Re: Elections in Armenia
Այս ընտրությունը օլիգարխիայի վերջին հնարավորությունն է
Սիրանույշ Պապյան
Երեքշաբթի, 26 Մարտի 2013,
Մեր զրուցակիցն է ազգագրագետ Աղասի Թադևոսյանը
Աղասի, ի՞նչ եք կարծում, հերթական ընտրություններից հետո վիճարկվում են ընտրությունների արդյունքնե՞րը, թե բոլորովին նոր իրավիճակ է:
Այս ընտությունները տեղի ունեցան նախորդից էականորեն տարբերվող իրավիճակում: Նախ, փոփոխվել էր քաղաքական գործընթացների քաղաքացիական ֆոնը: 2008 թ. ընտրություններին հաջորդած շարժման հետևանքով ձևավորված և հինգ տարի շարունակվող ինտելեկտուալ և քաղաքացիական դիսկուրսներն ազդեցին հետագա գործընթացների վրա: Կարելի է ասել, որ, նախ, ուժեղացել է հասարակության քաղաքացիական պոտենցիալը: Մյուս կարևոր բանը իշխանության ներսի փոփոխությունն է: Եթե նախորդ ընտրություններում օլիգարխիկ համակարգն ուներ Ռոբերտ Քոչարյանին փոխարինող մեկ այլ հեղինակություն, ապա այս ընտրությունները օլիգարխիայի վերջին հնարավորությունն են, քանի որ Սերժ Սարգսյանից հետո օլիգարխիկ կլանում չկա նրան փոխարինելու ունակ ազդեցիկ մեկ այլ անհատ: Եվ դա իշխանական ուժի համար մեծ պրոբլեմ է: Սա ճգնաժամային իրավիճակի տանող պրոբլեմ է: Եվ ճգնաժամի կանխանշաններն արդեն զգացվում են:
Օլիգարխիկ կապիտալիզմը և նրա շահերը պաշտպանող Հանրապետական կուսակցությունն այսօր լուրջ մարտահրավերների առջև են կանգնած: Այս պահին Հայաստանի համար ամենագլխավոր խնդիրը օլիգարխիկ կապիտալիզմը լիբերալ-դեմոկրատական կապիտալիզմի տրանսֆորմացումն է: Այսինքն՝ մեր օլիգարխիկ անօրեն կապիտալիստները պետք է դառնան ժամանակակից քաղաքակիրթ, օրենքի շրջանակներում գործող կապիտալիստներ: Իսկ դա շատ լուրջ գործընթաց է ենթադրում: Վստահ եմ, որ դրանում շահագրգիռ է նաև ինքը՝ Սերժ Սարգսյանը և ՀՀԿ խելամիտ քաղաքական գործիչներից շատերը:
Հետաքրքիր իրավիճակ է առաջացել: Այս տրանսֆորմացման անհրաժեշտությունը գիտակցելու դեպքում, Սերժ Սարգսյանը չի կարողանալու խուսափել իր իսկ հենարանի՝ օլիգարխիկ կապիտալիստների հանդեպ ինչ-որ իմաստով կոշտ քաղաքականություն կիրառելուց: Իսկ դրա համար նրան անհրաժեշտ է օլիգարխիայի կոպիտ ուժին այլընտրանքային աղբյուր, որի վրա ինքը կարող է հենվել: Եթե ՀՀԿ-ի քաղաքական մտածողություն ունեցող հատվածը և այդ կուսակցությունը գլխավորող Սերժ Սարգսյանն ընկալեն խնդրի կարևորությունը, ապա ներկուսակցական հարթությունում, որպես մարտահրավեր, օրակարգ կմտնի Հանրապետական կուսակցության գործունեության քաղաքականացման հարցը: Ասածս թող տարօրինակ չհնչի՝ քաղաքական կուսակցության քաղաքականացման մասով: Գաղտնիք չէ, որ այդ կուսակցության գործունեության մեջ որոշիչ է կլանային սկզբունքների կիրառումը: Հնարավոր է, որ դա նրանց բավարարում էր մինչև օրս: Բայց արդեն իրավիճակ է փոխվում, և դա արդեն բավարար չի լինելու: Կուսակցությունն առանց ներկուսակցական տրանսֆորմացիայի, ի վիճակի չի լինի նոր իրավիճակին ադեկվատ լինելու ու իշխանության ձևավորման գործընթացներում հետագայում լուրջ դերակատարություն իրականացնելու: Կուսակցության քաղաքականացման գլխավոր նպատակը Հայաստանի առջև ծառացած նշածս տրանզիցիոն քաղաքատնտեսական խնդրի լուծման գործընթացում դերակատար դառնալն է:
