Regional geopolitics

[Vrej1915]

Փաշինյանը փակել է Ալիեւի մուտքը. ճեղքումը չի ստացվում

ՀԱԿՈԲ ԲԱԴԱԼՅԱՆ, Մեկնաբան

08.11.2018


Ռուսական Կոմերսանտը տեղեկություն է հրապարակել, թե Ադրբեջանի նախագահ Ալիեւը պատրաստ է եղել մասնակցել նոյեմբերի 8-ին Աստանայում տեղի ունենալիք ՀԱՊԿ Վեհաժողովին հյուրի կարգավիճակով, սակայն հայկական կողմը թույլ չի տվել դա:

Ըստ տեղեկության, Ալիեւի հնարավոր մասնակցության նախաձեռնողը եղել է Ղազախստանի նախագահ Նազարբաեւը, իսկ նրան աջակցել է Լուկաշենկոն:

Բավական բարդ է ասել, արդյոք Կոմերսանտի տեղեկությունը համապատասխանում է իրականությանը, կամ որքանո՞վ է համապատասխանում: ՀԱՊԿ հանդեպ Ադրբեջանի հետաքրքրության թեման շրջանառության մեջ հայտնվեց Հայաստանում թավշյա հեղափոխությունից հետո: Ընդ որում, Բաքուն այն սկսեց շրջանառել ընդհուպ խորհրդարանի պատգամավորների մակարդակում:

Ռուսաստանը կարծես թե արձագանքել է միայն մեդիա-փորձագիտական դաշտում: Ավելին, տեղեկություն էր գեներացվում, որ սեպտեմբերի 1-ին ՌԴ-ում Պուտին-Ալիեւ հանդիպմանը հարցը կլինի օրակարգում, բայց հանդիպման արդյունքում որեւէ բառ չխոսվեց այդ հարցի վերաբերյալ:

Տպավորություն է, որ ռուսական կողմը չի ուզում նկատել հարցը կամ տոն տալ Բաքվի խայծին: ՌԴ այդօրինակ պահվածքի մոտիվները թերեւս հասկանալի են: Մի կողմից Ռուսաստանի համար անշուշտ կարող է հրապուրիչ լինել ՀԱՊԿ հովանոցը ավելի տարածելը: Մյուս կողմից, սակայն, Ադրբեջանի առումով կա երկու խնդիր՝ նախ Բաքուն որքանով է պատրաստ անդամակցել ՀԱՊԿ-ին, այլ ոչ թե շրջանառել թեման ՌԴ-ից ինչ որ «ավանս» ստանալու հաշվարկով: Եվ երկրորդ, ու թերեւս ամենակարեւորը՝ Ադրբեջանը ՀԱՊԿ-ում ակնհայտորեն փոխելու է բալանսը ոչ հօգուտ Ռուսաստանի:

Եվ արդյոք դրա համար չէ, որ Նազարբաեւն ու Լուկաշենկոն ՀԱՊԿ շրջանակում աշխուժորեն զբաղված են Ադրբեջանի լոբբինգով: Փաստացի, Ադրբեջանի անդամակցությունը ՀԱՊԿ-ին նշանակելու է Իսրայելի եւ Թուրքիայի անդամակցություն, դրանից բխող տարբեր զուգահեռ գծերով: Ռուսաստանը գործնականում հայտնվելու է դե ֆակտո շրջափակման մեջ:

Մյուս կողմից, եթե Ադրբեջանը դանդաղ, բայց հետեւողականորեն թակի ՀԱՊԿ դուռը, ինչքա՞ն կարող է Մոսկվան չլսելու տալ այդ թակոցները: Հասկանալի է, որ դա չի կարող շարունակվել երկար, եւ այստեղ նշմարվում է Հայաստանի «անփոխարինելի» դերը, հատկապես թավշյա հեղափոխության արդյունքում լեգիտիմ, ըստ այդմ ինքնիշխանունակ իշխանության ձեւավորման պարագայում:

Այդ դեպքում առաջանում է հարց, թե արդյոք Ադրբեջանը, կամ Ղազախստանն ու Բելառուսը չեն պատկերացնում այդ իրավիճակը: Ինչու՞ են անում քայլ, որին հավանություն տալու Հայաստանի հավանականությունը զրո էր:

Հաշվարկն ըստ երեւույթին Ռուսաստանին, կամ ավելի շուտ Պուտինին «գայթակղելն» է, օգնելով այն շրջանակներին, որոնք Կրեմլի ղեկավարին կհամոզեն, որ Ադրբեջանի անդամակցությանը տոն տալը բխում է ՌԴ շահից եւ անհրաժեշտ է Մոսկվային: Ըստ այդմ, Պուտինը կփորձի հաղթահարել Հայաստանի դիմադրությունը, ինչն առնվազն կառաջացնի հայ-ռուսական լարվածություն:

Պատահական չէ, որ այդ լարվածությունն առաջացնելու ուղղությամբ թավշյա հեղափոխությունից հետո ինտենիսվ աշխատող Բաքուն հենց այդ հեղափոխությունից հետո սկսեց շրջանառել «հետաքրքրությունը» ՀԱՊԿ հանդեպ:

[Vrej1915]

Նիկոլ Փաշինյանն ազատվեց Սերժ Սարգսյանի օրակարգից. Ով զոհաբերեց Վիեննան

ՀԱԿՈԲ ԲԱԴԱԼՅԱՆ, Մեկնաբան

03.11.2018

Տարածաշրջան այցի արդյունքով ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հայտարարությունից հետո նախկին իշխանության տարբեր ներկայացուցիչներ, այդ թվում օրինակ ՀՀԿ փոխնախագահ Արմեն Աշոտյանը քննադատել է նոր իշխանությանը Վիեննայի եւ Սանկտ-Պետերբուրգի օրակարգից շեղվելու, այդ օրակարգը կորցնելու կապակցությամբ:

Ուշագրավն այստեղ այն է, որ այդ քննադատությունը կամ ընդդիմախոսությունը չէր հնչում Սերժ Սարգսյանի հասցեին, որն օրինակ Սանկտ-Պետերբուրգից գրեթե մեկուկես տարի անց Ժնեւի հանդիպմանը եւ դրանից հետո որեւէ խոսք չի ասել Վիեննայի եւ Սանկտ-Պետերբուրգի մասին, եւ դրա որեւէ հիշատակում չեն արել նաեւ համանախագահները: Ավելին, Սերժ Սարգսյանը նույնիսկ Սանկտ-Պետերբուրգում որեւէ կերպ չէր խոսել Վիեննայի մասին:

