հեռու վանել իր սահմա՛ններից, և որի էությանը այդպես էլ հասու չեղավ Հայաստանի ղեկավարությունը…»( Էդ.Մելքոնյան, Նշված աշխ., էջ 93):

Չի բացառվում, որ Մոսկվայից, Թիֆլիսից և Բաքվից ուղարկված երիտասարդ հայ բոլշևիկների մեջ 1931-ին իսկապես դեռևս «բոլշևիկյան ռոմանտիզմով» խանդավառներ կային: Այդպիսին էր, անկասկած, Ն.Ստեփանյանը՝ սոցիալիզմի գաղափարների իրական կրողը, ով երբեք չսովորեց իշխանության՝ առհասարակ, բոլշևիկյան իշխանության՝ մասնավորապես, խոսքի ու գործի տարբերությունները, և նույնիսկ ՆԳԺԿ-ին ցուցմունքներ տալիս փորձում էր համոզել քննիչներին, որ Ստալինն ու Բերիան շեղվել են իրական կուսակցական ուղուց: Նա դրանք ընկալում էր գլխավորապես որպես մարդկային գործոն՝ «սխալ» կամ «վատ մարդու» արարք, երբեք չկասկածելով ԽՍՀՄը ղեկավարող կոմունիստական կուսակցության արդարությանը:

Ա.Խանջյանը, սակայն, «բոլշևիկյան ռոմանտիզմ» չուներ: 1926-29-ի ընթացքում Հայաստանում թուրքահայերի նկատմամբ իրականացված բացահայտ տեռորի մասին Խանջյանը ոչ միայն տեղյակ էր, այլ գուցե նաև՝ մասնակից: Այդ հալածանքների մասին սկսված խոսակցություններին վերջ տալու համար է, հավանաբար, կազմակերպվել 1929-ի ապրիլի 7-ին, Հայաստանի խորհուրդների 6-րդ համագումարին «սասունցի բախտավոր գյուղացու»՝ խորհրդային երկրից շնորհակալ ելույթը, և Ա.Խանջյանի գնահատականն այդ ելույթին: Խանջյանն ասում է, որ սասունցի այս գյուղացու ելույթն ամենամեծ ժխտումն է Հայաստանում սասունցիների հալածանքների մասին. «Խորհրդային Հայաստանում սասունցիների նկատմամբ չկա և չի կարող լինել որևէ ուրիշ քաղաքականություն, քան մեր ընդհանուր քաղաքականությունը գյուղացիության նկատմամբ… արտասահմանում դաշնակցականները ստեր են տարածում սասունցիների հալածանքների մասին՝ նպատակ ունենալով «արտասահմանի հայ աշխատավորների անգիտակից մասն օգտագործել ի շահ միջազգային իմպերիալիզմի» («Խորհրդային Հայաստան», 1929, 10 ապրիլի):

Խանջյանն, անկասկած, հիանալի իրազեկ էր անմեղ մարդկանց հետապնդումներին և նրա ելույթը լիովին համահունչ էր «կուլակաթափությունից բարգավաճող աշխատավորության» մասին այդ ժամանակվա ԽՍՀՄ այլ բարձրաստիճան կոմունիստների քաղաքական ելույթներին: Նա, իհարկե, չէր կարող ազդել թափ առնող բռնությունների իներցիային, և եթե շարունակելու էր պաշտոնավարել՝ պիտի իրեն պատվիրված երգը երգեր: Եվ, իհարկե, «երգում էր»: Խանջյանն էր Հայաստանում ղեկավարում կուլակաթափության և կոլեկտիվացման անհաջող քաղաքական ծրագիրը և «Կենտկոմի քարտուղարի հրահանգով պետքաղվարչության գյուղ թափված ջոկատների կողմից շատ անմեղ գյուղացիներ սպանվեցին կամ աքսորվեցին»: Հայաստանում խորհրդային չափանիշներով կուլակ չկար, բայց կուլակաթափության պլանը կատարելու համար «կուլակաթափվում» էին չքավորությունից մի փոքր տարբերվող գյուղացիները: Մինչև Ստալինի «Հաջողություններից գլխապտույտ» հոդվածը «Պապեն առավել պապական էր Աղասի Խանջեանը՝ համատարած կոլեկտիվացման օրերուն»,-գրում է Ալեքսանդրապոլի որբանոցում մեծացած և Հայաստանում սկսված հալածանքերից 1931-ին փախած Ցեղասպանության որբերից մեկը (Ս.Պալաթոն: Վերջին թոնդրակեցիներ: Ինքնապատում վեպ: Պէյրութ, «Տպարան Մշակ», 1977, էջ 121-122): Պարսկաստանի հետ սահման հանդիսացող Արաքս գետով շատերն էին լողալով փախչում՝ ենթարկվելով խեղդվելու կամ խորհրդային սահմանապահների կրակահերթերից սպանվելու վտանգին (Ս.Պալաթոն, Ս.Պալաթոն, էջ 154):

Եթե նույնիսկ կարելի է կասկածել, որ 1931-ին «Հայաստանի ղեկավարությունը» դեռևս հասու չէր հայերին իր սահմաններից հեռու վանելու Թուրքիայի քաղաքականությանը, ապա 1931-ից հետո Խանջյանը պետք է այնքան հասունանար, որ հասկանար Թուրքիայի այդ քաղաքականությանը ԽՍՀՄ-ի օժանդակությունը: Առնվազն 1934-ից, երբ Բերիայի կողմից Խորհրդային Հայաստանի ՆԳԺԿ-ի պետ նշանակվեց Խ.Մուղդուսին, ՆԳԺԿ-ն բացարձակ դուրս եկավ հայկական իշխանությունների վերահսկողությունից, և Հայաստանում փաստացի գլխավորում էր քաղաքական բռնաճնշումների «հականացիոնալիստական» ալիքը: Խանջյանը չէր կարողանալու և չկարողացավ մրցակցել Անդրերկրկոմի ղեկավարությունը փաստացի իրականացնող Բերիա-Բաղիրով զույգի հետ:

Վերջիններս մուսաֆաթական Ադրբեջանից սկսած հեղափոխական ինտրիգների փայլուն դպրոց էին անցել, սովոր էին իրենց ճանապարհից մշտապես վերացնել անցանկալի մարդկանց, տասնամյակից ավել աշխատել և փաստացի ձևավորել էին Անդրկովկասի խորհրդային չեկիստական խոհանոցը: Նրանք կուսակցությունն ու վարչական ապարատը ծառայեցնում էին իրենց ծրագրերի և իրենց երկրների կարիքների համար, իսկ Խանջյանը ծառայում էր կուսակցությանը: Այդ դպրոցին և խոհանոցին անտեղյակ Խանջյանն, իհարկե, նրանց մրցակիցը չէր: Նրանց մրցակիցը կարող էր լինել Խորհրդային Հայաստանի ժողկոմխորհի նախագահ, նույն դպրոցը Բաքվում և Մոսկվայում անցած Սահակ Տեր-Գաբրիելյանը, ուստի շրջահայաց Բերիայի ջանքերով 1935-ին կուսակցության որոշումով նա աշխատանքից ազատվել և տեղափոխել էր Մոսկվա, իսկ Հայաստանի ժողկոմխորհի նախագահ էր նշանակվել Բերիայի դրածո Աբրահամ Գուլոյանը:

1935-ին որպես Հայաստանի երկրորդ քարտուղար և Խանջյանի տեղակալ Թիֆլիսից ուղարկվել էր Ամատունին: Խանջյանը թակարդում էր և օղակը սեղմվում էր: Նա հասկանում էր, որ «Հայաստանի իշխանություններ» կոչվածին մնացել է մեկ գործառույթ՝ կատարել Բերիայի թելադրանքները: Իսկ դրանք գնալով ավելի ու ավելի կոշտ էին դառնում: Իրեն հավատարիմ մնացած պաշտոնյաներին Խանջյանը հորդորում էր չհակաճառել Անդրերկրկոմի, որ նույնն է՝ Բերիայի որոշումներին: Խորհրդային Հայաստանի լուսժողկոմ Ն.Ստեփանյանին պաշտոնից հեռացնելու հիմքում ընկած էր Բերիայի ցանկությանը հակաճառելու Ն.Ստեփանյանի փորձը: Խանջյանին թողնվել էր Հայաստանում դաշնակցականների ուրվականների դեմ պայքարելու առաքելությունը: 1935-ին, 1920-ի մայիսյան բոլշևիկյան ապստամբության 15-ամյակի հոբելյանին, Խանջյանի ծավալուն և թունավոր ելույթը համարյա բացառապես ուղղված էր «դաշնակցական Հայաստանի սև անցյալին», սակայն այն բնութագրում էր Խորհրդային Հայաստանի և հենց իր՝ Ա.Խանջյանի իրական վիճակը ԽՍՀՄ-ում. ««Անկախ» և «ազատ» Հայաստան… որպիսի լկտի ծաղր էին պարունակում այս բառերն իրենց մեջ… «Անկախ» և «ազատ» դաշնակցական պետությունն ստիպված էր ծռմռվելու իմպերիալիստական ամեն մի գնդապետի առաջ…»,-ասում էր Խանջյանը 1935-ի իր ելույթում («Մայիսյան ապստամբությունից դեպի նոյեմբերյան հաղթանակը»: Կուսակցական հրատարակչություն, Երևան, 1935: Տես «Ա.Խանջյան: Հոդվածներ և ճառեր», էջ 423), երբ հենց ինքը ստիպված էր ծռմռվել երկու տիրոջ՝ ԽՍՀՄ ԿԿ-ն զավթած Ստալինի և Անդրերկրկոմի տիրակալ Բերիայի առաջ:

«Իմպերիալիզմի ձեռնածու դաշնակցական Հայաստանին» փոխարինած Խորհրդային Հայաստանը դարձել էր ԽՍՀՄ Կոմկուսի, իսկ Խանջյանը՝ Բերիայի և Խորհրդային Հայաստանում նրա նշանակած ղեկավար կադրերի աճպարարությունների ձեռնածուն: Խանջյանն, այո, շարունակում էր «երգել իր պաշտոնին վերապահված երգը», բայց անկասկած տանջվում էր և արդեն հասունացել էր եթե ոչ ըմբոստանալու, ապա առնվազն որոշ հարցերում չենթարկվելու համար: Երկու տարի նա դիմադրում էր Ն.Ստեփանյանին ձերբակալելու Բերիայի հրահանգին: Չնայած Խանջյանն ի վերջո ստորագրեց այդ ձերբակալության հրամանը, բայց նրա դիմադրությունը Բերիայի համար վատ նախադեպ էր և, իհարկե, Խանջյանի հնազանդությանը սովոր Բերիային գրգռում էր: Բայց կար ավելի կարևորը՝ 1936-38-ի լայնածավալ բռնությունների շարքը, որին հասունացած Խանջյանը կարող էր հրաժարվել մասնակցել: Արդեն 1936-ի դեկտեմբերի 17-ի ԽՍՀՄ ԺԿԽ №211-420сс հրամանով կատարվելու էր Հայաստանից հայերի առաջին դեպորտացիան: Կենդանի մնալու դեպքում կուսակցությանը ծառայող Խանջյանը կարող էր կուսակցության ծրագրերի մասին անցանկալի հարցեր տալ: Դա կարող է բացատրել Խաջյանին սպանելու որոշումը` չբարձրաձայնելու համար այն լայնածավալ գործողությունները, որոնցով ԽՍՀՄ-ը պիտի փորձեր վերջնականապես լուծել Հայաստանի՝ Թուրքիային սահմանակից տարածքներում գտնվող թուրքահայության գոյության և ահաբեկման՝ իր դաշնակցին մշտապես մտահոգող խնդիրը: Այլապես, մնացած ամեն ինչից զատ, ԽՍՀՄ-ի դեմ կարող էր կենդանանալ Թուրքիայի կողմից միշտ պատրաստ պահված ադրբեջանական անջատողականության ուրվականը, որի կենդանացման բանալին Թուրքիայի ձեռքին էր:

Արևմտյան Հայաստանի սահմանամերձ տարածքներում հայրենիք վերադառնալու ցանկություն ունեցող թուրքահայերի գոյությունը նույնիսկ Հայոց ցեղասպանությունից հարյուր տարի անց շարունակում է մնալ Թուրքիայի իշխանությունների սևեռուն մտահոգություններից մեկը: Ներկայիս սիրիական կոնֆլիկտում, օրինակ, սիրիահայերը լիովին վստահ են, որ սիրիական ընդդիմության հետ Թուրքիայի իշխանությունների հարաբերություններն օգտագործվում են նաև հայերին Սիրիայից դուրս մղելու ծրագրերն իրականացնելու համար (А. Санджян. Армянские общины в условиях гражданской войны (сравнение Ливана и Сирии), журнал «Диаспоры», No. 1-2, М., 1915, Էջ 78): Սիրիայի՝ Թուրքիային սահմանակից Քեսապ հայկական քաղաքի շուրջ սիրիական ընդդիմության ուժերի կուտակումներին զուգահեռ թուրքական հեռուստատեսությունն ակտիվացրել էր Քեսապում իբրև թե հավաքված հայ վրիժառուների, ԱՍԱԼԱ-ի առկայության բացահայտ սուտ թեման (Հ. Չոլաքեան: Քեսապի երեք օրերը (21-23, 2014), Երևան, «Էդիթ պրինտ», 2014, էջ 35): Քեսապի և շրջակայքի Ղնեմիէ, Եաղուպիէ, Գնիէ գյուղերի հայերին 2014ին ի վերջո իրենց բնակավայրից դուրս մղեցին Թուրքիայից ներթափանցած ռազմական կազմավորումները: Սա վերջին արարն էր «Մենք դեմ ենք, որ Սիրիայում մեր սահմանների մոտ հայեր բնակվեն» 1920-30-ականների Թուրքիայի՝ Ֆրանսիային ներկայացվող շարունակական բողոքների:

Ֆրանսիան Ալեքսանդրեթի սանջակը՝ Հաթայը Թուրքիային վերադարձնելիս 1939-ին այն կիլիկահայության մնացորդներից դատարկել էր, իսկ հայերին տեղավորել էր լիբանանյան Անճարում: Թուրքական Հաթայն ազատվել էր հայերից, իսկ 2014-ին «Սուրիոյ հիւսիսային տարածքի տեղաբնիկ հայերու վերջին պատառիկները մաքրեցին» (Հ.Չոլաքեան: Քեսապի երեք օրերը, էջ 117):

- See more at: http://www.lragir.am/index/arm/0/soc....zQU6pPDB.dpuf

[Vrej1915]

Re: Russians will manage, what they do best: turn their friends into enemies....

«Ահաբեկչությունը» և «նացիոնալիզմը» որպես «ազգային հիշողության» պատժամիջոցներ

ՀՐԱՆՈՒՇ ԽԱՌԱՏՅԱՆ, Ազգագրագետ
Հասարակություն - 02 Դեկտեմբերի 2015,

Հայաստանն Անդրֆեդերացիայի վախեցած հանրապետություն էր

Հայտնի է, որ Մեծ տեռորը Խորհրդային Հայաստանում սկսվել է 1936-ի հունիսից, Մարքսիզմ-Լենինիզմի Հայաստանի մասնաճյուղի տնօրեն Ն.Ստեփանյանի ձերբակալությունից և հուլիսի 9-ին Թիֆլիսում ՀՀ Կենտկոմի առաջին քարտուղար Ա. Խանջյանի սպանությունից հետո: Հայաստանում Խանջյանի սպանությունն անմիջապես պաշտոնապես ներկայացվել է որպես ինքնասպանություն, որն իբր նացիոնալիստական և հակահեղափոխական-տրոցկիստական տարրերի մերկացման գործում Ա. Խանջյանի թուլության և անկարողության հետևանք էր:

ԽՍՀՄ-ի մակարդակով Ա. Խանջյանի «ինքնասպանությունը» ծանուցվել է սպանությունից հետո միայն երրորդ` Խանջյանի թաղման օրը, հուլիսի 12-ին, «թաքնվելով» «Պրավդա» թերթի 6րդ էջում, որպես հուլիսի 11ին Թիֆլիսից ստացված պարզ տեղեկություն (Թիֆլիս, 11-ը հուլիսի, ՏԱՍՍ), բայց հոդվածը սկսվում է «Ըստ Երևանից ստացված տեղեկության» բառերով. «Ըստ Երևանից ստացված տեղեկության Հայաստանի Կոմկուսի Կենտկոմի քարտուղար ընկեր Խանջյանը ամսի 9-ին ինքնասպանություն է գործել: Վերջին շրջանում ընկեր Խանջյանը պատշաճ զգոնություն չէր ցուցաբերում հակահեղափոխական տարրերի դեմ պայքարի գործում: Վերջին ժամանակներում ընկեր Խանջյանը տառապում էր ծանր թոքախտից, ինչը ազդել էր նրա ընդհանուր վիճակի վրա»: Այս տեղեկությունը զգուշորեն շրջանցել է Խանջյանի սպանության վայրի` Թիֆլիսի հիշատակությունը: Այս հակասություններից գլուխ չհանած Դեյլի Թելեգրաֆի Մոսկվայի թղթակիցը տեղեկությունը հաղորդել է հուլիսի 13-ին, շրջանցելով Խանջյանի մահվան ամսաթիվը և հայտնելով, որ Խանջյանն ինքնասպանություն է գործել Երևանում: Հազիվ թե որևէ մեկը հավատում էր Խանջյանի ինքնասպանության մասին պաշտոնական տեղեկությանը: Համընդհանուր հանրային բանավոր կարծիքը համոզված էր, որ Խանջյանին Լ.Բերիան է սպանել: Այդ կարծիքը սպանության մասին դատում էր մոտավորապես այնպես, ինչպես ներկայացված է Անատոլի Ռիբակովի «Արբատի զավակները» վեպում.
«Հուլիսի 9ի երեկոյան Թբիլիսիից զանգեց Բերիան:
-Ընկեր Ստալին, երկրկոմի բյուրոն այսօր լսեց Վրաստանում, Ադրբեջանում և Հայաստանում բացահայտված հակահեղափոխական կազմակերպության մասին հաղորդումը: Զգաստությունը կորցնելու հարցում լուրջ մեղադրանքներ են ներկայացվել Հայաստանի ԿԿ քարտուղար Խանջյանին: Խանջյանը մեղադրանքները կատեգորիկ ժխտում էր: Երեկոյան, մեկ ժամ առաջ, նա եկավ ինձ մոտ, իրեն մարտահրավիրողի պես էր պահում, ինձ մեղադրում էր կուսակցական հին կադրերի ջարդում, կուսակցության պատմության կեղծարարությունում: Նա վայրենի, գրգռված վիճակում էր, սպառնում էր ինձ սպանել, համարյա իրականացնում էր իր սպառնալիքը, բայց ես նրան կանխեցի և ինքնապաշտպանական նպատակով գնդակահարեցի նրան:
- Ո՞ր բացատրությունն եք ընտրել ապարատի համար:
- Ինքնասպանություն:
- Իսկ հանրությա՞ն համար:
- Կարծում եմ` նույնը»:

Հայաստանն այն ժամանակ դեռևս ԽՍՀՄ առանձին հանրապետություն չէր, այլ 1922ին ձևավորված Անդրկովկասյան Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության մաս, որի կենտկոմի առաջին քարտուղարը 1932-ից սկսած Լ. Բերիան էր: Այլ կերպ ասած Լ. Բերիան Ա. Խանջյանի ուղղակի ղեկավարն էր:

Բերիայից Հայաստանում դժգոհություններ շատ կային: Հայաստանում չբարձրաձայնելով խոսում էին այն մասին, որ Բերիան ուղղակիորեն կառավարում է Հայաստանի պաշտոնյաների նշանակումը, Թիֆլիսից Հայաստան է ուղարկում իրեն ծառայող մարդկանց, որոնց անելիքը Հայաստանի իշխանություններին Բերիայի օգտին լրտեսելն էր, կասեցնում է Հայաստանի տնտեսական զարգացումը, Անդրֆեդերացիայի բյուջեյից նվազեցնում է Հայաստանի հատկացումները, Վրաստանում ոչնչացվում են հայկական մշակութային հուշարձանները, պատերից քերվում են հայատառ վիմագիր արձանագրությունները, քանդվում է հնագույն հայկական գերեզմանոց Խոջիվանքը, Վրաստանում մեծարվում են նախախորհրդային վրաց հեղինակները, օրինակ` Ի.Ճավճավաձեն, Հայաստանում Րաֆֆու նկարն անգամ չի կարելի գրողների միության պատերին փակցնել, Բերիան խոչընդոտում է Երևան-Աղստաֆա երկաթգծի կառուցումը, թույլ չի տալիս արտադրական ձեռնարկություններ կառուցել Հայաստանում ևն (Բերիայից հիշյալ և այլ բնույթի դժգոհությունների մասին տեղեկություններն առկա են 1936-37ին ձերբակալված հայ մտավորականների հարցաքննությունների գործերում, բայց հատկապես Ն.Ստեփանյանի ձերբակալության ժամանակ բռնագրավված նրա անձնական արխիվի նյութերում): Բերիայի կադրերը համարվող Հայաստանի Ժողկոմխորհի նախագահ Ա.Գուլոյանն անթաքույց արհամարանքով էր վերաբերվում Երևանը կառուցող Ա.Թամանյանի աշխատանքներին, իսկ երկրորդ քարտուղար Ա.Ամատունին, նույնպես «Բերիայի կադր», բարձրաձայն ասում էր՝ «Ի՞նչ պետք է այստեղ օպերա, Թիֆլիսում կա՝ բավական չի՞» (Ռ. Աթայան: Ասպետական հոգիներ//Գարուն, 1987, թիվ 11):
Այս մարդիկ 1936ի փետրվարի 21ին, ինչպես պատմում է այդ ժամանակ «Խորհրդային Հայաստան» թերթի խմբագիր Ռ.Աթայանը, Ա.Թամանյանին «նացիոնալիստ» պիտակավորելով չեն համաձայնվել Խանջյանի հետ միասին ստորագրել Թամանյանի մահախոսականի տեքստը, և վրդովված Ա.Խանջյանը միայնակ է ստորագրել այն (մահախոսականի տեքստը տե՛ս «Խորհրդային Հայաստան», 1936, փետրվարի 22, կամ` «Աղասի Խանջյան: Հոդվածներ և ճառեր», Երևան, «Հայաստանի պետական հրատարակչություն», 1963, էջ 460-461): Ա.Խանջյանի բացակայության շրջանում այս մարդիկ երբ լուր են ստացել, որ Ֆրանսիական նավով Փարիզից Բաթումի նավահանգիստ է հասել հայ մեծ երգահան, Հայոց ցեաղասպանությունից հետո ներանձնացած Կոմիտասի աճյունը, մարդ են ուղարկել Բաթում՝ ետ վերադարձնելու: Նավապետը չի համաձայնվել ետ տանել աճյունը, իսկ երբ Խանջյանը կարգավորել է Բերիայի թույլտվությամբ Կոմիտասի դին Հայաստանում թաղելու հարցը, թաղմանը չեն մասնակցել(Ռ.Աթայան, Նույն տեղում):

Վրաստանում պակաս դժգոհ չէին Բերիայից, հատկապես նրա դաժան բռնակալ, քինախնդիր կառավարումից և բացահայտ անառակ վարքից: Կուսակցական ղեկավար դարձած նախկին չեկիստ Բերիան անձամբ էր հրահանգում ձերբակալությունները և նույնիսկ դատավճիռները, անձամբ էր մասնակցում քննություններին և հաճախ անձամբ ծեծում էր քննվողներին, իսկ մի շարք դեպքերում նրան անցանկալի մարդկանց ձերբակալությունից հետո գնդակահարում էին նույնիսկ առանց այն էլ կեղծ դատավարության(Լ.Բերիայի հանցագործությունների` 1953ի քննության Բերիայի հարցաքննության օգոստոսի 7ի (РГАСПИ (Российский государственный архив социлаьно-политической истории), Ф. 17, Оп. 171, Д. 465, Л. 214-224, ), օգոստոսի 14ի (РГАСПИ, Ф. 17, Оп. 171, Д. 466, Л. 158-165, ), օգոստոսի 17ի (РГАСПИ, Ф. 17, Оп. 171, Д. 466, Л. 172-183, ), հոկտեմբերի 19ի (РГАСПИ, Ф. 17, Оп. 171, Д. 470, Л. 158-169, ) նյութերը, տե՛ս Политбюро и дело Берия. Сборник документов / Под общей ред. О.Б. Мозохина. М., «Кучково поле», 2012 (http://istmat.info/node/22125)): Նրա կողմից ղեկավարվող Անդրերֆեդերացիայի երեք հանրապետությունների ՆԳԺԿ մարմինները 1936-37ին շատերին էին մեղադրում և մահվան դատապարտում Բերիայի դեմ մահափորձ ծրագրելու գործերով:
Անդրկովկասում բոլորը գիտեին, որ Բերիայի դեմ մահափորձերի քննությունները ՆԳԺԿին պատվիրված գործերից էին: Հետագայում, 1953ի Բերիայի հանցագործությունների քննությանը պարզապես իրավականորեն վավերացվում էր այն, ինչն առնվազն Անդրկովկասի ժողովուրդներին և անկասկած` մոսկովյան իշխանություններին հայտնի էր վաղուց. «Բերիայի դեմ տեռորիստական գործունեության մասին քննիչների կողմից ձեռք բերվող ցուցմունքներն ամեն կերպ խրախուսվում էին <Բերիայի կողմից>, ինչի արդյունքում քննիչներն ամեն կերպ ջանում էին այդպիսի ցուցմունքներ կորզել…» (Լ. Բերիայի հանցագործությունների` 1953ի քննության օգոստոսի 7ի Բերիայի հարցաքննության արձանագրությունից), «դրանք Բերիայի շուրջ ստեղծում էին կուսակցությանն ու անձամբ Ստալինին նվիրվածության պատրանք» (Լ. Բերիայի հանցագործությունների` 1953ի քննության օգոստոսի 14ի Բերիայի հարցաքննության արձանագրությունից) և, իհարկե, ծայրաստիճան նվազեցնում էին Բերիային քննադատելու, առավել ևս նրա դեմ ըմբոստանալու հնարավորությունները:

Բերիային «սպանելու ահաբեկչական ծրագրերի» դեմ ՆԳԺԿ հետապնդումները կիրառվում էին նաև Ադրբեջանում՝ գումարելով Ադրբեջանի կենտկոմի քարտուղար Մ.Բաղիրովի դեմ «պատրաստվող մահափորձերի» ոչ պակաս առասպելացված թեման և այդ ճանապարհով անցանկալի մարդկանց վերացնելու պրակտիկան: Որքա՞ն մարդ է գնդակահարվել այդ մտացածին ահաբեկչությունների մեղադրանքով՝ Անդրֆեդերացիայի տերերը հետագայում «չէին հիշում»:

1953թ. հոկտեմբերի 29-ին, երբ ԽՍՀՄ Գերագույն դատախազ Ռուդենկոն հարցաքննում էր Մ.Բաղիրովին, հարցին, թե Ադրբեջանում քանի՞ գործ է ստեղծվել Բաղիրովի և Բերիայի դեմ այսպես կոչված ահաբեկչական ակտերի առիթով, Բաղիրովը պատասխանում է՝
- Որքան գիտեմ՝ 16-17 գործ:
Հարց – Որքա՞ն մարդ է այդ գործերով գնդակահարվել:
Պատասխան – Չեմ կարող ասել, չեմ հիշում, բայց այդ դեպքերում սովորաբար գնդակահարվում էին:
Հարց – Դուք լրջորեն հավատու՞մ էիք, որ ձեր հանդեպ տեռորիստական ակտեր էին նախապատրաստվում:
Պատասխան – Ոչ, չէի հավատում:
Հարց – Այդ դեպքում ինչու՞ էիք թույլ տալիս այդ կեղծիքների պատրաստումը և այդ տեռորիստական ակտերը նախապատրաստող մարդկանց գնդակահարությունները:
Պատասխան – Եթե այդ գործերն արհեստականորեն էին ստեղծվում, ապա դա մեծ ստորություն էր դրանք կազմողների կողմից: Առանձին գործերի մասին ինձ զկուցել են, բայց ես առանձնապես դրանց էության մեջ չեմ խորացել և մինչև այս տարվա մարտ ամիսը (մինչև Ստալինի մահը) դրանց թիվը չգիտեի:

Բերիան ամեն ինչ անում էր Հայաստանում «իր մարդիկ» ունենալու համար, որոշ հաջողություններ ուներ, բայց հաճախ էր բախվում Խանջյանի խուլ կամ բացահայտ դիմադրությանը:

Հայաստանում, բնականաբար, Բերիայից վախենում էին, և բարձրաձայն, ժողովներում և մամուլում ստորաքարշությամբ նրան փառաբանում էին` «Անդրկովկասի բոլշևիկների մարտական ղեկավար», «Անդրկովկասի լավագույն բոլշևիկ և մեծ Ստալինի ամենահետևողական աշակերտ», «Մեծ Ստալինի լավագույն աշակերտ և հավատարիմ զինակից», «իմաստուն ուսուցիչ», հավաստիացնում էին իրենց անմնացորդ նվիրվածությունն անձամբ Բերիային, թերթերում ինքնամոռաց երջանկություն էին արտահայտում «Թանկագին Լավրենտիյ Պավլովիչ»ի անունով որևէ կառույց, վայր անվանակոչելու առիթով ( «Խորհրդային Հայաստան», 6 հոկտեմբերի, թիվ 231 (4829), էջ 1) ևն:

Ամբողջատիրություններին բնորոշ այս երևույթի ԽՍՀՄ «առաջին ջութակը» «Պրավդա» թերթն էր, որում «Ժողովուրդների հանճարեղ հայր» Ստալինին մատուցվող ամենօրյա փառաբանությունների չափաբաժինը և մակարդակը ուղիղ համեմատական էին պատժվող մարդկանց թվին` որքան շատ մարդ, այնքան շատ փառաբանություն: 1936ի ամռանը, երբ Հայաստանի թերթերը թմբկահարում էին խանջյանական «հակասովետական-նացիոնալիստական խմբի հայտնաբերման» գործում Բերիայի հմուտ կառավարումը, Մոսկվայում զուգահեռաբար ընթացող Զինովև-Կամենև-Բուխարին աղմկոտ գործի շուրջ «Պրավդա» թերթն ամեն օր տպագրում էր հայտնի գրողների, գիտնականների, դերասանների, աշխատանքային կոլեկտիվների («աշխատավորության») գովասանքները «պաշտելի Ստալինին» և խրախուսում ԽՍՀՄը «ժողովրդի թշնամիներից» փրկելու նրա ջանքերը:

[Vrej1915]

Re: Russians will manage, what they do best: turn their friends into enemies....

Հանրապետությունների պաշտոնական թերթերը դրանք տեղական լեզուներով թարգմանելուց և տպագրելուց զատ միացնում էին փառաբանումների ու դատապարտումների իրենց բաժինը և տեղական մակարդակի «հայրերի» ու «թշնամիների» մասին գրելիս պատճենում էին «Պրավդա»ի` շրջանառության մեջ դրվող փառաբանումների և հերթական «ժողովրդի թշնամիների» դատապարտումների ձևակերպումները:
Բերիայից վախի դրսևորման և Բերիային ստորաքարշ մեծարման օրերից էր Խանջյանի թաղման օրը: Խանջյանի դին Թֆլիսից տեղափոխվեց Հայաստան և թաղման օրը՝ հուլիսի 12ին, տեղի ունեցավ Հայաստանի կուսակցական ակտիվի ժողով, որի ժամանակ ՀամԿ(բ)Կ Անդրերկրկոմի քարտուղար Ս. Կուդրյավցևն իր ելույթի ժամանակ շեշտեց, որ Հայաստանում մերկացված և ձերբակալված տրոցկիստներն անհամեմատ քիչ են հարևան հանրապետություններից, քանի որ Ա. Խանջյանը խանգարում էր նրանց մերկացմանը: Որպես թիվ մեկ տրոցկիստ հիշատակվեց մայիսին ձերբակալված Ներսիկ Ստեփանյանի (Մարքսիզմ-Լենինիզմի ինստիտուտի հայկական մասնաճյուղի տնօրեն, նախկին լուսժողկոմ) անունը, ով հուլիսի 4ի հարցաքննության ժամանակ ասել էր. «Ես այն կարծիքին էի, որ կուսակցության մեջ բացակայում է դեմոկրատիան: Ես չեմ հավատացել Ստալինի ղեկավարությանը: Ես գտնում էի, որ կուսակցությունում կոլեկտիվ ղեկավարություն չկա, որ բոլորը փաստորեն կախված են Ստալինի անձնական կամքից, որ գոյություն ունի միայն նրա անձնական դիկտատուրան…»:

Հուլիսի 12ի ժողովին, որին մասնակցում էր 106 մարդ, բարձրաձայն հայտարարվեց, որ Խանջյանը Հայաստանում հովանավորում էր Ն.Ստեփանյանին և նրա նման մարդկանց: Ժողովի մասնակիցներից շատերը ելույթ ունեցան և Ա. Խանջյանին դատապարտեցին թուլամորթության, նացիոնալիզմը խրախուսելու, ժողովրդի թշնամիներին հովանավորելու և այլ «մահացու մեղքերում»` դրանք ուղեկցելով Բերիայի «իմաստուն և մարդասիրական կառավարումը» փառաբանելով: Լենինականի քաղկոմի քարտուղար Դանիելյանն իր ելույթում ընդգծեց, որ Խանջյանի նացիոնալիզմի դրսևորումներից մեկը «ընկեր Բերիայի կողմից անձամբ ստուգված» և Հայաստանում ներդրված պաշտոնյա կադրերի (բանախոսը նրանցից մեկն էր) նկատմամբ անվստահությունն էր, իսկ տեղական կադրերը նույնիսկ ռուսերեն են վատ խոսում. «Ընկերներ, այսօր մեր ժողովին մասնակցում է հանրապետության ղեկավար ակտիվը, և դուք այստեղ տեսաք, թե ինչպես են դժվարանում խոսել ռուսերեն: Ես դա խայտառակություն եմ համարում: Ինչպես նա կարող է աշխատել, եթե չի կարդում Մարքսին, Լենինին, Ստալինին ռուսերեն, Հոկտեմբերի լեզվով, եթե չի կարդում «Պրավդան» և նրա առաջնորդողները… կարող է ընկերներն ինձ մեղադրեն մեծապետական շովինիզմի մեջ, բայց դա այդպես չէ…»:

Ազգայնական որակվեց նաև Խանջյանի տնտեսական կառավարումը, քանի որ նա ջանում էր Հայաստանում ներդրումներ անել, իսկ դա «Հայաստանի տնտեսական կարիքները հակադրում էր Խորհրդային Միության և միացյալ միութենական տնտեսությանը… ժողտունը, բանվորական թատրոնը, երկաթուղին և այլն, որոնք ակնհայտ վկայում են, որ Խանջյանի վարած քաղաքականությունը տնտեսության մեջ գալիս էր մեր թշնամական, հայ ազգայնամոլների ճամբարից…»: Բանախոսը գիտեր, որ Ն. Ստեփանյանին «նացիոնալիզմի» մեջ մեղադրող ՆԳԺԿն նրա գրառումներում գտել էր Անդրերկրկոմի երեք հանրապետությունների անհամաչափ զարգացման հարցում Բերիայի քաղաքականությունը քննադատող ձևակերպումներ («Հայաստանում մանկապարտեզների վերանորոգման համար տրվում է 10.000, իսկ Վրաստանում այդքան տրվում է մեկ մանկապարտեզի համար», «Դաշնամուրի գործարան Թիֆլիսում, թղթի ֆաբրիկա Թիֆլիսում, մեքենաների վերանորոգման գործարան, շաքարի գործարան, մարգարինի գործարան, նավթահանության մեքենաների գործարան, թաղիքի ֆաբրիկա, Թիֆլիսում՝ բազալտի և պղնձի գործարան, իսկ հումքը և էներգիան Հայաստանում են», «42 մլն Վրաստանի առողջարանային շինարարության համար, 800.000՝ Հայաստանի առողջարանային շինարարության համար: Սա չէ՞ որ հակասում է 31.10.33ի Անդրերկրկոմի որոշումներին», «Գիտությունների ակադեմիայի Անդրֆեդերացիայի մասնաճյուղի լիկվիդացիա և այդ բազայի վրա վրացական մասնաճյուղ. Անդրֆեդերացիայի մասնաճյուղի միջոցները՝ 1.200.000 ամբողջովին տրվել են վրացական մասնաճյուղին», «Վրաց հեղինակների թարգմանություն հայերեն, իսկ հայ հեղինակներին չեն թարգմանում» ևն): Ն.Ստեփանյանին նացիոլիզմում մեղադրում էին նաև Մոսկվայի Հայ կուլտուրայի տունը(«Արևելյան լեզուների Լազարյան ինստիտուտ», 1921ից տրվել է Խորհրդային Հայաստանի կառավարության տնօրինությանը` որպես մշակույթի տուն) Անդրֆեդերացիային հանձնելու Բերիայի պահանջին (Հայաստանում ներդրված նրա կադրերի` Ակոպովի և Մուղդուսու միջոցով) դիմադրելու և Երևան-Աղստաֆա երկաթգծի շինարարությունը կասեցնելուց դժգոհելու համար: Ամեն կերպ հարկավոր էր սեփական երկրի զարգացման մտահոգության «նացիոնալիզմից» ինքնօտարվել: Վարչական նոր դիրքեր գրավելու, վախի ու ինքնապաշտպանական շողոքորթության մոլուցքի մեջ «նացիոնալիստական» որակվեց այն ամենը, ինչը կարող էր նպաստել Հայաստանի զարգացմանը, և կրթված պաշտոնյաներն ու հեղափոխության բովով անցած կուսակցականները ժողովի արձանագրության մեջ «սիրելի ընկեր Ստալինին» հավաստիացրին, որ «Մենք գիտեինք, մենք զգում էինք, մենք հասկանում էինք, թե ինչ հսկայական օգնություն և օժանդակություն էր ցույց տալիս Հայաստանի Կ(բ)Կ Կենտկոմին և Խանջյանին կուսակցության Երկրկոմն ու անձամբ ընկեր Բերիան»: Ժողովին մասնակցող 106 մարդուց 71ը առաջիկա երկու տարիներին պիտի զոհ գնային իրենց իսկ մեղադրական տեքստերով` որպես «նացիոնալիստներ»(Ա.Մանուկյան: Քաղաքական բռնաճնշումները Հայաստանում, էջ 45):

Խանջյանի ինքասպանության շուրջ շշուկներով տարածվող թերահավատության պատճառով Խանջյանի թաղումից անմիջապես հետո Հայաստանի բնակչության նկատմամբ կիրառվել է իսկական պետական ահաբեկչություն. բազմաթիվ մարդիկ են ձերբակալվել և զանազան մակարդակների պատիժների ենթարկվել «տրոցկիստական-հակասովետական» մեղադրանքներով («տրոցկիստական-հակասովետական» պիտակը առաջադրվում էր բոլորի նկատմամբ, ովքեր թեկուզ չնչին կասկած էին արտահայտում պետական բարձրագույն, հատկապես կուսակցական պաշտոնյաների նկատմամբ, իսկ Բերիայի նկատմամբ արտահայտվող որևէ դժգոհություն ստանում էր նաև «նացիոնալիստական» պիտակը): Օրինակ, 1936ին անձամբ ՆԳԺԿ ժողկոմ Մուղդուսու կողմից վարվող Դրաստամատ Տեր-Սիմոնյանի երկամսյա հարցաքննության 36 էջերում շարադրված նյութերից առավել «ազդու» որոշ քաղվածքներ բնութագրում են հայերի «հակաբերիական ազգայնականության»` ՆԳԺԿի ձեռք բերած խղճուկ արդյունքը. «Դր. Տեր Սիմոնյանի ցուցմունքների համաձայն 1934ին Ա. Եսայանի գլխավորությամբ ձևավորվել է ռազմատենչ հայկական նացոնալիզմի դիրքերից հակահեղափոխական խումբ Անդրերկկոմի ՀամԿ(բ)Կ և անձամբ ընկ.Բերիայի դեմ կազմակերպված պայքար մղելու նպատակով (թվարկվում է խմբի պատկառելի թվաքանակով կազմը –Հ.Խ.):...Այս խումբը հայկական ռազմատենչ նացիոնալիզմի դիրքերից չարամիտ հերյուրանքներ է տարածել Անդրերկկոմի ՀամԿ(բ)Կ և անձամբ ընկ.Բերիայի մասին, նրան մեղադրելով հակակուսակցական գործունեության մեջ: Խումբը գտնում էր, որ ԽՍՀՄ փոքր ժողովուրդների մեջ ամենատաղանդավորը և կուլտուրականը հայ ժողովուրդն է, բայց նրա պոտենցիալ ուժերը համապատասխան ծավալման հնարավորություն չունեն, որովհետև վրացիներից բաղկացած Անդրերկկոմի ղեկավարությունը զսպում է դրանք` վրաց ժողովրդին առաջին պլան մղելու համար:... Խմբի ղեկավար Եսայանը Հայաստանի ԿԿի տնտեսական քաղաքականությունը համարել է անհեռատես... Բոլոր հակահեղափոխական նացիոնալիստների նման Եսայանը ողջ չարիքը համարել է Անդրերկկոմի ՀամԿ(բ)Կ-ին: ...Եսայանի հակահեղափոխական նացիոնալիստական խումբը որպես Հայաստանի կուսակցական ղեկավարի թեկնածու համարել է նախկին քարտուղար Հ. Կոստանյանին... վերջինս կապեր ունի վրաց ազգայնականների հետ, ովքեր ընկ. Բերիայի հավանական քաղաքական հակառակորդներն են... [և] հույս ունեն Հայաստանի և Վրաստանի համատեղ ուժերով հասնել Անդրկովկասի և Վրաստանի կառավարումից Բերիայի հեռացմանը...»( ՀՀԱԱ, Ֆ. Կ.- 91, Ց. 3, Գ. 2276, Թ. 31-44, պատճեն, մեքենագիր, էջ 75): Այսպիսի հայկական «ռազմատենչ ազգայնականություն» է վավերացրել ՆԳԺԿն ցուցմունքներ կորզելու իր երկամսյա բարբարոս մեթոդների ծանր զինանոցով` «ընկ. Բերիայի դեմ կազմակերպված պայքար մղելու նպատակով չարամիտ հերյուրանքներ են տարածել» և ուզում են կառավարման կազմի փոփոխություն: Սա ԽՍՀՄ կառավարման համակարգի անձնային ուզուրպացման պարզ վկայություններից մեկն է: Այնքան բնական էր ընկալվում բացարձակ հնազանդության օրինականությունը, որ իշխանության կազմի փոփոխության վերաբերյալ քննարկումը կամ ԿԿի տնտեսական քաղաքականությունը անհեռատես համարելը կարող էր փաստաղթավորվել որպես գնդակահարության արժանի ծանր հանցագործություն: Զարմանալի չէ, որ, ինչպես ՀՀ ՊԱԿում բռնությունների ենթարկվածների կոնկրետ գործերն ուսումնասիրած Ա. Մանուկյանը գրում է, ձերբակալված գիտնականների, գրականության, մշակույթի գործիչներին ինչ մեղադրանք էլ հարուցված լիներ, միշտ դրանց ավելացվել է. «չի հավատացել Ա. Խանջյանի ինքնասպանություն կատարելու պաշտոնական հայտարարությանը և սադրիչ լուրեր է տարածել այն մասին, որ նրան Թբիլիսիում սպանել են» (Ա. Մանուկյան, Քաղաքական բռնաճնշումները Հայաստանում, էջ 63): Ես կարող եմ սրան ավելացնել, որ 2012-14ին մեր հետազոտության ընթացքում 1936-37ին բռնադատված բազմաթիվ սովորական քաղաքացիների և գյուղացիների ներկայիս ժառանգորդների ընտանեկան հիշողությունն իրենց հոր/պապի ձերբակալությունը, աքսորը, նույնիսկ գնդակահարությունը հաճախ կապում է Ա. Խանջյանի ինքնասպանությանը թերահավատ վերաբերվելու հետ (տե՛ս <http://armeniatotalitaris.am/>, Արմեն Ոսկանյանի (Երևան), Սարիբեկ Գրիգորյանի (Շիրակ), Փարսադան Հարությունյանի (Զանգեզուր), Ռուդիկ Քարամյանի (Զանգեզուր), Բաբե Տեր Դանիելյան-Սարգսյանի (Ջանֆիդա գյուղ) և այլոց պատմությունները:

Զանգվածային ձերբակալություններից, մատնությունների մթնոլորտից, գործակալական լայն ցանցից, հրամայական հռետորաբանությունից, «նացիոնալիստների», «տրոցկիստների», «հակասովետականների», «դաշնակացկանների» ուրվականներով յուրային-օտարի ձևավորումից (ամեն «յուրային» վաղը կարող էր «օտար» դառնալ) զատ հանրային գիտակցության ահաբեկչության գործում իշխանությունների կողմից լայնորեն կիրառվում էր հանրությանն իր կողմից կատարվող հանցագործություններին մասնակից՝ մեղսակից դարձնելու պրակտիկան: «Նացիոնալիստական-տրոցկիստական տականքներից» ատելության ու զզվանքի համաժողովրդականությունն «ապահովվում էր» նախ կուսակցական կազմակերպությունների տեղական` Գորիսի, Թալինի, Ամասիայի... շրջանների բոլոր գյուղերի կուսակցական բջիջներում՝ ժողովներով, որոնցում «զայրույթով դատապարտում են Ա. Խանջյանի դավաճանական քայլը», ապա աշխատավորական կոլեկտիվների ժողովներով, որոնցում պահանջում էին «օրենքի ամբողջ խստությամբ պատժել հակահեղափոխական տրոցկիստական բոլոր տականքներին»: Երևան քաղաքի կուսակցական ակտիվի ժողովը, օրինակ, ողջույնի հեռագիր հղելով «թանկագին և ընկեր Լավրենտի Պավլովիչ Բերիային», հավաստիացնում է նրան, որ «Երևանի և ամբողջ Հայաստանի բոլոր բոլշևիկները էլ ավելի բարձրացրին ստալինյան հարձակողական զգաստությունն ու անհաշտությունը... և թևքերը քշտած հաստատակամորեն ձեռնամուխ եղան աշխատանքի, ամենակարճ ժամանակում վերացնելու համար Խանջյանի երկերեսանի նացիոնալիստական պրակտիկայի հետևանքները և մինչև վերջը փոշիացնելու, հողմացրիվ անելու սոցիալիզմի թշնամիներին»:

Հայաստանում ընդամենը պատճենվում էր ողջ ԽՍՀՄում ներդրված պրակտիկան՝ ամեն ինչ անել մարդկանց ամենօրյա կյանքի չեզոք մթնոլորտի ընթացքը, յուրաքանչյուր անհատի մասնավոր կյանքը պետական-կուսակցական հանցագործությանը մասնակից կամ առնվազն աջակից, դրանով նաև կուսակցական հանցանքի պատասխանատվությունը համաժողովրդական դարձնելու: Երկրի գլխավոր թերթը` «Պրավդա»ն իր առաջնորդողներով համարյա ամեն օր սահմանում էր պետական տեռորիզմին «ժողովրդի մասնակցության չափը»` «Դատարանի որոշումը ժողովրդի որոշումն է», «ԽՍՀՄ ժողովուրդը հավանություն է տալիս...» գնդակահարությունների, սպանությունների, դատապարտումների որոշումներին և դեռ «պահանջում ավելի խստացնել դրանք» հոդվածներով.

Խորհրդային իշխանությունները ողջ հասարակությանը մասնակից էին դարձնում իրենց հանցագործությանը: Խորհրդային ամբողջատիրությունը փաստացի նախապատրաստում էր հենց այն, ինչ գերմանական ֆաշիզմն իրականացրեց պատերազմի տարիներին` ողջ գերմանական ժողովրդին ներքաշելով ֆաշիզմի հանցակցության մեջ (Х.Арендт. Организованная вина // «Скрытая традиция» գրքում, Москва, «Текст», 2008, էջ 40-44):
- See more at: http://www.lragir.am/index/arm/0/soc....mtpR4k9v.dpuf

[Vrej1915]

Re: Russians will manage, what they do best: turn their friends into enemies....

Always keep in mind, it was yesterday yet.....

[Armynia]

Re: Russians will manage, what they do best: turn their friends into enemies....

Too Broad and emotional. Not a Lion thing!

[londontsi]

Re: Russians will manage, what they do best: turn their friends into enemies....

Montenegro Should Not 'Go With Albania and Turkey Against Russia'

http://sputniknews.com/politics/20151214/1031706294/nato-montenegro-mandic.html

Montenegro should build up cooperation with Russia and adhere to military neutrality in its foreign policy, Montenegrin politician Andrija Mandic said.

On December 2, Montenegro received an official invitation from NATO to join the alliance. While the government praised the initiative many in the country have strongly opposed it. A surge of anti-NATO protests has been held across the country since then.
"The invitation from NATO to Montenegro was a big mistake," Andrija Mandic, leader of the New Serb Democracy party, said in an interview with News Front.

"The alliance knows that over 60 percent of the people in Montenegro are against the country joining the military bloc. Unfortunately, we have a government of puppets controlled by the West," he added.

According to the politician, the current situation is dangerous for Montenegro because the decision to join NATO will be passed by the parliament, without taking into account the will of the people.

"Our party stands for a referendum in following all the necessary legal procedures. This is the only way to resolve the crisis," Mandic pointed out.

There are some people in Montenegro who support joining NATO and they are outnumbered, Mandic said. At the same time, there are those who want the country to form a military alliance with Russia, the politician said.
"However, the majority support Montenegro being neutral. But we are an Orthodox people, and Russia protected us from the Ottoman Empire for 300 years. So, first of all, we want our neutrality to be guaranteed and supported by Russia," he explained.

The politician stressed that Montenegro should try to build friendly relations with Russia. The Montenegrin economy relies heavily on Russian tourists and investments from Russia. The government should keep this in mind and look to strengthen ties with Moscow, Mandic said.

"Currently, the policy of our government is controlled by the West. Our authorities have repeatedly committed mistakes and made anti-Russian and anti-Serbian statements. But Russia has always been friendly in response," the politician said. "I believe that after the first legal snap elections the situation would change and Montenegro will not go with Albania and Turkey against Russia and Serbia."

[Vrej1915]

Re: Russians will manage, what they do best: turn their friends into enemies....