Ենթադրում եմ, որ այն ուժերը, ովքեր կդառնան այդ գործընթացների կոնստրուկտիվ մասնակիցներ, նրանք էլ կդառնան վաղվա Հայաստանի քաղաքական իրական ու ազդեցիկ ուժերը: ՀՀԿ քաղաքական հատվածը այս խնդիրը միայնակ չի կարող իրականացնել: Որպես իշխանական կուսակցություն, այն կարիք ունի հասարակության մեջ հեղինակություն ունեցող ազդեցիկ ընդդիմության աջակցությանը: Այո, աջակցությանը և նույնիսկ համագործակցությանը: Աշխարհի բոլոր կայացած քացաքական համակարգեր ունեցող երկրներում էլ ընդդիմությունն ու իշխանությունը համագործակցում են, այլ ոչ երազում մեկը մյուսին ոչնչացնելու մասին: Ժամանակն է, որ մենք էլ մեր մեջ նման մոտեցումներ մշակենք ու դաստիարակենք: Կարծում եմ, որ Հայաստանի հետագա զարգացման, ներքին ծանր բախումներից ու քաղաքացիական ցնցումներից խուսափելու համար Սերժ Սարգսյանը պետք է գնա հիշատակածս խնդրի լուծմանն ուղղված լուրջ ռեֆորմների: Դա անելու և օլիգարխիայի անխուսափելի բռի դիմադրությունը սահուն կերպով հաղթահարելու համար Սերժ Սարգսյանին անհրաժեշտ կլինի հենվել օլիգարխիայից տարբեր մեկ այլ ուժի վրա: Նման ուժ կարող է լինել հասարակությունից եկող ուժը, որի կոնսոլիդացման ռեսուրս ՀՀԿ-ն չունի: Այստեղ է, որ կարծես թե առաջանում է Րաֆֆի Հովհաննիսյանի անհրաժեշտությունը հենց նույն Սերժ Սարգսյանի համար: Գիտակցո՞ւմ են այս համագործակցության կարևորությունը նշածս երկու գործիչները, թե ոչ: Ենթադրում եմ՝ այո: Իմ կարծիքով, Հայաստանի առջև կանգնած զարգացման հիմնախնդիրների լուծման անհրաժեշտությունից ելնելով նման համագործակցությունը այս պահին կլինի Հայաստանի համար լավագույն ելքը:
Սերժ Սարգսյանն ասաց, որ նախ Հանրապետականի ցուցակում չկան օլիգարխներ, բայց նաև ասաց, որ ինքը չի ասել, թե հանրապետական ոչ մի գործարար չի գալու խորհրդարան: Ինչպե՞ս եք պատկերացնում ժամանակակից քաղաքակիրթ կապիտալիստների ձևավորումը, երբ չկա դրա գիտակցումը:
Խնդիրը հետևյալն է. կամ նա ստիպված պետք է լինի գնալ այդ փոփոխություններին, կամ այդ կուսակցությունը կունենա իր իշխանության վերարտադրության ներքին լուրջ խնդիրներ: Այլապես, գալիք ընտրությունները կարող են ծանր լարվածություն առաջացնել Հայաստանում: Եթե, իհարկե, մինչև գալիք ընտրություններ Սերժ Սարգսյանը կարողանա պահել նախագահի աթոռը: Այսինքն՝ իրավիճակը չփոխելու և իրավիճակը կոնսերվացնելու ձգտումները կարող են առաջացնել իշխանության ճգնաժամ: Րաֆֆի Հովհաննիսյանը գործում է շատ խելացի, հաշվարկված: Չնայած այն կարծիքներին, որ իբր նա չի հասկանում, թե ինչ պետք է անել, թե իբր հացադուլը քաղաքական պայքարի ձև չէ, և այլն: Իրականում Րաֆֆի Հովհաննիսյանի մարտավարությունն արդարացված է, և այն առաջարկները, որ նա արեց Սերժ Սարգսյանին, բխում են Հայաստանի առջև կանգնած մարտահրավերներից: Այս պահին ձևավորվել է մի իրավիճակ, որը ձեռքից բաց թողնելը մեծ սխալ կլինի: Ստացվել է այնպես, որ օլիգարխիկ կապիտալիզմի տրանսֆորմացումը լիբերալ-դեմոկրատական կապիտալիզմի այս պահի խնդրից ածանցվող պետական-հասարակական շահը համապատասխանում է ընդդիմության ու իշխանության և նրանց լիդերների շահերին: Կրկնում եմ՝ այդ խնդրի լուծումը Սերժ Սարգսյանի պատասխանատվության վրա է, և օլիգարխիայի դիմադրությանը հակազդելու համար անհրաժեշտ է հասարակությունից եկող այն ուժը, որն այսօր կարող է կոնսոլիդացնել Րաֆֆի Հովհաննիսյանը:
Աղասի, շատերը սա քաղաքական պայքարի ձև չեն համարում, ավելի շատ դիտարկում են որպես քաղաքացիական պայքար, ասում, որ այսքան ապաքաղաքական երբեք չէր եղել Ազատության հրապարակը ոչ 88-ին, ոչ էլ 2008-ին:
Շատ անորոշ են այդ բոլոր ձևակերպումները ու մակերեսային: Մարդիկ ավելի շատ առաջնորդվում են գիտական կամ մերձգիտական ինչ-ինչ կարծրատիպերով, ինչը նրանց խանգարում է ընկալել իրավիճակը:
Սկսում են համեմատել Լևոն Տեր-Պետրոսյանի տեքստերի, խոսքի հետ:
Ամբողջ խնդիրն այն է, որ ոչ թե արտասանած բառակապակցություններն են կարևոր, այլ քաղաքական գործչի կողմից իրացվող նպատակը ու խնդիրները: Մնացածը, թե ինչպիսի մարտավարություն է նա կիրառում, չունի ուղիների որևէ սահմանափակում: Նա կարող է դրան հասնել նույնիսկ բանաստեղծություններ արտասանելով: Էական չէ: Քաղաքական գործունեությունը պայքար է իշխանության համար: Թե ինչպես է մարդը գնում դեպի իշխանության, ինչ եղանակներ է նա կիրառում կոնսոլիդացնելու հասարակության մեջ եղած տարբեր ուժերը, ինչի միջոցով նա մրցակցում է իր հակառակորդի հետ, ճնշում գործադրում, հաղթում նրան, կամ նրան ստիպում գնալ զիջումների՝ դա արդեն քաղաքական գործչի հմտությունն է: 2008-ին Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ամբիոնից բանաստեղծություններ ասելով, մարդկանց երգացնելու և պարացնելու ժողգործիքային եղանակներով փորձում էր քաղաքական կապիտալ ձևավորել և պահպանել մթնոլորտը Ազատության հրապարակում: Դա հակառակորդի վրա ճնշում գործադրելու և հասարակության ուժը կոնսոլիդացնելու իր մեթոդն էր: Քաղաքական պայքարի ժամանակ կարելի է կիրառել ցանկացած լեզու՝ գեղարվեստական, առօրեական, այլ: Խնդիրը նպատակին ուղղված գործությունեությունն է և այդ գործունեության համար անհրաժեշտ ուժային ռեսուրսի ձևավորումը: Կարծում եմ, այդ խնդիը Րաֆֆի Հովհաննիսյանը լուծում է փայլուն կերպով: Կարծում եմ նաև, որ նա այս ամենն անում է ոչ այնքան ինտուիտիվ, այլ՝ հիմնականում գիտակցված ձևով: Դա հստակ արտացոլված է նրա խոսքում:
Երկիշխանության, նոր կառավարության ձևավորման մասին խոսակցություններ են ընթանում, քաղաքացիական ֆորումներ են ձևավորվում: Այս տարբերակը որքանո՞վ է, ըստ Ձեզ, իրատեսական:
Երկիշխանությունը ՍՍՀՄ պատմության դասագրքերում ցարական Ռուսաստանի որոշակի փուլերը մեկնաբանող տերմիներից մեկն է, որը մնացել է սովետահայկական շրջանից եկող մտածողության լեզվապաշարում: Այս եզրն ադեկվատ չէ իրավիճակը նկարագրելու համար, և չեմ էլ ուզում դրան առանձնապես անդրադառնալ: Հայաստանում այս պահին կան երկու իրար հետ հակառակվող ուժային բևեռներ: Մեկը Սերժ Սարգսյանի հենարանն է: Դա օլիգարխիկ կապիտալիստներն են: Մյուս ուժային կենտրոնը արդեն ձևավորել է Րաֆֆի Հովհաննիսյանը: Այն բավական լուրջ պոտենցիալ ունի: Հիմա գուցե հրապարակ գնում են հինգ կամ տասը հազար մարդ: Ես Հայաստանում չեմ, աչքովս չեմ տեսել, հստակ չեմ կարող ասել: Բայց հետևելով իրադարձություններին, հստակ կարող եմ ասել, որ անհրաժեշտության դեպքում այդ թիվը կարող է տասնապատկվել: Կարծում եմ, սա գիտակցում են նաև իշխանության թևում: Իսկ եթե չեն գիտակցում, ապա դա անհեռատեսություն է: Այդպիսի իրավիճակ կարող է ձևավորվել Հայաստանում, և դրան հակազդելու համար Մարտի 1-ի տեխնոլոգիան վտանգավոր է կիրառել: Ստեղծված իրավիճակում ավելի համարժեք կլինի բանակցային տեխնոլոգիաների գործադրումը:
Այս առումով Րաֆֆի Հովհաննիսյանի ձևավորած առաջարկությունների փաթեթը չափազանց ադեկվատ է արտացոլում այսօր Հայաստանում ձևավորված իրավիճակը: Խնդիրն այն է, որ կարևոր չէ, թե առաջիկա հինգ տարում ով կանի այդ բարեփոխումները՝ Րաֆֆի Հովհաննիսյանը, թե Սերժ Սարգսյանը, թե Հրանտ Բագրատյանը, ում, ի դեպ, համարում եմ այս պահի ՀՀ արժեքավոր ու հեռանկարային քաղաքական գործիչներից մեկը: Կարևորը օլիգարխիկ կապիտալիզմի տրանսֆորմացման պրոցեսի իրականացումն է: Դրական արդյունքների հասնելու համար այն անհրաժեշտ է իրականացնել միայն ու միայն պետական իշխանության գործադրման հարթությունում: Եվ որպեսզի պետական իշխանությունն իր մեջ քաղաքական կամք ձևավորի, անհրաժեշտ է, որ բացի ՀՀԿ-ից՝ իշխանությունում հայտնվի ընդդիմադիր ֆունկցիոնալ ուժ: Կարծում եմ` դրա համար է կարևոր, որ Րաֆֆի Հովհաննիսյանի ձևավորած ընդդիմադիր բևեռը պետական իշխանությունը կիսի ՀՀԿ-ի հետ: Սա Հայաստանի առջև այս պահին կանգնած գլխավոր խնդիրն է: Մնացած բոլոր խնդիրները սրա համեմատ չափազանց երկրորդական են:
Հույս ունեմ, որ Րաֆֆի Հովհաննիսյանի՝ իշխանությունը կիսելու Սերժ Սարգսյանին ներկայացված առաջարկը, ծնվել է նման վերլուծական մոտեցման արդյունքում: Ըստ էության`չափազանց սխալ կլինի քարուքանդ անել օլիգախիկ կապիտալիզմը: Ես կարծում եմ, որ այն Հայաստանի տրանզիցիոն ներկա փուլի համար խիստ կարևոր ռեսուրս է: Կարող է տարօրինակ թվալ, որ ես ինքս, հայտնի լինելով որպես օլիգախիկ կապիտալիզի արմատական քննադատներից մեկը, նման միտք եմ հայտնում: Բայց տարօրինակ ոչինչ չկա: Ես հստակ հասկանում եմ, որ դա այն ռեսուրսն է, որը Հայաստանը ձևավորել է իր քսան տարվա պատմության ընթացքում: Եվ հիմա այդ ռեսուրսն ինքը պետք է դառնա քաղաքական ուժերի համար այն հումքը, որը կարող է հնարավոր դարձնել զարգացած կապիտալիզմի ձևավորման փուլ տանող տրանզիցիոն հաջորդ քայլի իրականացումը: Կապիտալիզմ, որն իր մեջ կներառի սոցիալական ծրագրեր և կունենա սոցիալական արտահայտված դիմագիծ:
Այս իրավիճակում մենք ընդդիմադիր քաղաքական ուժի ձևավորման կարիք ունենք: Դա հնարավոր է ձևավորել քաղաքական բաղադրիչի շուրջ, որը տրանզիցիայի ուղիներին, գործիքներին, մեխանիզմներին ուղղված մեթոդաբանությանը վերաբերող քաղաքական գաղափարներն են: Հիմա Ազատության հրապարակի քաղաքացիական ֆորումները հենց այդ բաղադրիչի ձևավորմանն ուղղված գործընթացներ են: Վստահ եմ, որ Րաֆֆի Հովհաննիսյանի ձևավորած հարթակում շատ առողջ, օգտակար և դրական գործընթաց է ընթանում: Այսօր ամեն մարդ, ով խոսք ունի ասելու, կարող է գնալ Րաֆֆի Հովհաննիսյանի ձևավորած հարթակ և հնչեցնել՝ քաղաքացիական ակտիվիստից, համալսարանական պրոֆեսորից ու ուսանողից սկսած, օլիգարխով, գործազուրկ ու աշխատավոր մարդով վերջացրած: Դա մի տեղ է, որտեղ ամեն մարդ կարող է գալ և հնչեցնել այն միտքը, որը գտնում է կարևոր: Սա շատ կարևոր գործընթաց է, որը երաշխավորված չէ, որ հաջողությամբ կավարտվի, բայց առայժմ, որքանով ես հեռվից կարողանում եմ հետևել պրոցեսներին, թույլ է տալիս ինձ եզրակացնել, որ այն դրական զարգացումների հունով է ընթանում:
Եթե Սերժ Սարգսյանը չգիտակցի, որ իր շահը համընկնում է այդ խնդրի լուծմանը, ապա նա որպես քաղաքական գործիչ կարող է տանուլ տալ: Սերժ Սարգսյանն այն քաղաքական գործիչներից է, ով ունի իրավիճակը շատ սառը ու վերլուծաբար գնահատելու ունակություն: Դա, անշուշտ, շատ դրական հատկանիշ է և կարող է օգնել, որ նա այս իրավիճակում կարողանա վերլուծականորեն վերանայել իր մոտեցումները և իր թիմին տրամադրել ընդդիմադիր դաշտի հետ համագործակցության: Եկեք փորձենք հասկանալ, որ հարցը իշխանության փոփոխությունը չէ, կարևորը՝ Հայաստանում ձևավորված տրանզիցիոն խնդիրների իրացումն ու իրավիճակի դրական փոփոխությունն է:
Այս ընտրությունը օլիգարխիայի վերջին հնարավորությունն է
Սիրանույշ Պապյան
Երեքշաբթի, 26 Մարտի 2013,
Մեր զրուցակիցն է ազգագրագետ Աղասի Թադևոսյանը
Աղասի, ի՞նչ եք կարծում, հերթական ընտրություններից հետո վիճարկվում են ընտրությունների արդյունքնե՞րը, թե բոլորովին նոր իրավիճակ է:
Այս ընտությունները տեղի ունեցան նախորդից էականորեն տարբերվող իրավիճակում: Նախ, փոփոխվել էր քաղաքական գործընթացների քաղաքացիական ֆոնը: 2008 թ. ընտրություններին հաջորդած շարժման հետևանքով ձևավորված և հինգ տարի շարունակվող ինտելեկտուալ և քաղաքացիական դիսկուրսներն ազդեցին հետագա գործընթացների վրա: Կարելի է ասել, որ, նախ, ուժեղացել է հասարակության քաղաքացիական պոտենցիալը: Մյուս կարևոր բանը իշխանության ներսի փոփոխությունն է: Եթե նախորդ ընտրություններում օլիգարխիկ համակարգն ուներ Ռոբերտ Քոչարյանին փոխարինող մեկ այլ հեղինակություն, ապա այս ընտրությունները օլիգարխիայի վերջին հնարավորությունն են, քանի որ Սերժ Սարգսյանից հետո օլիգարխիկ կլանում չկա նրան փոխարինելու ունակ ազդեցիկ մեկ այլ անհատ: Եվ դա իշխանական ուժի համար մեծ պրոբլեմ է: Սա ճգնաժամային իրավիճակի տանող պրոբլեմ է: Եվ ճգնաժամի կանխանշաններն արդեն զգացվում են:
Օլիգարխիկ կապիտալիզմը և նրա շահերը պաշտպանող Հանրապետական կուսակցությունն այսօր լուրջ մարտահրավերների առջև են կանգնած: Այս պահին Հայաստանի համար ամենագլխավոր խնդիրը օլիգարխիկ կապիտալիզմը լիբերալ-դեմոկրատական կապիտալիզմի տրանսֆորմացումն է: Այսինքն՝ մեր օլիգարխիկ անօրեն կապիտալիստները պետք է դառնան ժամանակակից քաղաքակիրթ, օրենքի շրջանակներում գործող կապիտալիստներ: Իսկ դա շատ լուրջ գործընթաց է ենթադրում: Վստահ եմ, որ դրանում շահագրգիռ է նաև ինքը՝ Սերժ Սարգսյանը և ՀՀԿ խելամիտ քաղաքական գործիչներից շատերը:
Հետաքրքիր իրավիճակ է առաջացել: Այս տրանսֆորմացման անհրաժեշտությունը գիտակցելու դեպքում, Սերժ Սարգսյանը չի կարողանալու խուսափել իր իսկ հենարանի՝ օլիգարխիկ կապիտալիստների հանդեպ ինչ-որ իմաստով կոշտ քաղաքականություն կիրառելուց: Իսկ դրա համար նրան անհրաժեշտ է օլիգարխիայի կոպիտ ուժին այլընտրանքային աղբյուր, որի վրա ինքը կարող է հենվել: Եթե ՀՀԿ-ի քաղաքական մտածողություն ունեցող հատվածը և այդ կուսակցությունը գլխավորող Սերժ Սարգսյանն ընկալեն խնդրի կարևորությունը, ապա ներկուսակցական հարթությունում, որպես մարտահրավեր, օրակարգ կմտնի Հանրապետական կուսակցության գործունեության քաղաքականացման հարցը: Ասածս թող տարօրինակ չհնչի՝ քաղաքական կուսակցության քաղաքականացման մասով: Գաղտնիք չէ, որ այդ կուսակցության գործունեության մեջ որոշիչ է կլանային սկզբունքների կիրառումը: Հնարավոր է, որ դա նրանց բավարարում էր մինչև օրս: Բայց արդեն իրավիճակ է փոխվում, և դա արդեն բավարար չի լինելու: Կուսակցությունն առանց ներկուսակցական տրանսֆորմացիայի, ի վիճակի չի լինի նոր իրավիճակին ադեկվատ լինելու ու իշխանության ձևավորման գործընթացներում հետագայում լուրջ դերակատարություն իրականացնելու: Կուսակցության քաղաքականացման գլխավոր նպատակը Հայաստանի առջև ծառացած նշածս տրանզիցիոն քաղաքատնտեսական խնդրի լուծման գործընթացում դերակատար դառնալն է:
Ենթադրում եմ, որ այն ուժերը, ովքեր կդառնան այդ գործընթացների կոնստրուկտիվ մասնակիցներ, նրանք էլ կդառնան վաղվա Հայաստանի քաղաքական իրական ու ազդեցիկ ուժերը: ՀՀԿ քաղաքական հատվածը այս խնդիրը միայնակ չի կարող իրականացնել: Որպես իշխանական կուսակցություն, այն կարիք ունի հասարակության մեջ հեղինակություն ունեցող ազդեցիկ ընդդիմության աջակցությանը: Այո, աջակցությանը և նույնիսկ համագործակցությանը: Աշխարհի բոլոր կայացած քացաքական համակարգեր ունեցող երկրներում էլ ընդդիմությունն ու իշխանությունը համագործակցում են, այլ ոչ երազում մեկը մյուսին ոչնչացնելու մասին: Ժամանակն է, որ մենք էլ մեր մեջ նման մոտեցումներ մշակենք ու դաստիարակենք: Կարծում եմ, որ Հայաստանի հետագա զարգացման, ներքին ծանր բախումներից ու քաղաքացիական ցնցումներից խուսափելու համար Սերժ Սարգսյանը պետք է գնա հիշատակածս խնդրի լուծմանն ուղղված լուրջ ռեֆորմների: Դա անելու և օլիգարխիայի անխուսափելի բռի դիմադրությունը սահուն կերպով հաղթահարելու համար Սերժ Սարգսյանին անհրաժեշտ կլինի հենվել օլիգարխիայից տարբեր մեկ այլ ուժի վրա: Նման ուժ կարող է լինել հասարակությունից եկող ուժը, որի կոնսոլիդացման ռեսուրս ՀՀԿ-ն չունի: Այստեղ է, որ կարծես թե առաջանում է Րաֆֆի Հովհաննիսյանի անհրաժեշտությունը հենց նույն Սերժ Սարգսյանի համար: Գիտակցո՞ւմ են այս համագործակցության կարևորությունը նշածս երկու գործիչները, թե ոչ: Ենթադրում եմ՝ այո: Իմ կարծիքով, Հայաստանի առջև կանգնած զարգացման հիմնախնդիրների լուծման անհրաժեշտությունից ելնելով նման համագործակցությունը այս պահին կլինի Հայաստանի համար լավագույն ելքը:
Սերժ Սարգսյանն ասաց, որ նախ Հանրապետականի ցուցակում չկան օլիգարխներ, բայց նաև ասաց, որ ինքը չի ասել, թե հանրապետական ոչ մի գործարար չի գալու խորհրդարան: Ինչպե՞ս եք պատկերացնում ժամանակակից քաղաքակիրթ կապիտալիստների ձևավորումը, երբ չկա դրա գիտակցումը:
Խնդիրը հետևյալն է. կամ նա ստիպված պետք է լինի գնալ այդ փոփոխություններին, կամ այդ կուսակցությունը կունենա իր իշխանության վերարտադրության ներքին լուրջ խնդիրներ: Այլապես, գալիք ընտրությունները կարող են ծանր լարվածություն առաջացնել Հայաստանում: Եթե, իհարկե, մինչև գալիք ընտրություններ Սերժ Սարգսյանը կարողանա պահել նախագահի աթոռը: Այսինքն՝ իրավիճակը չփոխելու և իրավիճակը կոնսերվացնելու ձգտումները կարող են առաջացնել իշխանության ճգնաժամ: Րաֆֆի Հովհաննիսյանը գործում է շատ խելացի, հաշվարկված: Չնայած այն կարծիքներին, որ իբր նա չի հասկանում, թե ինչ պետք է անել, թե իբր հացադուլը քաղաքական պայքարի ձև չէ, և այլն: Իրականում Րաֆֆի Հովհաննիսյանի մարտավարությունն արդարացված է, և այն առաջարկները, որ նա արեց Սերժ Սարգսյանին, բխում են Հայաստանի առջև կանգնած մարտահրավերներից: Այս պահին ձևավորվել է մի իրավիճակ, որը ձեռքից բաց թողնելը մեծ սխալ կլինի: Ստացվել է այնպես, որ օլիգարխիկ կապիտալիզմի տրանսֆորմացումը լիբերալ-դեմոկրատական կապիտալիզմի այս պահի խնդրից ածանցվող պետական-հասարակական շահը համապատասխանում է ընդդիմության ու իշխանության և նրանց լիդերների շահերին: Կրկնում եմ՝ այդ խնդրի լուծումը Սերժ Սարգսյանի պատասխանատվության վրա է, և օլիգարխիայի դիմադրությանը հակազդելու համար անհրաժեշտ է հասարակությունից եկող այն ուժը, որն այսօր կարող է կոնսոլիդացնել Րաֆֆի Հովհաննիսյանը:
Աղասի, շատերը սա քաղաքական պայքարի ձև չեն համարում, ավելի շատ դիտարկում են որպես քաղաքացիական պայքար, ասում, որ այսքան ապաքաղաքական երբեք չէր եղել Ազատության հրապարակը ոչ 88-ին, ոչ էլ 2008-ին:
Շատ անորոշ են այդ բոլոր ձևակերպումները ու մակերեսային: Մարդիկ ավելի շատ առաջնորդվում են գիտական կամ մերձգիտական ինչ-ինչ կարծրատիպերով, ինչը նրանց խանգարում է ընկալել իրավիճակը:
Սկսում են համեմատել Լևոն Տեր-Պետրոսյանի տեքստերի, խոսքի հետ:
Ամբողջ խնդիրն այն է, որ ոչ թե արտասանած բառակապակցություններն են կարևոր, այլ քաղաքական գործչի կողմից իրացվող նպատակը ու խնդիրները: Մնացածը, թե ինչպիսի մարտավարություն է նա կիրառում, չունի ուղիների որևէ սահմանափակում: Նա կարող է դրան հասնել նույնիսկ բանաստեղծություններ արտասանելով: Էական չէ: Քաղաքական գործունեությունը պայքար է իշխանության համար: Թե ինչպես է մարդը գնում դեպի իշխանության, ինչ եղանակներ է նա կիրառում կոնսոլիդացնելու հասարակության մեջ եղած տարբեր ուժերը, ինչի միջոցով նա մրցակցում է իր հակառակորդի հետ, ճնշում գործադրում, հաղթում նրան, կամ նրան ստիպում գնալ զիջումների՝ դա արդեն քաղաքական գործչի հմտությունն է: 2008-ին Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ամբիոնից բանաստեղծություններ ասելով, մարդկանց երգացնելու և պարացնելու ժողգործիքային եղանակներով փորձում էր քաղաքական կապիտալ ձևավորել և պահպանել մթնոլորտը Ազատության հրապարակում: Դա հակառակորդի վրա ճնշում գործադրելու և հասարակության ուժը կոնսոլիդացնելու իր մեթոդն էր: Քաղաքական պայքարի ժամանակ կարելի է կիրառել ցանկացած լեզու՝ գեղարվեստական, առօրեական, այլ: Խնդիրը նպատակին ուղղված գործությունեությունն է և այդ գործունեության համար անհրաժեշտ ուժային ռեսուրսի ձևավորումը: Կարծում եմ, այդ խնդիը Րաֆֆի Հովհաննիսյանը լուծում է փայլուն կերպով: Կարծում եմ նաև, որ նա այս ամենն անում է ոչ այնքան ինտուիտիվ, այլ՝ հիմնականում գիտակցված ձևով: Դա հստակ արտացոլված է նրա խոսքում:
Երկիշխանության, նոր կառավարության ձևավորման մասին խոսակցություններ են ընթանում, քաղաքացիական ֆորումներ են ձևավորվում: Այս տարբերակը որքանո՞վ է, ըստ Ձեզ, իրատեսական:
Երկիշխանությունը ՍՍՀՄ պատմության դասագրքերում ցարական Ռուսաստանի որոշակի փուլերը մեկնաբանող տերմիներից մեկն է, որը մնացել է սովետահայկական շրջանից եկող մտածողության լեզվապաշարում: Այս եզրն ադեկվատ չէ իրավիճակը նկարագրելու համար, և չեմ էլ ուզում դրան առանձնապես անդրադառնալ: Հայաստանում այս պահին կան երկու իրար հետ հակառակվող ուժային բևեռներ: Մեկը Սերժ Սարգսյանի հենարանն է: Դա օլիգարխիկ կապիտալիստներն են: Մյուս ուժային կենտրոնը արդեն ձևավորել է Րաֆֆի Հովհաննիսյանը: Այն բավական լուրջ պոտենցիալ ունի: Հիմա գուցե հրապարակ գնում են հինգ կամ տասը հազար մարդ: Ես Հայաստանում չեմ, աչքովս չեմ տեսել, հստակ չեմ կարող ասել: Բայց հետևելով իրադարձություններին, հստակ կարող եմ ասել, որ անհրաժեշտության դեպքում այդ թիվը կարող է տասնապատկվել: Կարծում եմ, սա գիտակցում են նաև իշխանության թևում: Իսկ եթե չեն գիտակցում, ապա դա անհեռատեսություն է: Այդպիսի իրավիճակ կարող է ձևավորվել Հայաստանում, և դրան հակազդելու համար Մարտի 1-ի տեխնոլոգիան վտանգավոր է կիրառել: Ստեղծված իրավիճակում ավելի համարժեք կլինի բանակցային տեխնոլոգիաների գործադրումը:
Այս առումով Րաֆֆի Հովհաննիսյանի ձևավորած առաջարկությունների փաթեթը չափազանց ադեկվատ է արտացոլում այսօր Հայաստանում ձևավորված իրավիճակը: Խնդիրն այն է, որ կարևոր չէ, թե առաջիկա հինգ տարում ով կանի այդ բարեփոխումները՝ Րաֆֆի Հովհաննիսյանը, թե Սերժ Սարգսյանը, թե Հրանտ Բագրատյանը, ում, ի դեպ, համարում եմ այս պահի ՀՀ արժեքավոր ու հեռանկարային քաղաքական գործիչներից մեկը: Կարևորը օլիգարխիկ կապիտալիզմի տրանսֆորմացման պրոցեսի իրականացումն է: Դրական արդյունքների հասնելու համար այն անհրաժեշտ է իրականացնել միայն ու միայն պետական իշխանության գործադրման հարթությունում: Եվ որպեսզի պետական իշխանությունն իր մեջ քաղաքական կամք ձևավորի, անհրաժեշտ է, որ բացի ՀՀԿ-ից՝ իշխանությունում հայտնվի ընդդիմադիր ֆունկցիոնալ ուժ: Կարծում եմ` դրա համար է կարևոր, որ Րաֆֆի Հովհաննիսյանի ձևավորած ընդդիմադիր բևեռը պետական իշխանությունը կիսի ՀՀԿ-ի հետ: Սա Հայաստանի առջև այս պահին կանգնած գլխավոր խնդիրն է: Մնացած բոլոր խնդիրները սրա համեմատ չափազանց երկրորդական են:
Հույս ունեմ, որ Րաֆֆի Հովհաննիսյանի՝ իշխանությունը կիսելու Սերժ Սարգսյանին ներկայացված առաջարկը, ծնվել է նման վերլուծական մոտեցման արդյունքում: Ըստ էության`չափազանց սխալ կլինի քարուքանդ անել օլիգախիկ կապիտալիզմը: Ես կարծում եմ, որ այն Հայաստանի տրանզիցիոն ներկա փուլի համար խիստ կարևոր ռեսուրս է: Կարող է տարօրինակ թվալ, որ ես ինքս, հայտնի լինելով որպես օլիգախիկ կապիտալիզի արմատական քննադատներից մեկը, նման միտք եմ հայտնում: Բայց տարօրինակ ոչինչ չկա: Ես հստակ հասկանում եմ, որ դա այն ռեսուրսն է, որը Հայաստանը ձևավորել է իր քսան տարվա պատմության ընթացքում: Եվ հիմա այդ ռեսուրսն ինքը պետք է դառնա քաղաքական ուժերի համար այն հումքը, որը կարող է հնարավոր դարձնել զարգացած կապիտալիզմի ձևավորման փուլ տանող տրանզիցիոն հաջորդ քայլի իրականացումը: Կապիտալիզմ, որն իր մեջ կներառի սոցիալական ծրագրեր և կունենա սոցիալական արտահայտված դիմագիծ:
Այս իրավիճակում մենք ընդդիմադիր քաղաքական ուժի ձևավորման կարիք ունենք: Դա հնարավոր է ձևավորել քաղաքական բաղադրիչի շուրջ, որը տրանզիցիայի ուղիներին, գործիքներին, մեխանիզմներին ուղղված մեթոդաբանությանը վերաբերող քաղաքական գաղափարներն են: Հիմա Ազատության հրապարակի քաղաքացիական ֆորումները հենց այդ բաղադրիչի ձևավորմանն ուղղված գործընթացներ են: Վստահ եմ, որ Րաֆֆի Հովհաննիսյանի ձևավորած հարթակում շատ առողջ, օգտակար և դրական գործընթաց է ընթանում: Այսօր ամեն մարդ, ով խոսք ունի ասելու, կարող է գնալ Րաֆֆի Հովհաննիսյանի ձևավորած հարթակ և հնչեցնել՝ քաղաքացիական ակտիվիստից, համալսարանական պրոֆեսորից ու ուսանողից սկսած, օլիգարխով, գործազուրկ ու աշխատավոր մարդով վերջացրած: Դա մի տեղ է, որտեղ ամեն մարդ կարող է գալ և հնչեցնել այն միտքը, որը գտնում է կարևոր: Սա շատ կարևոր գործընթաց է, որը երաշխավորված չէ, որ հաջողությամբ կավարտվի, բայց առայժմ, որքանով ես հեռվից կարողանում եմ հետևել պրոցեսներին, թույլ է տալիս ինձ եզրակացնել, որ այն դրական զարգացումների հունով է ընթանում:
Եթե Սերժ Սարգսյանը չգիտակցի, որ իր շահը համընկնում է այդ խնդրի լուծմանը, ապա նա որպես քաղաքական գործիչ կարող է տանուլ տալ: Սերժ Սարգսյանն այն քաղաքական գործիչներից է, ով ունի իրավիճակը շատ սառը ու վերլուծաբար գնահատելու ունակություն: Դա, անշուշտ, շատ դրական հատկանիշ է և կարող է օգնել, որ նա այս իրավիճակում կարողանա վերլուծականորեն վերանայել իր մոտեցումները և իր թիմին տրամադրել ընդդիմադիր դաշտի հետ համագործակցության: Եկեք փորձենք հասկանալ, որ հարցը իշխանության փոփոխությունը չէ, կարևորը՝ Հայաստանում ձևավորված տրանզիցիոն խնդիրների իրացումն ու իրավիճակի դրական փոփոխությունն է:
Comment