Համենայն դեպս Սանկտ Պետերբուրգի եռակողմ՝ Պուտին, Սարգսյան, Ալիեւ հանդիպումից հետո ամփոփիչ հայտարարության մեջ որեւէ խոսք չկար Վիեննայի օրակարգի մասին: Վիեննան տեղի էր ունեցել ապրիլյան քառօրյա պատերազմից մեկ ամիս անց, ԱՄՆ հովանու ներքո, որտեղ Վաշինգտոնն առաջ էր մղել շփման գծում հրադադարի խախտման հետաքննության միջազգային մեխանիզմ ներդնելու հարցը: Հարց, որ ԱՄՆ փորձել էր առաջ քաշել դեռեւս ապրիլի քառօրյայից առաջ, եւ դրանից հետո Ադրբեջանի ձախողված սադրանքը տվել էր Բաքվին այդ մեխանիզմը պարտադրելու քաղաքական պատեհություն:

Սանկտ-Պետերբուրգում Պուտինը Բաքվին փորձեց հետ պահել այդ պատեհությունից, դրանում տեսնելով Արցախի հակամարտության կառավարման մենաշնորհի սպառնալիք: Սանկտ-Պետերբուրգի ամփոփիչ հայտարարության մեջ Վիեննայի մասին խոսք չկար, եւ Հայաստանում Ֆրանսիայի դեսպանը կոշտ հայտարարություն արեց Վիեննայի օրակարգի առաջնահերթության մասին:

Մեկուկես տարի անց Ժնեւում արդեն չկար թե Սանկտ-Պետերբուրգ, թե Վիեննա, համենայն դեպս հայտարարություններում: Բայց չկար այն շրջանակից որեւէ ձայն, որն այժմ Փաշինյանին է մեղադրում Վիեննայից եւ Սանկտ-Պետերբուրգից շեղվելու եւ Դուշանբե նախաձեռնելու համար:

Գործնականում, Վիեննայից եւ Սանկտ-Պետերբուրգից շեղվել էր Սերժ Սարգսյանը, կամ ավելի շուտ որեւէ կերպ չէր դիմադրել դրանից շեղմանն ու երկու օրակարգն էլ չեղարկելու համանախագահների փոխհամաձայնությանը: Այստեղ խնդիրն իհարկե բազմաշերտ է, եւ ակնառու էր, որ Վիեննան ու Սանկտ-Պետերբուրգը մոռացվել են, եւ նաեւ հենց դրա շնորհիվ է, որ կազմակերպվել է Սարգսյան-Ալիեւ երրորդ հանդիպումը, որը Սանկտ-Պետերբուրգից հետո չէր ստացվում մեկուկես տարի:

Չէր ստացվում, որովհետեւ համանախագահ երկրները չէին պայմանավորվում հետապրիլյան իրավիճակի քաղաքական կառավարման թեկուզ ժամանակավոր սկզբունքների հարցում: Ի վերջո, այդ պայմանավորվածությունը եղավ Վիեննայի եւ Սանկտ-Պետերբուրգի օրակարգի չեղարկման հաշվին, ինչից հետո եղավ Ժնեւը, որն արձանագրեց գործնականում նոր իրողություն: Ժնեւը Վիեննայի եւ Սանկտ-Պետերբուրգի շարունակությունը չէր, այլ նոր իրավիճակի մեկնարկ:

Իրավիճակ, որը բնորոշվում էր Հայաստանի եւ Ադրեջանի համար «ընտրական» 2018 թվականով: Հայաստանում ֆորմալ առումով չկար ընտրություն՝ Սերժ Սարգսյանը պետք է նախագահի պաշտոնից տեղափոխվեր վարչապետի աթոռին, իսկ հոկտեմբերին նախատեսված էր Ադրբեջանի նախագահի ընտրություն:

Հասկանալի է, որ արցախյան գործընթացը չէր կարող չենթարկվել այդ ներքին տրամաբանություններին: Ժնեւից կարճ ժամանակ անց սակայն Ալիեւը հանկարծ որոշեց հոկտեմբերի ընտրությունը վեց ամսով տեղափոխել առաջ՝ անցկացնել ապրիլին: Իրադարձություններն արտահերթ ընթացք ստացան նաեւ Հայաստանում, ապրիլին Սերժ Սարգսյանը հրաժարական տվեց, իսկ դեկտեմբերին արդեն Հայաստանում է արտահերթ ընտրություն:

Ժնեւը Սերժ Սարգսյանի անձնական օրակարգի սպասարկումն էր, ինչին նա գործնականում զոհաբերեց Վիեննան ու Սանկտ-Պետերբուրգը, այսինքն չդիմադրեց այդ օրակարգի չեզոքացմանը: Դուշանբեն Նիկոլ Փաշինյանի քայլն էր՝ գործընթացը Սերժ Սարգսյանի անձնական օրակարգից դուրս բերելու եւ լիովին նոր օրակարգ տեղափոխելու ուղղությամբ:

[Vrej1915]

Ամեն ինչ պտտվում է Լավրովյան պլանի շուրջ, որը ուղղակի խայտառակ մոդիֆիկացրել էր Կազանյան փաստաթուղթը. Ստյոպա Սաֆարյան

Ստյոպա Սաֆարյան (Styopa Safaryan)

3 նոյեմբեր 2018Չեմ թաքցնելու՝ Ֆբ-ում այսքան խորը ու կարևոր բան երբեք չեմ գրել: Եթե չեք ալարում, անպայման կարդացեք:

Բացի այն, որ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հանրությանը շատ բաց պետական գործիչ է, վերջին ամիսներին նրա ընդդիմախոսները մի քանի անգամ ստիպեցին փակագծեր բացել Արցախյան խնդրով նախկին բանակցային գործընթացից ու իր ստացած ժառանգությունից: Հերթականը երեկ էր:

Ու ամեն ինչ դեռևս պտտվում է Լավրովյան պլանի շուրջ, որը ուղղակի խայտառակ մուտացիայի է ենթարկել ու մոդիֆիկացրել է Կազանյան փաստաթուղթը, իսկ վերջինս էլ մոդիֆիկացրել ու մուտացիայի էր ենթարկել Մադրիդյան առաջարկները: Արդյունքում Մադրիդյան առաջարկներից Մ տառն էր մնացել:

Ու բոլորը՝ նախկին ՀՀԿ-ականներից մինչև միջնորդ երկրների բարձրատիճան դիվանագետներ, գիտեն, որ այդ պլանը եղել է: Բոլորը նաև գիտեն, որ այն անպաշտոն ու անկարգավիճակ փաստաթուղթ է՝ համաձայնեցված չէր Մինսկի խմբի բոլոր համանախագահ երկրների միջև, ու որպես Մադրիդյանի մուտացիա, հեռացել էր մի շարք չգրված պայմանավորվածություններից. այն է՝ հակամարտությունը պետք է լուծվի համապարփակ, այսինքն՝ կարգավիճակի հարցն էլ պետք է փաթեթային սկզբունքով քաղաքական համաձայնությամբ լուծվի, միջազգային խաղաղապահների կազմը և այսպես շարունակ, որն նույնպես մուտացվել էր ռուս/ՀԱՊԿ-յան խաղապահների.... Մինչդեռ Լավրովի պլանում այդ երկուսը բացարձակ խախտված են եղել:

Վերը նշված անձանցից բոլորը գիտեն, որ այն, ինչպես նշեցի, եղել է անկարգավիճակ, ստվերային առաջարկ՝ թղթի վրա արված գրառումներով, որոնք Լավրովը ծոցագրպանը դրած Բաքվից Երևան է տարել բերել /ուշադիր կարդացեք Աշոտյանի հարցը/:

Այժմ, թե՛ արտաքին դերակատարներին, թե՛ Փաշինյանի ընդդիմախոսներին՝ ՀՀԿ-ին, հետաքրքրում է՝ Փաշինյանը շարունակելո՞ւ է այդ գործընթացը ընտրություններից հետո, որը կանգ էր առել Ապրիլյան պատերազմից հետո: Դրա մասին էր ԱՄՆ հեռացող դեսպան Միլզի շուրթերով, ապա՝ Թրամփի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջոն Բոլթոնի շուրթերով ԱՄՆ հետախուզումը, որը իրականացվեց "սադրինչ, խոսք քաշող" տեխնոլոգիայի միջոցով: Դրա մասին են եղել ՌԴ ԱԳ նախարարի (այդ թվում՝ երեկվա հայտարարությունը) ու արտաքին քաղաքական գերատեսչությունների ուղերձներն առ Ադրբեջան ու Հայաստան, թե խնդրին հնարավոր կլինի լրջորեն անդրադառնալ Հայաստանում իշխանության վերջնական փոխանցումից ու ԱԺ ընտրություններից հետո:

Փաշինյանի մեծ լեգիտիմությունը, իհարկե, վահան է նրա համար պաշտպանվելու անցանկալի զարգացումներից: Ասվել է՝ Հայաստանի, Արցախի ժողովուրդը պետք է որոշեն, անգամ՝ հայությունը: Բայց միայն պաշտպանվելը քիչ է, եթե չասեմ վտանգավոր է:

Հայաստանի նոր արտաքին քաղաքականությունը պետք է, պատկերավոր ասած, կառուցված լինի ռազմական գիտության մեջ հայտնի երկու կոնցեպտների՝ ռազմավարական խորքի ու ռազմավարական պաշտպանության խառնուրդի վրա: Առաջինը թույլ է տալիս կառավարել ու մեծ պահել վտանգների ու առանցքային արժեքների միջև հեռավորությունը, պատկերավոր ասած՝ թույլ չտալ, որ պատերազմը մոտենա Արցախին ու Հայաստանին, երկրորդը թույլ է տալիս պաշտպանության մեջ զսպել հակառակորդին, ապա անցնել հակահարձակման:

Ինչու եմ կարևորում արտաքին քաղաքականության հենքում երկու կոնցեպտերի գրագետ համակցումը, որովհետև սուտ կլինի պատկերացնել, թե միանգամից ռելսերը փոխելն ու հակահարձակման անցնելը իրատեսական է: Անցումը պետք,նախընտրելի է ու հնարավոր է միայն սահուն: Փաշինյանն այս պահին իհարկե կարող է իրեն թույլ տալ կտրուկ հրաժարվել նախկին շատ էլեմենտներից, բայց միանգամից չի կարողանալու ետ շրջել մուտացված կարգավորման տարբերակները, իսկ ավելի ստույգ՝ հակամարտության մուտացված ֆրեյմինգը՝ շրջանակը:

Ցավոք, այո, այս պահին Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը օբյեկտիվ գտնվում է ստրատեգիական պաշտպանության, անգամ ետնահանջի դիրքերում՝ օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ պատճառներով. օբյեկտիվ՝ այն պատճառով, որ ստատուս քվոյի/ներկայիս վիճակի պահպանությունը հայկական կողմերի համար նույնպես ընդունելի տարբերակներից մեկն է, սուբյեկտիվ՝ այն առումով, որ նախկին իշխանությունների կողմից մի շարք ետնահանջներ են եղել՝ ի դեմս տարածքներ խաղաղության դիմաց բանաձևին համաձայնելու կամ նույն Արցախին բանակցային գործընթացից հեռացնելու և այսպես շարունակ:

Հետևաբար, և՛ պատերազմում, և՛ քաղաքականության մեջ նահանջող-պաշտպանական վիճակը չի կարող միանգամից վերածվել հարձակողականի: Դրա համար և՛ ժամանակ է պետք, և՛ արտաքին քաղաքականությանը սպասարկող բոլոր համակարգերի սինխրոն ու սիներգիկ գործողությունների նախապատրաստում: Այդ համատեքստում է հենց անհրաժեշտություն դառնում ռազմավարական խորքի կոնցեպցիայի փիլիսոփայության միախառնումը՝ պատերազմի վտանգը մինիմիզացնելու համար:

Եւ ահա այս ամենի համար էլ առանցքային է դառնում այս խորհրդարանական ընտրությունների ու ապագա խորհրդարանի ու իշխանության որակը.

ա) կարողանալո՞ւ է թիմը բավական արագ մշակել այդ հայեցակարգը, որը տրանսֆորմացնում է կարգավորման նախկին տարբերակները հօգուտ հայկական հայտնի շահերի ու ցանկալի դիրքերի՝ վերոնշյալ վտանգները չեզոքացնելով, իսկ հետագայում վերածվի արտաքին քաղաքականության մեջ հարձակման հարթակի,

բ) այն ունենալո՞ւ է դրա հետ սինխրոն գործող խորհրդարանական դիվանագիտություն, երբ միջազգային խորհրդարանական կազմակերպություններում կարվի այն, ինչը այս պահին կամ ընդհանրապես չի կարող անել գործադիրը,

