Tweet
Ոչ մի խնդիր չեմ տեսնում նաև, եթե Արդահան-Ղարս-Սուրմալուն ներառող ապագա 6-7 միլիոնանոց Հայաստանի 20-25 տոկոսը՝ 1-1,5 միլիոնը լինեն մահմեդական հայեր, համշենահայեր, ինչպես նաև քրդեր, շիա թուրքեր, լազեր, չերքեզներ՝ որպես իրավահավասար և հայկական քաղաքացիական մշակույթը կրող քաղաքացիներ՝ առանց հրաժարվելու իրենց էթնիկ ինքնությունից և մշակույթից: Դա նաև մեզ լեգիտիմ իրավունք կտա մասնակցելու իսլամական ռեֆորմիզմի գործընթացին, որը հաջողությամբ ընթանում է հատկապես Եվրոպայում, բայց նաև Թուրքիայում և Եգիպտոսում և նպատակ ունի արդիականացնել, ազատականացնել իսլամը, և վերացնել իսլամական ծայրահեղականության և ֆունդամենտալիզմի հիմքերը: Իսկ իսլամական ծայրահեղականությունը աշխարհի և հատկապես մեր տարածաշրջանի գլխավոր մարտահրավերներից մեկն է, որը մենք չենք կարողանալու անտեսել: Ի դեպ՝ համեմատաբար աշխարհիկ քրդական պետության հզորացման և Հայաստանին դրա սահմանների մոտեցման արդյունքում մենք կստանանք մեր հարևանության կրոնական բազմազանեցում և իսլամի ու տարատեսակ իսլամական կոնֆերանսների ազդեցության նվազում տարածաշրջանում: Ավելին՝ չպետք է բացառել քրդական իսլամի հնարավոր ռեֆորմացիայի արդյունքում դրանում նախամահմեդական՝ բուն քրդական՝ եզդիականության կրոնական տարրերի ներմուծման գործընթացը՝ թե՛ ներքրդական հաշտեցման և միասնականության ապահովման և թե՛ շրջապատող իսլամական օվկիանոսից առանձնացման և ինքնության ամրապնդման նպատակով: Նոր Հայաստանում, ընդհանրապես, կրոնը/ները պետք է լիարժեքորեն անջատվեն պետությունից և դրանց ազդեցությունը ներհասարակական գործընթացների վրա պետք է նվազագույնի հասցվի:
Նոր Մերձավոր Արևելքում 2-3 միլիոնանոց բնակչությամբ և փոքրաթիվ բանակ ունեցող պետությունները կենսունակ չեն կարողանալու լինել որևէ պարագայում, անգամ եվրոպական կամ ռուսական անվտանգության անձրևանոցների ներքո: Առաջիկա 10-15 տարում Հայաստանը պետք է ունենա նվազագույնը 6 միլիոն բնակչություն, որին պետք է հասնել հայության ներգաղթի, ինչպես նաև տարածաշրջանում նոր վերաբաժանումների արդյունքում նոր տարածքների միացման միջոցով:
Նոր, այլավախությունից զերծ, սեփական քաղաքակրթական ներուժը գիտակցող մտածողության տարածումը պետք է տեղի ունենա երկրի լավագույն ներկայացուցիչների բանավեճերը սոցիալական ցանցերից հեռուստատեսություն տեղափոխելու, նոր սերնդին կրթող ուսուցչական կազմը պետական մասշտաբով ինտենսիվ վերապատրաստելու շնորհիվ, Հայաստանի ժողովրդավարական իշխանությունը ի վիճակի է լինելու ձևավորել մարդու ապրելու համար այնպիսի բարենպաստ պայմաններ, որ ոչ միայն արտագաղթած հայերն ու որոշ երկրների սփյուռքահայերն են ցանկանալու վերադառնալ Հայաստան, այլև աշխարհի շատ երկրներից շատ մարդիկ կուզենան ապրել այստեղ, ինչպես այժմ ձգտում են ապրել Եվրոպայում կամ ԱՄՆ-ում: Նոր Հայաստանը պե՛տք է և ի վիճակի կլինի ունենալ նվազագույնը 200.000-անոց բանակ, ընդ որում՝ դրա սպառազինությունների գերակշիռ մասը պետք է արտադրվի սեփական ռազմական արդյունաբերության կողմից: Կոռուպցիան նվազագույնի հասցնելուց և պետական կառավարման ապարատի արդյունավետությունը շեշտակիորեն ավելացնելուց, արհեստական մենաշնորհները վերացնելուց, ՓՄՁ-ների և ներդրումների պետական հովանավորչությունը երաշխավորելուց և տնտեսության