Ամենասարսափելին դեռ առջեւում է

ԻԳՈՐ ՄՈՒՐԱԴՅԱՆ, Քաղաքագետ
Մեկնաբանություն - 22 Դեկտեմբերի 2015,

Մոսկվայում Սերժ Սարգսյանի ելույթը նշանակում է Ռուսաստանի ու հետն էլ Հայաստանի քաղաքակաության լիակատար տապալումը: Հնարավոր է՝ Սերժ Սարգսյանի այդ ելույթը լիովին կամ մասնակի համաձայնեցված է եղել Պուտինի հետ, սակայն նույնիսկ «մասնակի» բառը բավարար է, որպեսզի Պուտինի քաղաքականությունը գնահատվի տապալված:

ՀԱՊԿ-ը նետված է աղբանոցը, եւ դա խոստովանել է ոչ թե Սերժ Սարգսյանը, այլ Պուտինը, ինչը լիովին ակնհայտ է: Ռուսներն այդպես էլ չեն արձագանքել այդ սկանդալին, քանի որ ռուսների համար ընդունելի է այդ սկանդալը, որը կարող էր տանել միայն ուժեղ, ինքնավստահ պետությունը: Փլուզվող պետությունը չի կարող տանել այնպիսի վիրավորանքը, ինչպիսին է իր վասալների վերաբերմունքը ոչ միայն հօգուտ Թուրքիայի, այլեւ այն առումով, թե ինչպես են վասալները պնդում, որ իրենք նույնպես իրավունքներ ունեն:

Միաժամանակ, ՊՆ խոսնակը պատերազմ է հայտարարում Ադրբեջանին, թեեւ դրանով պետք է զբաղվի ոչ թե նա, այլ նախագահի աշխատակազմի ներկայացուցիչը: Սակայն աշխատակազմում ոչ ոք չի ցանկանում իր վրա նման բան վերցնել:

Թեեւ, խնդիրը հայերը չեն, այլ ռուսները, ովքեր հույս էին պահում հայերի երկարատեւ սպանությունների հետ, այն պայմաններում, երբ ռուսները ապահովում էին ուժերի «հավասարակշռությունը» Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջեւ: Կարելի է կարծել, թե Ռուսաստանն ընդունակ է պահել ուժերի հավասարակշռություն, եւ միայն ինքն է զենք վաճառում աշխարհում:

Ռուսաստանը մի քանի ամիս առաջ արդեն ստացել է 120 մլն դոլար զենքի համար, սակայն Հայաստանն այդպես էլ չի ստացել անգամ մի փամփուշտ, չխոսելով արդեն հրթիռների մասին: Թեեւ Պուտինը Հայաստանի պաշտպանության նախարարին խոստացել էր միջին հեռահարության հրթիռներ, ինչի մասին ժամանակին խոսում էին ՊՆ պրո-ռուսական տրամադրված սպաները:

Շատ հավանական է, որ ռուսները ադրբեջանցիներից փող են ստացել, որպեսզի հայերին չտրամադրեն այդ զենքը: Այսինքն, ստացվում է, որ Ռուսաստանի նախագահը տարրական սպեկուլյանտ է: Ամեն ինչ ավարտվել է նրանով, որ ՀԱՊԿ-ը այլեւս գոյություն չունի, եւ դրանով Պուտինը ցանկանում է վախեցնել իր վասալներին:

Հայաստանը կորցրել է ԱՄՆ-ից ու ՆԱՏՕ-ից «բռնվելու» որեւէ հնարավորություն եւ մնացել է առանց աջակցության՝ թե ռազմական, թե քաղաքական իմաստով: Նա զենք ստանալու տեղ չունի, եւ չգիտե ինչպես եւ երբ սկսել այդ գործընթացը: Ռուսաստանը ոչ միայն այն պետությունը չէ, որն ընդունակ է «օգնել Հայաստանին ձեւավորել գործունակ պաշտպանություն եւ լուծել անվտանգության խնդիրները», այլեւ շահագրգռված չէ դրանում եւ չի ցանկանում անել դա:

Այս կապակցությամբ հարց է առաջանում՝ ո՞վ է Հայաստանում ընդունակ վարել արտաքին քաղաքականություն եւ անվտանգության քաղաքականություն, արդյոք այն մարդիկ, ում շարունակում ենք տեսնել: Բայց նրանք հավերժ են մնալու, քանի որ ուրիշները չկան: Դա ոչ մեկին պետք չէ:

Պուտինը բազմիցս ու մեծ հույսով կրկնում է, որ Թուրքիան դավաճանել է, կարծես թե դա առաջին անգամ է անում: Թուրքիան դավաճանել է ԱՄՆ-ին, երբ ռուսները զվարճանում էին, եւ հիմա զվարճանալու հերթը ամերիկացիներինն է:

Թուրքիան միշտ արել է այն, ինչն իրեն դուր է եկել: Ի՞նչ է տեղի ունենալու ներկայում: Ոչ մի նոր բան: Ռուսները տապալել են Ղարաբաղ խաղաղապահներ մտցնելու իրենց ծրագրերը: Ամերիկացիները ռուսներին հասցրել են լիակատար տապալման եւ չեն թողել անգամ մեկ քայլ անել:

Մնում է հայերի համար մեկ եւ վտանգավոր ակցիա՝ Թուրքիային շատ բան առաջարկել Հայաստանի շահերի հաշվին: Ռուս-թուրքական այս լեզվակռիվը շուտով կավարտվի, եկել է իր «դաշնակցի» հաշվին զիջումներ անելու ժամանակը:

Պուտինին մեկ դաշնակից է մնացել՝ կոնֆերանսյեների մի խմբավորում, որոնց պարբերաբար, թութակի պես ցուցադրում են ռուսական հեռուստաալիքներով, ինչը դարձել է խայտառակություն ռուս ժողովրդի եւ նրա մշակույթի համար: Դրանք հայ «հայրենասերների» ընկերներն են, որոնց իրական տեղն աղբանոցն է:

Lragir.am-ն այս հեռանկարի մասին գրել է մանրամասնություններով, հիմա մենք տեսնում ենք այն ամենի ծավալումը, ինչի մասին գրել է Lragir.am-ը:
Բայց ամենասարսափելի դեռ առջեւում է: Հայերը դեռ հնարավորություն են ունենալու արյան միջից ասելու՝ «Ռուսաստանը միշտ ճիշտ է»:

- See more at: http://www.lragir.am/index/arm/0/com....FkfS1H9S.dpuf

[Vrej1915]

Re: Russians will manage, what they do best: turn their friends into enemies....

Ռուսաստանի ցնցող նվերը Հայաստանին

ՀԱՅԿԱԶՆ ՂԱՀՐԻՅԱՆ, Գլխավոր խմբագիր
Մեկնաբանություն - 11 Հունվարի 2016,

Նախօրեին Ռուս ուղղափառ եկեղեցու պատրիարք Կիրիլը սկանդալային հայտարարություն է արել: Խոսելով Մերձավոր Արեւելքում քրիստոնյաների հալածանքների մասին, նա ասել է, որ «երբևէ իսլամական աշխարհում նման բան չի եղել, ինչ հիմա է տեղի ունենում: Օրինակ, վերցնենք թուրքական, Օսմանյան կայսրությունը, այո, եղել են քրիստոնյա փոքրամասնություններ, սակայն նրանց ոչ ոք չի ոչնչացրել»:

Արդյոք պատրիարքը տեղյակ չէ պատմական իրադարձություններին: Հնարավոր է, սակայն դա արդեն մեղմ ասած պատիվ չի բերում մի եկեղեցու առաջնորդի, որը հավակնում է դառնալ «Արեւելքի քրիստոնյաների առաջնորդն ու պաշտպանը»: Արդյոք Կիրիլը չգիտե, որ Օսմանյան կայսրությունում տեղի է ունեցել հայերի ցեղասպանություն, Պոնտոսի հույների ցեղասպանություն, ասորիների ցեղասպանություն:

Առավել եւս, որ Ռուսաստանի Պետական Դուման 1995 թ. ճանաչել է հայերի ցեղասպանությունը: Այս մասին է՞լ չգիտե պատրիարքը: Դժվար է հավատալ, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, թե ով է Կիրիլը, ում պատրիարքի աթոռին բազմեցրել են Պուտինը եւ ՖՍԲ-ն, թեեւ նրա հանդեպ եկեղեցում բավական ոչ միանշանակ վերաբերմունքին: Նրա օրոք Ռուսական եկեղեցին լիովին վեր է ածվել պետության գործիքի եւ պետական քաղաքականության մաս կազմել: Կիրիլի քարոզներն ու հայտարարությունները ոչնչով չեն տարբերվում օրինակ տխրահռչակ Դիմա Կիսիլյովի քարոզչական հաղորդումներից: Հատկանշական է, որ Կիրիլն իր այս հայտարարությունն արել է հենց Կիսիլիյովին տված հարցազրույցում:

Այստեղ ակնհայտորեն գործ ունենք քաղաքականության հետ: 1995 թ. Պետդուման հայերի ցեղասպանությունն ընդունեց «թյուրիմացաբար», ինչպես նշել է ռուս հայտնի մի գործիչ: Դրանից հետո Մոսկվան Անկարային անմիջապես հավաստիացրեց, որ Դումայի այդ ակտը որեւէ իրավական ու քաղաքական հետեւանք չի ունենալու:

Հետագա իրադարձությունները ցույց տվեցին, որ Մոսկվան հավատարիմ է իր խոստմանը: Մասնավորապես, ՌԴ նախագահ Պուտինը Երեւանում ցեղասպանության 100-ամյակի միջոցառման ժամանակ իր ելույթում ոչ մի անգամ չարտաբերեց «ցեղասպանություն» բառը: Ավելին, նա երկար ժամանակ չէր ցանկանում Երեւան ժամանել:

Ռուսական ինքնաթիռի խոցումից հետո Պուտինը խոստովանեց, որ Թուրքիայի հետ հարաբերություններում Մոսկվան պատրաստ է եղել շատ հեռուն գնալ թուրքերի համար զգայուն հարցերում: Հասկանալի է, որ այդ զգայուն հարցերի թվում են նաեւ հայկական խնդիրները, մասնավորապես ցեղասպանությունը եւ Ղարաբաղի հակամարտությունը:

Հայկական խնդիրները միշտ էլ Ռուսաստանի համար եղել են մանրադրամ Թուրքիայի հետ հարաբերություններում: Օրինակ, ինքնաթիռի խոցումից հետո հայտարարվեց, որ ՌԴ Պետդումայում կարող է քննարկվել հայերի ցեղասպանության հերքումը քրեականացնող օրինագիծ:

Այստեղ գործ ունենք Հայաստան-Ռուսաստան-Թուրքիա «կլասիկայի» հետ: 1995 թ. ՌԴ Պետդուման ճանաչման մասին օրենքն ընդունեց այն պայմաններում, երբ «հեռացել» էր Կովկասից, եւ մտահոգություն կար, որ Հայաստանը կարող է հայտնվել Արեւմտյան «ճամբարում»: Ռուսաստանը հայկական խնդիրները հիշում է այն դեպքում, երբ թուլանում է ու հայտնվում բարդ քաղաքական ու տնտեսական իրավիճակում: Երբ Ռուսաստանը «հեռանում» է Կովկասից, նա հիշում է հայկական խնդիրների մասին՝ Հայաստանը պահելու համար: Երբ վերադառնում է՝ այդ խնդիրները զոհում է Թուրքիայի հետ հարաբերություններին, քանի որ Կովկասում կարող է հաստատվել միայն Թուրքիայի (ներկայում նաեւ Ադրբեջանի) օգնությամբ: Այս սխեման երկու անգամ արդեն անխափան գործել է 20-րդ դարասկզբին ու դարի 90-ական թվականներին:

Ռուսաստանը 20-րդ դարասկզբին Թուրքիային փրկեց կործանումից, նրա հետ կնքեց երկու պայմանագիր, որոնցով հայկական տարածքներն անցան Թուրքիային ու Ադրբեջանին: Փոխարենը, նա «վերադարձավ» ու հաստատվեց Կովկասում:

Ռուս-թուրքական ներկայիս լարված հարաբերությունները ձեռնտու չեն Մոսկվային ու Անկարային: Երկու երկրները ջանքեր են գործադրում հարաբերությունները կարգավորելու համար, քանի որ հայտնվել են միջազգային միանման բարդ իրավիճակում՝ մեկուսացման ու շրջափակման մեջ, եւ այս իրավիճակից կարող են դուրս գալ միայն միասնաբար: Չնայած փոխադարձ կոշտ հռետորաբանությանը, կողմերը միմյանց տարբեր խողովակներով հաշտության ուղերձներ են հղում: Ռուսաստանն այս հարցում ավելի ակտիվ է, քանի որ Թուրքիայի համեմատ ավելի բարդ իրավիճակում է: Բացի այդ, Անկարայում պատմական փորձից գիտեն, որ ռուսներն ի վերջո գնալու են մեծ զիջումների:

Կիրիլի հայտարարությունը լիովին տեղավորվում է այս տրամաբանության մեջ: Դա ոչ այլ ինչ է, քան ուղերձ Թուրքիային՝ Ռուսաստանի պատրաստակամության մասին:

Կա խնդրի նաեւ մյուս կողմը: Հնարավոր է՝ Կիրիլը հայերին քրիստոնյա չի համարում: Բանն այն է, որ Ռուս ուղղափառ եկեղեցին մինչ այժմ Հայ Առաքելական եկեղեցին համարում է աղանդ: Հնարավոր է նաեւ՝ Կիրիլը նկատի ուներ, որ հայերին զանգվածաբար ոչնչացրել են ոչ թե որպես քրիստոնյաների, այլ որպես մի ժողովուրդ, որը Ռուսաստանի «5-րդ անիվն» էր Օսմանյան կայսրությունում, ինչպես կարծում էին թուրքերը: Այս տեսակետից, Կիրիլի հայտարարությունը նվեր է հայերին՝ թե ինչ է սպասվում այն ժողովուրդներին, ովքեր հույս են կապում Ռուսաստանի հետ:
- See more at: http://www.lragir.am/index/arm/0/com....R0NdI4m2.dpuf

[Vrej1915]

Re: Russians will manage, what they do best: turn their friends into enemies....

Ի՞նչ եղավ ռուսական խոստացված զենքը նոր լարվածության շեմին

ՀԱՅԿԱԶՆ ՂԱՀՐԻՅԱՆ, Գլխավոր խմբագիր
04 Փետրվարի 2016,

Հայաստանի ֆինանսների փոխնախարար Պավել Սաֆարյանը լրագրողների հետ զրույցում ասել է, թե խնդիրներ կան Ռուսաստանից վարկերի ստացման հարցում: Խոսքը մասնավորապես արդիական սպառազինության ձեռքբերման համար 200 մլն դոլարի եւ էներգետիկայի ոլորտի 300 մլն դոլարի վարկի մասին է: Հետո իհարկե պարզաբանվեց, որ 200 մլն դոլարը Հայաստանը պետք է ստանար արդիական սպառազինության տեսքով:

Պավել Սաֆարյանի հայտարարությունից հետո ՀՀ Պաշտպանության նախարար Սեյրան Օհանյանը, պատասխանելով լրագրողների հարցերին, խնդրել էր հանգիստ թողնել ռուսական զենքի թեման, ասելով, թե ամեն ինչ ընթանում է հայ-ռուսական ռազմական համագործակցության ծրագրի համապատասխան:
Դատելով այս բարձրաստիճան պաշտոնյաների խոսքից, այնուամենայնիվ ինչ որ խնդիրներ կան: Առավել եւս, որ քիչ ինչ տարօրինակ պատկեր է ստացվում այն առումով, որ Հայաստանը եւ Ռուսաստանը համարվում են ռազմավարական գործընկերներ, եւ զենքի մատակարարման խնդիրը չպետք է պատված լիներ այդ աստիճան խորհրդավորության քողով: Նման բան միջազգային հարաբերություններում դժվար է հայտնաբերել, առավել եւս դաշնակիցների պարագայում: Ի՞նչ է դա նշանակում:

Հայաստանը ներկայում գտնվում է մի իրավիճակում, երբ հայ-ռուսական եւ պրոռուսական նախագծերի համաձայնագրերի շրջանակներում կաշկանդված է երրորդ երկրների հետ ռազմական ոլորտում համագործակցելու հարցում: Սակայն Հայաստանը չի կարող սպասել, նկատի առնելով այն գործընթացները, որոնք ծավալվում են մեր տարածաշրջանում:

Մասնավորապես, ղարաբաղյան հակամարտության գոտում հնարավոր է լարվածության ավելի բարձր աստիճան, նկատի առնելով այն հանգամանքը, որ Բաքուն ամեն կերպ փորձում է տապալել միջնորդների նոր նախաձեռնությունը՝ կապված հակամարտության գոտում հետաքննության մեխանիզմի ներդրման հետ: Դա իրականանալու պարագայում փաստացի փոխվում է հակամարտության կարգավորման փիլիսոփայությունը, եւ միջազգայնորեն «ճանաչվում» է առկա ստատուս քվոն:

Ադրբեջանի ԱԳ նախարարն երեկ ակնարկել է, որ Բաքուն կարող է դուրս գալ բանակցային գործընթացից, իսկ դա կարող է նշանակել նաեւ սահմանին լարվածության ու սադրանքների քաղաքականության շարունակումը: Հաշվի առնելով Ադրբեջանի ներկայիս ռազմա-քաղաքական իրավիճակը, այս հեռանկարն առավել քան իրական է դառնում:

Ռուսաստանը նույնպես շահագրգռված չէ հակամարտության գոտում հետաքննության մեխանիզմի ներդրմամբ, ինչը նշանակում է նրա դիրքերի թուլացումը: Այս հարցում Բաքվի ու Մոսկվայի շահերը համընկնում են: Հնարավո՞ր է Հայաստանին խոստացված զենքի հարցը կապ ունենա այս հանգամանքի հետ:

Այս պայմաններում, Հայաստանը չպետք է կաշկանդված լինի անվտանգության խնդիրները կարգավորելու հարցում: Եթե Ռուսաստանը չի կատարում իր պարտավորությունները, Հայաստանն անվտանգության ոլորտում կարող է եւ պարտավոր է անցնել համագործակցության այլ ռեժիմի:

Ռազմական ղեկավարությունը բոլորից լավ է պատկերացնում իրավիճակը, իսկ «ռազմավարական սպասման» իրավիճակը սպառնալիք է Հայաստանի համար: Հայաստանը նոր պատերազմում կջախջախի Ադրբեջանին, եւ դա Մոսկվայում լավ են հասկանում:

- See more at: http://www.lragir.am/index/arm/0/com....Il3SIYiK.dpuf