գ) ո՞վ, ո՞ր ուժն է լինելու անվտանգային հարցերով/արցախյան խնդրով Իմ քայլի ընդդիմությունը. այն փոխզիջումային կամ ոչ միզիջումային մոտեցմամբ բացելո՞ւ է թե ուժեղացնելու է իշխանության թիկունքը, նրան ստիպելո՞ւ է գնալ ավելի շատ փոխզիջումների, թե՞ ստիպելու է գնալ առավել կարծրացման, (հանկարծ չկարծեք, թե դրանցից մեկը լավն է, մյուսը վատը. դրանք առանձին վերցրած գնահատման ենթակա չեն, այլ դրանց էֆեկտիվությունը կարող է միայն քննարկվել հակառակորդի ու այլ դերակատարների ռազմավարությունների հետ փոխհամակցված ու մեկ մատրիցայում; դրանցից յուրաքանչյուրի արդյունավետությունը գնահատման առարկա է այն համատեքստում, թե ո՞րը և ինչո՞ւ է նպատակահարմար այս կամ այն տակտիկական կամ ռազմավարական խնդիրը լուծելու համար, այդպես արել է Ադրբեջանը, որ հասել է այստեղ),

դ) ինչպե՞ս են կառավարվելու հանրային տրամադրությունները՝ կրկին նախորդ կետում բերված մարտավարական ու ռազմավարական խնդիրները լուծելիս:

ե) ինչպե՞ս է արվելու ողջ գործընթացի ու նրա տարբեր օղակների, շղթաների դիզայնը, պլանավորումը, կազմակերպումը, ղեկավարումը, վերահսկումը

Ու այս երկարուբարակ շարադրանքը, առաջ քաշված հարցերը դեռ ամբողջը չեն.... Սա դեռ միայն Ղարաբաղյան խնդրի մասին է, մինչդեռ դա մեր միակ խնդիրը չէ.... Ժամանակը քիչ է, կարճ է, չմտածված էքսպերիմենտները, հապաղկոտությունը, անփորձառությունը, մեգագործընթացները ձախողելը (ցավոք այդպիսին էր հին ընտրակարգով ընտրությունների գնալը) կարող են թանկ նստել բոլորիս վրա:

Հ.Գ. Գրում եմ, ու գիտեմ, որ այն, միևնույնն է, շատերին հետաքրքիր չի լինելու: Ասա, այ Ստեփան ջան, գնա քնի, երկու օրից Բրյուսել ու Փարիզ ես գնալու, մեկ է, այսպիսի բաների, աշխատանքի ու փորձառության կարիք չի եղել քո երկրում... Գնա քո միջավայրը, որտեղ գոնե նույն բարձր բաներից են խոսում:

Նյութի աղբյուր՝ https://web.facebook.com/styopa.safa...9014?__tn__=-R

[Vrej1915]

Ինչու ռուս միջնորդը մյուս համանախագահների հետ չի մեկնել Արցախ. Կարգավորման ռեւիզիա

ՆԱԻՐԱ ՀԱՅՐՈՒՄՅԱՆ, Մեկնաբան

01.11.2018



ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները Երեւան ու Ստեփանակերտ այցելելուց հետո Ադրբեջանում են եւ հանդիպել են Իլհամ Ալիեւին: Հատկանշական է, որ ռուս համանախագահ Իգոր Պոպովը Արցախ չի մեկնել: Արդյոք սա Մինսկի խմբին հակադրվելու Ռուսաստանի առաջին քայլն է:

Ամերիկացի եւ ֆրանսիացի համանախագահներն Արցախում մասնակցել են սահմանային դիտարկմանը եւ հանդիպել Բակո Սահակյանին եւ Մասիս Մայիլյանին: Հանդիպման ժամանակ Արցախի ԱԳ նախարար Մասիս Մայիլյանը հայտարարել է, որ եկել է բանակցային գործընթացի հետ կապված որոշ մոտեցումներ վերանայելու ժամանակը եւ որ հակամարտության կարգավորման հիմքում պետք է լինի Արցախի եւ նրա ժողովրդի անվտանգությունը:

Ստեփանակերտը երբեք չի ընդունել կարգավորման մադրիդյան սկզբունքները՝ չնայած Հայաստանը դրանք ընդունել էր որպես բանակցությունների հիմք: Հիմա՝ Հայաստանում հեղափոխությունից հետո, Ստեփանակերտը պահանջում է կարգավորման մոտեցումների վերանայում:

Մոտեցումների փոփոխության մասին թափանցիկ ակնարկ է արել Հայաստանում ԱՄՆ նախկին դեսպան Ռիչարդ Միլզը, ով հրաժեշտի հարցազրույցում փաստացի թաղել է մադրիդյան սկզբունքները: Նա ասել է, որ հայ հանրությունն անգամ չի քննարկում խաղաղության դիմաց տարածքային զիջումների տարբերակը:

Մինչդեռ, հենց տարածքային զիջումներն էին Հայաստանի ղեկավարության համաձայնությամբ դրվել կարգավորման ծրագրերի հիմքում: Տարբեր մոդիֆիկացիաներ կային՝ տարածքներ կարգավիճակի դիմաց, տարածքներ խաղաղության դիմաց կամ էլ հաղորդակցությունների բացման դիմաց:

Սակայն, ինչպես Միլզի հայտարարությունները, այնպես էլ հետագա զարգացումները վկայում են, որ դրանք կորցրել են արդիականությունը:

Տարածաշրջանային այցի շրջանակում Հայաստան ժամանած ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջոն Բոլթոնն համենայնդեպս հրապարակային չի խոսել զիջումների անհրաժեշտության մասին: Նա ասել է. «Կարծում եմ, որ ներկայիս հանգամանքներն ընդգծում են Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի շուրջ փոխադարձ համաձայնության հասնելու կարևորությունը, քանի որ եթե դա տեղի ունենա, կբացվի հայ-ադրբեջանական սահմանը: Թուրքիայի հետ սահմանը, կարծում եմ, ևս կբացվի: Եվ կարծում եմ, որ Վրաստանի հետ սահմանը կարող է ավելի քիչ անհանգստություն առաջացնել այն առումով, թե ինչ ճնշում կգործադրեն նրանց նկատմամբ ռուսները»:

Այլ խոսքով, ամերիկյան վարչակազմն ակնարկում է, որ իր համար կարեւոր չէ, թե ինչ կպայմանավորվեն կողմերը, սակայն ցանկալի է համոզել Ադրբեջանին եւ Թուրքիային բացել տարածաշրջանային հաղորդակցությունները: Առավել եւս, ԱՄՆ-ն հիմա չէր ցանկանա Իրանի հետ սահմանային շրջաններում անկայունություն տեսնել: Իսկ Իրանն Արցախի հետ 100 կիլոմետրանոց սահման ունի:

Մասիս Մայիլյանն արդյոք առաջարկում է փոխել բանակցությունների էությունը եւ դուրս բերել տարածքների տխրահռչակ հարցը ավելի իրական հարցերի վրա կենտրոնանալու համար:

Ղարաբաղյան խնդիրը հեռու է կարգավորումից, քանի դեռ Ղարաբաղի իշխանությունները ներգրավված չեն բանակցություններում, ասել է Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը: Խոսելով կարգավորման մասին՝ նա ասել է, որ Արցախի անվտանգությունն ու կարգավիճակը հակամարտության կարգավորման անկյունաքարն են:

Արցախի նախագահի խոսնակ Դավիթ Բաբայանն ասել է, որ Արցախի տարածքային ամբողջականությունը, կարգավիճակն ու ապագան չեն կարող սպեկուլյացիաների ու առեւտրի առարկա լինել: Բաբայանն ասել է, որ Ադրբեջանի ղեկավարությունը պետք է հնարավորինս շուտ հաշվի նստի իրականության հետ, իսկ իրականությունն այն է, որ ռեւանշի փորձն առաջին հերթին հենց Ադրբեջանին կհարվածի:

[Azad]

[Vrej1915]

Հայաստանը կարող է հանել իր ամենահզոր զենքերը

ՆԱԻՐԱ ՀԱՅՐՈՒՄՅԱՆ, Մեկնաբան

01.11.2018


Երեւանում ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջոն Բոլթոնի հայտարարությունները Մոսկվայում նախ լուռ նյարդայնություն առաջացրին, իսկ հետո պաշտոնապես մեկնաբանվեցին: Հայաստանում պաշտոնական մեկնաբանություններ գրեթե չեղան. ԱԳ փոխնախարար Ռուբեն Ռուբինյանը հրաժարվել է մեկնաբանել Բոլթոնի հայտարարությունները՝ նշելով, որ դիվանագիտությունում հրաժարվելը եւս կարծիք է: Նիկոլ Փաշինյանն ու Արմեն Սարգսյանն էլ ընդհանրապես շրջանցել են այդ հայտարարությունները:

Հայաստանում բուռն վեճ է սկսվել նոր իշխանության արտաքին քաղաքականության առաջնահերթությունների շուրջ: Նախկին իշխանության ներկայացուցիչները, օրինակ Վիգեն Սարգսյանը պնդում է, որ Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը տապալվել է բոլոր ուղղություններով: Ռոբերտ Քոչարյանն էլ հայտարարել է, որ կառավարությունը ղարաբաղյան կարգավորման մշակած դիրքորոշում չունի:

Այդուհանդերձ, Հայաստանի նոր կառավարությունը կարողանում է հավասարակշռություն պահպանել բարդ աշխարհքաղաքական իրավիճակում, երբ Հայաստանը հայտնվել է աշխարհակարգի վերանայման կիզակետում:

Հայաստանը փաստարկներ ունի՞, որոնց օգնությամբ կարող է քաղաքական երկխոսություն վարել ու պահանջել բավարարել իր ազգային շահերն ու իրավունքները: Չնայած Հայաստանում հեղափոխությունն արտաքին քաղաքականությունն ինքնիշխան հունի վրա դնելու լավ հնարավորություն էր, հազիվ թե հաջողվի ժողովրդավարական բարեփոխումները դարձնել Հայաստանի միակ բրենդը:

Պետք են ավելի պրագմատիկ փաստարկներ ու գործիքներ, որոնցից Հայաստանը շատ ունի իր զինանոցում: Նախկին իշխանությունը, որն այժմ փորձում է ընդդիմախոսել նոր կառավարությանը, չի օգտագործել այդ հաղթաթղթերը, քանի որ նրա գլխավոր մոտիվացիան իշխանության պահպանումնէր: Մինչդեռ, այդքան հզոր փաստարկների օգտագործումը հնարավոր է միայն լիարժեք լեգիտիմության դեպքում, հակառակ դեպքում դրանք կարող են իշխանության դեմ խաղալ:

Այդ զենքերից մեկը Իրանի հետ 145 կմ երկարությամբ սահմանն է, որի 45 կմ-ը հսկում են ռուս սահմանապահները, իսկ 100 կմ-ն անցնում է Արցախի սահմանով: Այն իրավիճակում, երբ ԱՄՆ-ն փորձում է հասնել Իրանի լիարժեք մեկուսացմանը, 145 կիլոմետրանոց սահմանը կարեւոր փաստարկ է միջազգային քաղաքականությունում, ինչպես Իրանի, այնպես էլ Արեւմուտքի հետ հարաբերություններում:

Իրանը չի մոռանում այդ մասին, եւ պատահական չէ, որ Թուրքիայի, Ադրբեջանի եւ Իրանի պաշտպանության նախարարների հանդիպմանը Թեհրանը միանշանակ հանդես չի եկել Ադրբեջանի «տարածքային ամբողջականության» վերականգնման օգտին՝ ընդգծելով, որ կարգավորումը պետք է բացառապես խաղաղ լինի:

Արեւմուտքը նույնպես չի կարող անտեսել այս գործոնը, եւ պատահական չէ, որ ԱՄՆ-ն Հայաստանին ամերիկյան զենք է առաջարկել: Չնայած շատ փորձագետներ այս առաջարկն անիրական են անվանում ամերիկյան զենքի բարձր գնի պատճառով, բայց ո՞վ է ասել, որ անհրաժեշտության դեպքում ԱՄՆ-ն չի կարող անվճար մատակարարել զենքը: Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե Հայաստանն ինչպես կօգտագործի փաստարկները:

Երկրորդ կարեւոր փաստարկը Հայաստանի կառավարության լռությունն է սպառազինության մատակարարման ԱՄՆ առաջարկի նկատմամբ: Նոյեմբերի 8-ին Աստանայում կայանալու է ՀԱՊԿ վեհաժողովը, եւ Նիկոլ Փաշինյանը կարող է արդյունավետ օգտագործել այդ փաստարկը Ռուսաստանի եւ ՀԱՊԿ երկրների հետ քաղաքական երկխոսությունում: Ի վերջո, ՀԱՊԿ դաշնակիցները պետք է ըստ արժանվույն գնահատեն Հայաստանի զուսպ արձագանքն այդքան շահավետ առաջարկի հանդեպ: Եվ հասկանան, որ Հայաստանը կարող է փոխել կարծիքը:

Մի կարեւոր զենք էլ կա, որը Հայաստանը կարող է օգտագործել անհրաժեշտ պահի՝ ռուս-թուրքական անօրինական պայմանագրերը, որոնցով որոշվել են Հայաստանի սահմանները: Եթե աշխարհակարգի ու սահմանների վերանայում սկսվի, Հայաստանը կարող է լիարժեք օգտագործել իր փաստարկները:

[Azad]

Where are all the anti Russian pro west posters? How come you are not commenting on this humiliation?
I have never seen Armenia so isolated since Nikol desperately wants to kiss western vor. Well enjoy it now. They guy is immature and childish with foreign policy.