մեջ ազատ մրցակցությունն ապահովելուց հետո՝ Հայաստանը պետք է աշխույժ տնտեսական կապերի մեջ մտնի իր հին ու նոր հարևանների, տարածաշրջանային այլ երկրների հետ, հասցնի իր ՀՆԱ-ն 50 մլրդ դոլարի (10-15 տարվա ընթացքում), որպես լավագույն տարբերակ՝ ինտեգրվի միասնական տնտեսական շուկայում առնվազն Վրաստանի, իսկ քաղաքական գործընթացների որոշակի ընթացքի դեպքում՝ նաև Ադրբեջանի հետ՝ որպես Հայաստանի հետ առավել մեծ էթնոմշակութային ընդհանրություններ ունեցող ժողովուրդներ ունեցող երկրների: Մի շարք երկրների փորձը (Իսրայել, Սինգապուր) ցույց է տալիս, որ նման թռիչքաձև զարգացումը իրատեսական է:
Այս ամենին հասնելու ուղիները պետք է սկսել քննարկել ազատ մտքով, առանց վախերի ու կարծրատիպերի և փորձել գտնել պատասխաններ՝ ինչ և ինչպես անելու:
Հռիփսիմե Հովհաննիսյան
Նոր Մերձավոր Արևելքում 2-3 միլիոնանոց բնակչությամբ և փոքրաթիվ բանակ ունեցող պետությունները կենսունակ չեն կարողանալու լինել որևէ պարագայում, անգամ եվրոպական կամ ռուսական անվտանգության անձրևանոցների ներքո: Առաջիկա 10-15 տարում Հայաստանը պետք է ունենա նվազագույնը 6 միլիոն բնակչություն, որին պետք է հասնել հայության ներգաղթի, ինչպես նաև տարածաշրջանում նոր վերաբաժանումների արդյունքում նոր տարածքների միացման միջոցով:
Նոր, այլավախությունից զերծ, սեփական քաղաքակրթական ներուժը գիտակցող մտածողության տարածումը պետք է տեղի ունենա երկրի լավագույն ներկայացուցիչների բանավեճերը սոցիալական ցանցերից հեռուստատեսություն տեղափոխելու, նոր սերնդին կրթող ուսուցչական կազմը պետական մասշտաբով ինտենսիվ վերապատրաստելու շնորհիվ, Հայաստանի ժողովրդավարական իշխանությունը ի վիճակի է լինելու ձևավորել մարդու ապրելու համար այնպիսի բարենպաստ պայմաններ, որ ոչ միայն արտագաղթած հայերն ու որոշ երկրների սփյուռքահայերն են ցանկանալու վերադառնալ Հայաստան, այլև աշխարհի շատ երկրներից շատ մարդիկ կուզենան ապրել այստեղ, ինչպես այժմ ձգտում են ապրել Եվրոպայում կամ ԱՄՆ-ում: Նոր Հայաստանը պե՛տք է և ի վիճակի կլինի ունենալ նվազագույնը 200.000-անոց բանակ, ընդ որում՝ դրա սպառազինությունների գերակշիռ մասը պետք է արտադրվի սեփական ռազմական արդյունաբերության կողմից: Կոռուպցիան նվազագույնի հասցնելուց և պետական կառավարման ապարատի արդյունավետությունը շեշտակիորեն ավելացնելուց, արհեստական մենաշնորհները վերացնելուց, ՓՄՁ-ների և ներդրումների պետական հովանավորչությունը երաշխավորելուց և տնտեսության մեջ ազատ մրցակցությունն ապահովելուց հետո՝ Հայաստանը պետք է աշխույժ տնտեսական կապերի մեջ մտնի իր հին ու նոր հարևանների, տարածաշրջանային այլ երկրների հետ, հասցնի իր ՀՆԱ-ն 50 մլրդ դոլարի (10-15 տարվա ընթացքում), որպես լավագույն տարբերակ՝ ինտեգրվի միասնական տնտեսական շուկայում առնվազն Վրաստանի, իսկ քաղաքական գործընթացների որոշակի ընթացքի դեպքում՝ նաև Ադրբեջանի հետ՝ որպես Հայաստանի հետ առավել մեծ էթնոմշակութային ընդհանրություններ ունեցող ժողովուրդներ ունեցող երկրների: Մի շարք երկրների փորձը (Իսրայել, Սինգապուր) ցույց է տալիս, որ նման թռիչքաձև զարգացումը իրատեսական է:
Այս ամենին հասնելու ուղիները պետք է սկսել քննարկել ազատ մտքով, առանց վախերի ու կարծրատիպերի և փորձել գտնել պատասխաններ՝ ինչ և ինչպես անելու:
Հռիփսիմե Հովհաննիսյան
Comment