"After Bolton takes aim at Russia and Iran, is Armenia the collateral damage?

... the visit of Bolton, the U.S. National Security Adviser, focused on getting the states of the South Caucasus – Georgia, Armenia, and Azerbaijan – on board with Washington's efforts to isolate Iran.

Bolton visited all three countries, but his public statements in Tbilisi and Baku were more or less pro forma for an American official visiting the Caucasus. It was in Yerevan where he repeatedly made provocative comments that vexed his hosts, and where the fallout from his visit continues."

https://eurasianet.org/after-bolton-takes-aim-at-russia-and-iran-is-armenia-the-collateral-damage

[Vrej1915]

Իրավիճակը կտրուկ փոխվում է

Lragir.am

29.10.2018

ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջոն Բոլթոնի այցը Ռուսաստան ու Հարավային Կովկասի երկրներ նշանավորվեց կտրուկ հայտարարություններով, որոնք ի մի բերելով կարելի է ասել, որ ԱՄՆ-ն Հարավային Կովկասը հռչակեց իր ռազմավարական շահերի ու ազդեցության գոտի, վիճարկելով ռեգիոնի ռուս-թուրքական դարավոր ստատուս քվոն եւ Ռուսաստանի ավանդական կարգավիճակը:

Թերեւս հենց այս լույսի ներքո պետք է դիտարկել Հայաստանին ու Ադրբեջանին սպառազինության վաճառքի եւ Ղարաբաղի խնդրի կարգավորման վերաբերյալ հայտարարություններն, առավել լայն՝ ընդհուպ աշխարհքաղաքական զարգացումների համատեքստում:

Ռուսաստանն առայժմ պաշտոնական մեկնաբանություն չի տվել Բոլթոնի հայտարարություններին, ինչը հետաքրքիր է, հաշվի առնելով օրինակ Հայաստանում ԱՄՆ արդեն նախկին դեսպանի հայտարարությունների կապակցությամբ ՌԴ ԱԳՆ արագ արձագանքը: Առավել եւս, որ Բոլթոնի աղմկոտ հայտարարությունների մի զգալի մասն արվեց Երեւանում:

Հայաստանում այս հայտարարությունները հիմնականում մեկնաբանվեցին ավանդական սխեմաների տրամաբանությամբ: Օրինակ, զենքի վաճառքի վերաբերյալ հայտարարությունը՝ բացառապես բիզնեսի, Ղարաբաղի խնդրի կարգավորման վերաբերյալ հայտարարությունը՝ տարածք հանձնելու տեսանկյունից:

Միեւնույն ժամանակ, գրեթե ուշադրություն չդարձվեց օրինակ Բոլթոնի այն հայտարարությանը, ըստ որի՝ եթե հեշտ լիներ, Ղարաբաղի խնդիրը վաղուց լուծված կլիներ, եւ ինքը դրա համար չի եկել այստեղ: Եվ որ կողմերն իրենք պետք է պայմանավորվեն: Իսկ ավելի վաղ ԱՄՆ դեսպանն էր հայտարարել, որ Հայաստանի ժողովուրդը դեմ է զիջումներին:

«Դժվար ու վճռորոշ քայլերի» կապակցությամբ պետք է հիշել զինվորական հայտնի խոսքը՝ տարածք գրավելը հեշտ է, դժվարն այն պահելն է: Մյուս կողմից, եթե ԱՄՆ-ն վիճարկում է ռեգիոնում Ռուսաստանի ազդեցությունը եւ ըստ այդմ ռուս-թուրքական հարյուրամյա ստատուս-քվոն, այդ հարցում առանցքային դերակատարություն ունի հենց Հայաստանը, քանի որ 1990-ականների սկզբին հայկական բանակն Արցախում իր հաղթանակով խախտել է այն եւ երկու տասնամյակ պահել նոր իրավիճակը:

Իր հերթին, ամերիկյան նոր քաղաքականությունը Հայաստանի դերակատարությունն առանցքային է դարձնում մեկ այլ տեսանկյունից: Ըստ էության, սկսում է գործել խնամքով լռության մատնված «ով նստած է Շուշիում՝ նա տիրում է ռեգիոնին» քաղաքական իրողությունը, որը հայկական միջավայրում դեռեւս լիարժեք ընկալվելու կարիք ունի: Միեւնույն ժամանակ, նոր իշխանության արտաքին քաղաքական որոշակի քայլեր ու պահանջներ բերել են հենց այդ իրավիճակին, երբ ռեգիոնի ապագան, եւ դրանից ածանցյալ՝ նոր հավասարակշռության կամ ստատուս քվոյի խնդիրը փաստորեն կախված է Հայաստանի քաղաքականությունից:

Կարո՞ղ են արդյոք հայկական իշխանությունները եւ քաղաքական ուժերը հայկական ու միջազգային խնդիրները դիտարկել հենց այս լայն համատեքստում, վերանալով օրինակ Սիրիա զորախումբ ուղարկելը, Արցախյան ու այլ խնդիրները ավանդական նվնվոցի ու գույժի տրամաբանությամբ դիտարկելու սովորությունից:

Հայաստանի առջեւ բացվում են ահռելի հնարավորություններ ու միաժամանակ նաեւ ռիսկեր, եւ եթե նախկինում ամեն ինչ արվում էր առանց Հայաստանին հարցնելու, ներկայում հնարավորություն կա մասնակցել միջազգային գործընթացներին: Ավելորդ չէ ասել, թե որքան մեծ է տարբերությունն ազգային շահերը սպասարկելու տեսանկյունից:

Ինչ վերաբերվում է զենքի ու Ղարաբաղի խնդրի վերաբերյալ Բոլթոնի հայտարարությունների հայաստանյան «ուղիղ ընկալումներին», ապա թերեւս ավելորդ չէր լինի նույնքան ուղիղ մի քանի հարցադրումներ անել՝ իսկ գուցե այդ հայտարարությունները ոչ թե Հայաստանին, այլ Ռուսաստանին, Թուրքիային ու Ադրբեջանի՞ն էին ուղղված: Մոտեցումների հարց է, իսկ քաղաքականության հմայքն ունիվերսալության ու կրեատիվի մեջ է:

[Vrej1915]

«ԱՄՆ-ի համար մեր տարածաշրջանում առաջնահերթությունը Ադրբեջանն ու Վրաստանն են»

Lragir.am
29.10.2018


Մեր զրուցակիցն է միջազգայնագետ Սուրեն Սարգսյանը

Պարոն Սարգսյան, ԱՄՆ նախագահի Ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջոն Բոլթոնն այցելեց Ռուսաստան, Հայաստան, Ադրբեջան և Վրաստան։ Ինչպե՞ս եք գնահատում նրա այցերը, արդյոք սա խոսո՞ւմ է այն մասին, որ ԱՄՆ տարածաշրջանի նկատմամբ ակտիվություն է ցուցաբերում։

Բոլթոնի այցելության ընթացքում տարբեր հայտարարություններ, քաղաքական հանդիպումներ եղան և, ըստ էության, հաստատվեց այն, ինչ վերջին մի քանի ամիսներին խոսում էինք՝ ԱՄՆ արտաքին քաղաքական առաջնահերթությունների մասին։ Փաստն այն է, որ ԱՄՆ-ն մեր տարածաշրջանում ունի հետաքրքրություններ, բայց, ցավոք, Հայաստանն այդ հետաքրքրությունների տեսանկյունից առաջնահերթություն չունի։ Առաջնահերթություն ունեն, այս պահի դրությամբ, Վրաստանն ու Ադրբեջանը։ Բոլթոնը հայտարարել է, որ Վրաստանն ու Ադրբեջանն իրենց համար ունեն ռազմավարական նշանակություն ունեցող պետության կարգավիճակ, իսկ Հայաստանը՝ առաջնահերթություն ունեցող պետության կարգավիճակ։ Ասեմ, որ աշխարհում չկա մի պետություն, որ ԱՄՆ-ի համար առաջնահերթություն չի դիտվում, որովհետև ԱՄՆ-ը գերտերություն է բոլոր բաղկացուցիչներով, բոլոր ատրիբուտներով, բոլոր բաղադրիչներով։ Ու Հայաստանը հենց այդպիսի առաջնահերթություն ունեցող պետություն է ԱՄՆ-ի համար։ Կարծում եմ՝ այստեղ մենք լուրջ աշխատանք ունենք անելու։

Շատ խոսվեց Բոլթոնի կողմից Հայաստանին ամերիկյան զենք գնելու առաջարկի մասին։ Ի՞նչ է սա նշանակում և Հայաստանն ինչպես պետք է արձագանքի։ Որքանո՞վ սա կարող է Հայաստանին թույլ տալ դիվերսիֆիկացնել զենք ձեռք բերելու աղբյուրները և որքանո՞վ սա կարող է շարժել Ռուսաստանի խանդը։

Իրականում ԱՄՆ վարչակազմի համար բավական դժվար է լինելու մտնել Կոնգրես ու 907-րդ բանաձևը փոխել՝ հաշվի առնելով Թրամփի և Կոնգրեսի հարաբերությունները, հաշվի առնելով նաև հայկական ազդեցությունը Կոնգրեսում։ Իրականում այլ մեխանիզմներ գտնել և Ադրբեջանին զենք վաճառել, իհարկե, հնարավոր է, բայց ԱՄՆ-ը մի պետություն է, որը հիմնված է հավասարակշռությունների վրա, ինչպես նախատեսված է այդ երկրի Սահմանադրությամբ։ Կոնգրեսը շատ լուրջ ազդեցություն ունեցող մարմին է և հայկական լոբբինգն էլ մեծ ազդեցություն ունի Կոնգրեսի վրա։ Այնպես որ, բավական բարդ է լինելու գնալ Կոնգրես և համոզել, որ 907-րդ բանաձևը փոխեն, որպեսզի ԱՄՆ-ը կարողանա զենք վաճառել Ադրբեջանին։ Եթե փոփոխություններ չարվեն, դա նշանակում է, որ ԱՄՆ-ը չի կարողանա զենք վաճառել ոչ Հայաստանին, ոչ Ադրբեջանին։ Ասեմ նաև, որ ԱՄՆ կողմից վաճառվող զենքի հիմնական գնորդը լինելու է ոչ թե Հայաստանը, այլ Ադրբեջանը, որովհետև դրանք թանկ զինատեսակներ են և Հայաստանի ֆինանսական հնարավորություններն այդքան մեծ չեն, որքան Ադրբեջանինը։

Ինչևէ, մի քիչ կսպասենք և կտեսնենք, որ մի փոքր բարդ պրոցես է Ադրբեջանին զենք վաճառելը։ Նաև ասեմ, որ վերջին մի քանի ամիսների ընթացքում արդեն երկրորդ տեսակի ուղղաթիռներն է ձեռք բերում աշխարհին համոզելով, որ դրանք քաղաքացիական են, բայց դրանք շատ արագ վերափոխվում են ռազմական ուղղաթիռների։ Այնպես որ, մեր լոբբիստներն այստեղ ևս մեծ աշխատանք ունեն անելու։

Տեսակետ կա, որ ամերիկյան զենք վաճառելու հայտարարությունը կայծակ էր անամպ երկնքում, որովհետև ԱՄՆ քաղաքականության սկզբունքներին հակասում է, որ զենք չեն վաճառում հակամարտող երկրներին։

Ես կարծում եմ, որ սա ադրբեջանական լոբբիստների աշխատանքի արդյունք է, որովհետև Ադրբեջանը տարիներ շարունակ ամերիկացիներին համոզում է, որ իրենց զենք վաճառեն, որ 907-րդ բանաձևը փոփոխեն և հնարավորություն տան Ադրբեջանի և ԱՄՆ հարաբերությունները խորացնելու։ Թրամփի վարչակազմում դա ադրբեջանցիներին հաջողվել է։ Սա նաև մեր տապալումն է, որ ամերիկյան նման բարձրաստիճան պաշտոնյան խոսում է 907-րդ բանաձևի փոփոխության անհրաժեշտության մասին։ Սա նաև կարծում եմ՝ մեր անհաջող աշխատանքի արդյունքն է։

Իսկ ինչպե՞ս եք գնահատում Բոլթոնի այցը Վրաստան և Ադրբեջան։ Վրաստանում և Ադրբեջանում ևս նա կարևոր հայտարարություններ արեց։ Կարելի՞ է ասել, որ այս երեք երկրներից առանձնանում է Ադրբեջանը։

Ես կարծում եմ, որ Ադրբեջանը մի լավ հանգրվան էր ԱՄՆ նախագահի Ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջոն Բոլթոնի համար, որովհետև Ադրբեջանը լուրջ աջակցություն է ցուցաբերում ԱՄՆ-ին Աֆղանստանում ամերիկյան քաղաքականության տեսանկյունից։ ԱՄՆ-ը դա բարձր է գնահատում։ Մենք այստեղ շատ լուրջ անելիքներ ունենք, որովհետև իրականում ԱՄՆ-ն աշխարհի միակ գերտերությունն է և այն պասիվ հարաբերությունները, որ մենք ունենք ԱՄՆ-ի հետ, հարիր չէ Հայաստանին որպես պետություն, որն ազդեցիկ համայնք ունի Միացյալ Նահանգներում։ Իհարկե, Վրաստան և Ադրբեջան կատարած այցը շատ ավելի մեծ կարևորություն ուներ։ Գիտեք, որ այդ երկրներում առանձին հանդիպումներ եղան և նախագահների, և ԱԳ նախարարների հետ։ Իսկ Հայաստանում Բոլթոնը ոչ թե առանձին հանդիպում ունեցավ ԱԳ նախարարի հետ, այլ միաժամանակ հանդիպեց ԱԳ նախարարի, Պաշտպանության նախարարի և Անվտանգության խորհրդի քարտուղարի հետ։ Սա նույնպես ցուցիչ է։ Ասեմ, որ Թրամփի վարչակազմը շատ պրագմատիկ է, առաջնորդվում է բացառապես ԱՄՆ շահերով։ Այնպես որ, ԱՄՆ-ն ակնհայտ ասաց այն, որ ԱՄՆ-ի համար մեր տարածաշրջանում առաջնահերթությունը Ադրբեջանն ու Վրաստանն են, հետո նոր Հայաստանը։

Հայաստանն ի՞նչ պետք է անի ԱՄՆ-ի համար առաջնահերթություն դառնալու համար։

Ես բազմիցս ասել եմ, որ Հայաստանը պետք է պրոակտիվ քաղաքականություն որդեգրի և ԱՄՆ-ի հետ ունենա նախաձեռնողական քաղաքականություն։ Հակառակ պարագայում մենք ուղղակի կկանգնենք կոտրած տաշտակի առջև, կհայտնվենք այն իրավիճակում, որ մեր հարևանները շատ ավելի առաջ կանցնեն ԱՄՆ-ի հետ հարաբերություններում։ Նորից կրկնեմ, որ ԱՄՆ-ը գերտերություն է և այդ երկրի հետ մեր հարաբերությունները պետք է հարիր լինեն գերտերության հետ հարաբերություններին։

[Vrej1915]

Jamal Khashoggi murder: What is Turkey's game with Saudi Arabia?

By Mark Lowen
BBC Turkey correspondent, Istanbul

• 24 October 2018

Type "Erdogan slams…" into Google and the list is endless - the UN, the EU, Israel, French intellectuals, the Netherlands, Germany. The last two were labelled "Nazis" and "fascists" by Turkey's president a year ago.

Now compare it with Mr Erdogan's words towards Saudi Arabia, which has admitted the murder of the dissident journalist Jamal Khashoggi in its consulate in Istanbul. "I have no reason to doubt King Salman's honesty," he said.

His spokesman called it "a friendly and brotherly country".

And yet, there has been a steady drip feed of incriminating and often macabre leaks through the pro-government Turkish media just to tighten the screws on Riyadh, amid suspicion that the powerful Crown Prince Mohammed bin Salman had knowledge of, or ordered, the murder.

• The journalist who vanished into a consulate
• Who's who in the 'hit squad'?

So what is President Recep Tayyip Erdogan's game?

captionSaudi Arabia's King Salman and Turkey's President Erdogan are each vying for power in the Middle East
I'm told his markedly restrained tone aims to show that this is not about Turkey versus Saudi Arabia; that relationship is too important, although already strained, to blow apart at this stage. He wants to urge King Salman to act, without directly targeting him.

"If Erdogan were to tell the king to sack Mohammed bin Salman, that would be the best way to get him not to sack the Crown Prince," opined a source close to the president.

Mr Erdogan didn't even mention Mohammed bin Salman by name in his address to parliament: a deliberate omission so as not to put the crown prince on his level.

The aim in Ankara is to drive a wedge between the king and his son. But the key to achieving it lies not in Riyadh, but in Washington.


If Donald Trump - the crown prince's staunch ally - can be persuaded to cast aside MBS, as he's known, that could be the tipping point for King Salman. Key rivals in regional power play


That said, the 82-year-old king, for now at least, shows no sign of dislodging his son.

One of his responses to the murder has been to announce a restructuring of the Saudi intelligence services, under the aegis of, yes, the crown prince.

• Is this the end of Saudi prince's honeymoon?

Feeding into all this is a regional power play.

Turkey respects Saudi Arabia as the guardian of Islam's holiest sites - something that is felt keenly by Mr Erdogan's Islamist government.

But they compete for influence as leaders of the Muslim world, and the crown prince has become a key rival to Mr Erdogan. He masterminded and pushed through the blockade of Qatar, Turkey's closest ally in the Middle East. He has pursued the clampdown on the Muslim Brotherhood, which is tied to Mr Erdogan's governing AK Party.

And his rapprochement with Israel, Mr Erdogan's bęte noire, and hard line towards Iran, with whom Turkey has reconciled, has put Riyadh and Ankara at opposite ends of regional politics. Erdogan's risky strategy


Mr Erdogan sees a rare moment when the Saudis are on the back foot and is seizing an opportunity to diminish a man labelled by a pro-government columnist here "an enemy of Turkey".

• Why Saudi Arabia matters to the West

The fact that the United Arab Emirates and Egypt have also rushed to Riyadh's defence has only hardened Mr Erdogan's resolve. Ankara has fallen out badly with both.

The Emiratis are widely suspected by the Turkish government of supporting the failed coup here in 2016 - Mr Erdogan recently called them "miserable people" - and the president will never forgive Abdul Fattah al-Sisi of Egypt for ousting the Muslim Brotherhood there.

And the fact that the planes of the Saudi alleged hit squad refuelled in Cairo and Dubai en route to Riyadh will fuel suspicions of complicity.

Mr Erdogan's strategy is, however, risky. Alienating the still-powerful MBS could leave Saudi Arabia ruled by a man with a deep grudge against Turkey for years to come.

The staged photo opportunity of the crown prince shaking the hand of Jamal Khashoggi's son, who's banned from leaving Saudi Arabia, revealed the power he still wields ruthlessly. The message: we've reconciled, so get over it.
captionThe Saudi crown prince met Khashoggi's son, Salah, in Riyadh on Tuesday
And for now, the White House is sticking by the crown prince. "We're getting facts in from multiple places," said Jared Kushner, Donald Trump's son-in-law and senior adviser. "Once those facts come in, the secretary of state will work with our national security team to help us determine what we want to believe."

The implication is clear: form a narrative and sell it to the support base.

Rarely has a story combined so much: a gruesome murder, a botched cover-up, regional relations turned upside down, geopolitics between Washington and the Middle East, and the fact that a powerful oil producer and military power risks being stained indelibly.

If the Saudis thought a quick operation in Istanbul could be swept under the carpet, they made a colossal miscalculation.